میراث ایران باستان در شهر نیم ور (قسمت اول)
نیم‌ور یا نیمه‌ور یکی از شهرهای تاریخی ایران است که در بخش مرکزی شهرستان محلات استان مرکزی قرار دارد. نیم‌ور در ۲۵۰ کیلومتری جنوب تهران قرار گرفته است و قدمت آن به دوران ساسانیان و اشکانیان بازمی‌گردد. برای آشنایی با میراث تاریخی این شهر با کجارو همراه باشید.
مقاله‌های مرتبط:
بر اساس تقسیم‌بندی‌های تاریخی، از ابتدای تشکیل حکومت مادها تا پایان فرمانروایی ساسانیان، به دوره‌ی ایران باستان مشهور است. در میان حکومت‌های ایران باستان، دو حکومت اشکانیان و ساسانیان، که از قدرت‌های برتر دنیای باستان بوده‌اند، طولانی‌ترین فرمانروایی‌ها را داشته‌اند و بیش از ۹۰۰ سال در کنار ایران زمین بر سرزمین‌های زیادی، حکومت کرده‌اند. دوره‌ی حکمرانی این دو سلسله از تاثیرگذارترین دوره‌های تاریخ ایران است و تاثیر ویژه‌ای بر شکوفایی و رونق تمدن ایرانی از جهات مختلف داشته است.
در جای‌جای سرزمین‌های تحت سیطره‌ی این حکومت‌ها، بناهای باستانی عظیمی به یادگار مانده‌اند که اسناد زنده‌ای برای کسب اطلاعات بیشتر پیرامون آن دوران هستند و اکتشافات باستان‌شناسی جدید، حقایق شگرفی را در مورد این حکومت‌های باستانی، آشکار می‌کند.
یکی از مناطقی که تعدادی از این میراث ارزشمند را در خود جای داده، شهر نیم‌ور از توابع شهرستان محلات استان مرکزی است که ۲۵۰ کیلومتر تا تهران فاصله دارد و در مسیر محلات به دلیجان قرار گرفته است.
این شهر و دهستان‌های اطرافش، جزو مناطق باستانی ایران شناخته می‌شوند. البته سابقه‌ی سکونت در برخی از مناطق این شهر، مانند تپه‌های باستانی و غار یکه‌چاه دهستان باقرآباد، به هزاره‌‌ی سوم قبل از میلاد مسیح باز می‌شود. این منطقه به‌لحاظ جغرافیایی در جنوب رودخانه‌ی قم‌رود و در شمال رشته‌کوه آتشکوه قرار گرفته است.
علاوه بر وجود آثار باستانی در منطقه‌ی نیم‌ور، آثاری مربوط به دوران اسلامی و قرون اخیر نیز در این منطقه وجود دارد.
در مورد شهر نیم‌ور در منابع تاریخی، مطالب فراوانی وجود دارد که وجه اشتراک آن‌ها، اوج شکوفایی این شهر در دوره‌ی ساسانیان و اختلاف آن‌ها در وجه تسمیه‌ی این شهر است. برخی از مورخان معتقدند که نام این منطقه در دوره‌ی اشکانیان، «آورد» به‌معنای میدان جنگ بوده است و پس از اتمام جنگ‌های دوره‌ی اشکانی به آن «نیم‌آورد» می‌گفتند که با گذشت زمان و به‌دلیل نزدیکی به زبان محاوره، به نیم‌ور تبدیل شده است.
کلمه‌ی «ور» در زبان پهلوی به‌معنای دژ است و وجود بقایایی از دژی بزرگ در اطراف شهر، این فرضیه را مطرح می‌کند که نیم‌ور شهری در میان قلعه بوده است و از همین رو، به این نام معروف شده است. عده‌ای دیگر از محققان تاریخی، در مورد علت نامگذاری این شهر، نظر دیگری دارند. دومین سلسله‌ی پادشاهی ایران باستان، کیانیان بوده‌اند که نامشان در اوستا نیز آمده است. همای دختر بهمن یکی از امرای کیانیان به نیم‌ور ملقب بوده است. طبق این نظریه، تاسیس این شهر منسوب به همین شخصیت تاریخی است. علاوه بر وجود آثار باستانی در منطقه‌ی نیم‌ور، آثاری مربوط به دوران اسلامی و قرون اخیر نیز در این منطقه وجود دارند که می‌توانند برای علاقه‌مندان به جاذبه‌های تاریخی از جذابیت فراوانی برخوردار باشند.
