روزشمار: ۱ آبان؛ عزل «اميركبير» از صدارت ناصرالدين شاه

با مرگ محمدشاه قاجار، ميرزا محمدتقی خان فراهانی معروف به اميركبير، تلاش زيادی برای به سلطنت رساندن ناصرالدين شاه به عمل آورد و در نهايت با تدبير او، كار سلطنت، سامان يافت.

اميركبير كه پس از ورود ناصرالدين شاه به تهران، به عنوان صدراعظم برگزيده شده بود، در ابتدا بكارگيری القاب و تعارفات بی‌‏معنا را در نامه‌های اداری حذف كرد. اخذ رشوه را ممنوع کرد و جلوی اختيارات بی‌‏حد و حساب و نامشروع درباريان را گرفت. برای متعادل كردن دخل و خرج مملكت، بر بيشتر وظايف و مستمری‌هايى كه اشخاص با نفوذ مانند شاهزادگان و امرای لشكر، بدون استحقاق از خزانه دولت دريافت می‌كردند، خط بطلان كشيد. اخذ ماليات‏‌ها را بر اساس صحيحی قرار داد چنان‌كه در اندک مدتی، خزانه خالی مملكت از درآمد ماليات پر شد. بر گسترش كشاورزی همت ورزيد و مدرسه عالی دارالفنون را تاسيس كرد.

استقلال نظر و خدمات عمومی و به طور كلی، سياست داخلی و خارجي اميركبير كه در جهت منافع و مصالح كشور بود، در محيط دربار و اجتماع رجال و شاهزادگان و وابستگان و حقوق بگيران بيگانه، قابل قبول و مورد پسند نبود. اين افراد بانفوذ و قدرتمند كه از اقدامات اميركبير رنجيده بودند، برای متوقف كردن اميركبير دست به هر كاری زدند ولی چون او را مستقيم و مستقل يافتند، اتهامات زيادی را به صورت شايعه به او وارد کردند.

ناصرالدين شاه در ابتدا به اين بدگويي‏ها توجهی نمی‌كرد. اما توطئه، گسترده بود و اصرار در ترساندن شاه، ادامه يافت. سرانجام بر اثر دسيسه‏‌های فراوان اطرافيان به ويژه مهد عليا مادر ناصرالدين شاه، اميركبير در ۲۰ محرم سال ۱۲۶۸ قمری (۲۸ آبان ۱۲۳۰ شمسی) از صدارت عزل شد و ميرزا آقاخان نوری به جای وی به صدارت عظمی رسيد. اما در اين ميان بدگویی ديگران تا آنجا ادامه يافت كه شاه وحشت‌‏زده، با عزل امير از تمامی مقام‌‏ها، او را به كاشان تبعيد کرد. پس از مدتی فرمان قتل اميركبير نيز صادر شد و سرانجام امير را در بيستم دی ماه ۱۲۳۰ شمسی، در حمام فين كاشان به قتل رساندند.

اميركبير مردی كاردان، باهوش، وطن‏‌دوست و باكفايت بود. در زمان صدارت خود خدمات شايسته و درخور تحسينی به ايران و ايرانيان کرد. وی منافع ملت را برهمه چيز مقدم مي‏داشت و هيچ‌گاه در مقابل اجانب سر فرود نمی‌آورد. مهم‌ترين اقدامات فرهنگی وی را مي‏توان تأسيس دارالفنون تهران نام برد. نكته تأسف‌بار اين است كه دارالفنون ۱۳ روز پس از قتل اميركبير افتتاح شد.

در همین روز:

• تشكيل جبهه ملی به رهبری دكتر «محمد مصدق» (۱۳۲۸ شمسی)
• روز آمار و برنامه‌ريزی
• نام شهر ناصری به اهواز تبدیل شد. (۱۳۱۱ شمسی)
• اظهارات صلح‌آميز يزدگرد يکم سازنده شهر يزد (۳۹۹ میلادی)
• زادروز نادرشاه سردار بزرگ مشرق زمين (۱۶۸۸ میلادی)
• اختراع باتری در هلند (۱۷۴۰ میلادی)
• «آندره ژاک کارنرين Andre-Jacques Carnerin» فرانسوی نخستين فردی بشمار می‌آيد كه با چتر نجات فرود آمده است. (۱۷۹۷ میلادی)
• ارائه نخستين ماشين فتوكپی (۱۹۳۸ میلادی)
• روز ملی «واتيكان»