دروازه های تاریخی تبریز
در زمان‌های گذشته به منظور حفظ امنیت شهرها و جلوگیری از هجوم اشرار دیواره‌هایی در اطراف شهر ساخته می‌شد و در همین دیواره‌ها دروازه‌هایی برای ورود و خروج مسافران، کاروان‌ها و ... تعبیه شده بود. به مرور زمان و با توسعه حریم شهرها این دیواره‌ها از بین رفته و دروازه‌ها به صورت نمادی از امنیت در گذشته به یادگار ماندند. طبق اسناد تاریخی در حدود ۸ باب از این دروازها در شهر تبریز نیز وجود داشته است. برای آشنایی با دروازهای تاریخی شهر تبریز در ادامه مطلب همراه کجارو باشید.
در دوران قدیم، دروازه‌ها و ورودی‌های شهرها جایگاه و اعتبار خاصی برای شهرها داشته و اغلب شهر با دروازه‌های ورودی خود شناخته می‌شدند؛ از نمونه‌های بارز این دروازه‌ها می‌توان به دروازه دولت تهران و دروازه قرآن شیراز اشاره کرد. شهر تبریز نیز به دلیل پیشینه تاریخی و موقعیت جغرافیایی خاص (قرارگیری در مسیر جاده ابریشم) در برخی از دوره‌های تاریخی پایتخت حکومت‌های مختلف و محل تردد تجار و بازرگانان بوده است و همانند سایر شهرهای تاریخی دروازه‌هایی دارد که برای حفظ امنیت، کنترل ورود و خروج شهر و جلوگیری از ورود بیگانگان و جاسوسان ایجاد شده بودند.
در آن دوران شهربانی تبریز پشت تیمچه کره‌نی‌خانه (یکی از تیمچه‌های معروف بازار بزرگ تبریز) قرار داشت و عصر دروازه‌ها با صدای کره‌نی می‌بست و در هنگام اذان صبح دوباره با صدای کره‌نی برای تردد دوباره به داخل شهر باز می‌شدند. طبق اسناد تاریخی در حدود هشت یا نه دروازه در دوران حکومت کریمخان زند و پس از وقوع زلزله مهیب تبریز توسط حاکمان تبریز (خاندان دنبلی) و با حمایت تجار و مردم به صورت نمادی از هشت بهشت، در اطراف شهر ساخته شدند؛ کلیه این هشت دروازه به جز «دروازه استانبول» به نام یکی از محله‌ها نامگذاری شد.
خیاوان قاپی‌سی (درب خیابان)
این درب در مسیر عراق عجم (استانمرکزی) و اصفهان به سمت شرق در محله‌ای به همین نام واقع بوده و وجه تسمیه نام آن به قولی احداث نخستین خیابان شهر بوده که از داخل این محله عبور می‌کرد. همچنین این احتمال نیز وجود دارد که نام این محله برگرفته از نخستین ساکنان آن است که از اهالی خیاو (مشکین شهر) بوده‌اند.
باغمیشه قاپی‌سی (درب باغمیشه)
این دروازه که با نام «درب اعلی» نیز نامیده می‌شد در ورودی شمال شرقی شهر قرار داشت.
سورخاب قاپی‌سی (درب سرخاب)
این درب در سمت شمال شرقی تبریز، در جوار کوه سرخاب و محله‌ای به همین نام قرار داشت.
نوبر قاپی‌سی (درب نوبر)
این درب نیز در سمت جنوبی شهر واقع بوده و در سال ۴۰۰ هجری در محدوده حمام نوبر ساخته شده بود. البته در سال‌های گذشته نمادی از درب نوبر در ورودی خیابان تربیت بازسازی شده است.
میارمیار قاپی‌سی (درب میارمیار)
این درب تاریخی در خیابان فردوسی و داخل کوچه آیت‌الله مستنبط غروی قرار داشت که متاسفانه در حال حاضر هیچ اثری از آن برجای نمانده است.
گجیل قاپی‌سی (درب گجیل)
گجیل قاپوسی با نام درب «سرد» یا «سردرود» به سمت غرب قرار داشت. این دروازه با برج‌ها و طاق‌های بلندی یکی از مناطق پرتردد شهر قرار داشته و در حال حاضر نیز موقعیت قبلی خود را به لحاظ رفت و آمد حفظ کرده است.
ایستامبول قاپی‌سی (درب استانبول)
این دروازه در سمت شمال غرب و در مسیر عبور کاروان‌های تبریز – استانبول قرار داشته و به دلیل قرارگیری در این مسیر و وقوع نبردهای متعدد مشروطه‌خواهان با نیروهای سلطنتی مهمترین دروازه شهر محسوب می‌شد.
دوه‌چی قاپی‌سی (درب شتربان)
این دروازه در سمت شمال و در حومه کوه سرخاب و محله‌ای به همین نام قرار داشت. وجه تسمیه نام این محله و دروازه استفاده از شتر (در زبان ترکی دوه) برای حمل و نقل کالا توسط اهالی این محله است که اغلب به بازرگانی و تجارت مشغول بوده‌اند.
ویجویه قاپی‌سی (درب ویجویه)
این دروازه در جوار محله‌ایی به همین نام در سمت غرب شهر قرار داشته است.
قالاقاپیسی (درب مهادمهین)
این دروازه نیز در سمت جنوب غربی بود.
همچنین بر فراز هر یک از دروازه‌ها مناره‌ای بلند منقش به کاشی‌کاری ساخته شده و بر بالای در ورودی نیز کتیبه‌ای منقش به این شعر نصب شده بود:
زهی اساس مشید که باد تا به ابد ز حادثات زمان در امان سبحانی
ز برج و باره این در تحیّر است سپهر که شد به پا ز عنایات خان خاقانی
خدیو ملک عدالت نجفقلی خان آنک مفوّض بر او رونق جهانبانی
که در نگارش این قلعه در زمان قلیل نمود همت وی معجز سلیمانی
نشان ز سد سکندر چو داد تاریخش خرد به گفت حصار سکندر ثانی
در حال حاضر، به دلیل رشد و توسعه حریم شهری و ساخت و سازهای صورت گرفته به‌‌جز چند مورد مانند «درب خیابان» و «درب باغمیشه» اثری از دروازه‌های شهر باقی نمانده است. ولی خوشبختانه در سال‌های اخیر به منظور حفظ و احیای آثار و نمادهای تاریخی و بافت سنتی شهر اقدام‌هایی برای بازسازی این دروازه‌ها از جمله دروازه نوبر، گجیل و ... در حال انجام است.
دیدگاه