میل میلونه
بقایای بنایی عظیم و باستانی است که در غرب شهر نیم‌ور و کنار زمین‌های کشاورزی قرار دارد. این ساختمان که در واقع به‌شکل ستونی عریض است، در حدود ۸ متر ارتفاع دارد و از سنگ و ساروج ساخته شده است. در مورد ماهیت این بنای باستانی، بین باستان‌شناسان، اختلاف نظر وجود دارد. برخی آن را یکی از برج‌های دیده‌بانی شهر نیم‌ور می‌دانند که زیر نظر قلعه‌ی جمشیدی اداره می‌شده است و برخی دیگر معتقدند بنای باقی مانده، قسمتی از بنایی چهارطاقی و بقایای آتشکده‌ای به نام «ورنه» است.
میل میلونه در سال ۱۳۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آتشکده‌ی آتشکوه
این آتشکده‌ی مربوط به دوره‌ی ساسانیان، در نزدیکی روستای کوچک آتشکوه و در دامنه‌ی کوهی به همین نام، قرار گرفته است. این بنای باستانی، ۱۳ کیلومتر تا شهر محلات و ۵ کیلومتر تا شهر نیم‌ور فاصله دارد. این بنای عظیم که با ظرافت بسیار و با استفاده از سنگ و ساروج ساخته شده است، با مساحتی در حدود ۶۰۰ مترمربع، جزو بزرگترین آتشکده‌های زمان ساسانیان بوده است. این بنای چهارطاقی با ستون‌های سنگی و استوانه‌ای بزرگ خود، فضای سرپوشیده‌ی بزرگی داشته است که به گفته‌ی مورخان تا قرن چهارم هجری، سالم بوده است.
این بنای عظیم که با ظرافت بسیار و با استفاده از سنگ و ساروج ساخته شده است، با مساحتی در حدود ۶۰۰ مترمربع، جزو بزرگترین آتشکده‌های زمان ساسانیان بوده است.
این فضای سرپوشیده به‌عنوان تالار اصلی آتشکده، هلالی مربع‌شکل و طاقی گنبدی از جنس آجر پخته داشته که هنوز قسمت‌هایی از آن در نزدیکی ستون‌ها باقی مانده است. علاوه بر این تالار اصلی، که در قسمت شرقی بنا قرار گرفته است، تالاری کوچک‌تر نیز در قسمت غربی بنا قرار داشته که به‌وسیله‌ی راهرویی مسطح، با تالار اصلی در ارتباط بوده است.
از نکات ویژه‌ی معماری در ساخت این بنا، استفاده از تیرچه‌های چوبی داخل دیوارها به‌منظور استحکام بیشتر است که در تعداد اندکی از نمونه‌های مشابه، دیده می‌شود. از دیگر ویژگی‌های کم‌نظیر این آتشکده که با توجه به عبور رودخانه از نزدیکی آن و وجود درخت چنار کهنسالی در همان حوالی تایید می‌شود، قرار داشتن این آتشکده در منطقه‌ای سرسبز بوده است. این آتشکده که برخی از مورخان، دستور ساخت آن را به همای دختر بهمن نسبت داده‌اند، با شماره‌ی ۳۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
یخچال نیم‌ور
این یخچال که تنها یخچال سنتی باقی مانده در منطقه است، در غرب شهر نیم‌ور و نزدیک میدان سنگ قرار دارد و مربوط به دوره‌ی قاجاریه است. نمای بیرونی آن به‌شکل گنبد مخروطی است که اثرات فرسایش ناشی از ریزش‌های جوی بر دیواره‌های آن معلوم است و نمای داخلی آن طاقی گنبدی است که با آجر ساخته شده است.
این یخچال سنتی دیوارهایی با ضخامت بیش از یک متر و ارتفاعی در حدود ده متر دارد و در سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.
پل تاریخی باقرآباد
این پل که در دهستان باقرآباد و بین شهرهای محلات و نیم‌ور قرار دارد، مربوط به دوره‌ی قاجاریه است و در زمان اشغال ایران توسط روس‌ها ساخته شده است. پل باقرآباد، عمدتا از سنگ ساخته شده و در سال ۱۳۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
دیدگاه