مروری بر پرچم ایران در گذر زمان
پرچم ایران در گذر زمان تغییرات زیادی پیدا کرده و در سیری تاریخی به‌شکل امروزی آن درآمده است.
نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۹/۰۸/۳ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۱/۰۷/۰۵ به‌روزرسانی شده است.
پرچم کشور عزیزمان ایران در طول تاریخ اشکال مختلفی داشته و هر سلسله‌ای که بر سر کار آمده، بر‌حسب عقاید و نظراتش، آن را دستخوش تغییراتی کرده است. در این مقاله مروری بر تاریخچه پرچم ایران از گذشته تا به امروز خواهیم داشت.
هرآنچه باید درباره پرچم ایران بدانید:
پرچم ایران در طول تاریخ
درفش کاویانی
منبع: پارسیان دژ
اولین نشانه‌های وجود پرچم ایران در تاریخ، مربوط به قیام کاوه آهنگر علیه ضحاک است. کاوه، مردم را برای شورش علیه ضحاک دور خود جمع می‌کند و به نشانه قیام، پیش‌بند چرمی خودش را بر سر چوب می‌کند. قیام کاوه به پیروزی می‌انجامد و او فریدون را روی تخت حکومت می‌نشاند. فریدون نیز دستور می‌دهد تا پیش‌بند چرمی کاوه را با دیباهایی به رنگ‌های سرخ، بنفش و زرد آرایش دهند و در و گوهر به آن اضافه کنند. به‌این ترتیب «درفش کاویانی» به وجود می‌آید.
اولین پرچم ایران با رنگ‌های زرد، بنفش و سرخ بدون علامت یا نشانه خاصی شکل گرفت. درفش کاویانی افسانه نیست و مستندات تاریخی نیز نشان می‌دهند مردم در زمان ساسانیان و هخامنشیان از پرچم ایران با نام درفش کاویان یاد می‌کردند. محمد‌بن جریر طبری در کتاب الامم و الملوک درباره ویژگی‌های درفش کاویان ذکر می‌کند:
این پرچم از پوست پلنگ ساخته شده است و پنج متر عرض و هفت متر طول دارد.
اشخاصی دیگر مانند ابوالحسن مسعودی نیز در کتاب مروج اهب به همین موضوع اشاره کرده است. در بیشتر کتاب‌های تاریخی نیز آمده است که در زمان ساسانیان نیز درفش کاویان از پوست پلنگ و شیر ساخته شده و نقش و نگاری روی آن وجود نداشته است. هرکدام از پادشاهان ساسانی که به قدرت می‌رسیدند، صرفا جواهراتی را به آن اضافه می‌کردند. هنگام حمله اعراب به ایران در زمان ساسانی، درفش کاویانی به دست آن‌ها می‌افتد و آن را با فرش معروف «بهارستان» نزد عمر بن خطاب، خلیفه مسلمین، می‌برند و او از وجود جواهرات زیاد روی درفش شگفت‌زده می‌شود. سپس دستور می‌دهد جواهرات را از درفش جدا کنند و آن را بسوزانند.
سرنوشت پرچم ایران بعد از تازش تازیان
بعد از حمله تازیان به ایران، تا حدود ۲۰۰ سال هیچ نشانی از درفش یا پرچم باقی نماند. فقط افرادی مانند ابومسلم خراسانی و بابک خرمدین، به‌عنوان قهرمان‌های ملی، صاحب پرچم شده بودند. ابومسلم، پرچم سیاه یک دست و بابک پرچمی یک دست سرخ داشت که طرفداران هرکدام را به‌ترتیب سیاه جامگان و سرخ جامگان می‌نامیدند. در آن زمان، دانشمندان اسلامی وجود هر نوع علامت یا تصویر را روی پرچم حرام اعلام کرده بودند. ازاین‌رو، تا سال‌ها هیچ‌گونه نقش و نگاری روی درفش وجود نداشت.
پرچم ایران با آمدن غزنویان دارای تصویر می‌شود
در سال ۲۵۵ خورشیدی، غزنویان، به سلسله سامانیان پایان می‌دهند و حکومت را در دست می‌گیرند. سلطان محمود غزنوی دستور می‌دهد که تصویر یک ماه را روی پرچمی با زمینه سیاه زردوزی کنند. سپس در سال ۴۱۰ خورشیدی، سلطان مسعود غزنوی، به‌دلیل علاقه خاصی که به شکار شیر داشت، دستور داد به‌جای ماه، عکس شیر را روی پرچم درج کنند. جالب است بدانید از این زمان تا ظهور انقلاب اسلامی ایران، نقش این شیر روی پرچم وجود داشته است.
اضافه شدن خورشید به پرچم ایران در زمان خوارزمشاهیان
منبع: بیتوته
با روی آمدن خوارزمشاهیان یا سلجوقیان، علاوه بر درج نقش خورشید روی سکه‌های آن دوران، نقش خورشید به پرچم نیز اضافه شد. مورخان دو دلیل برای استفاده از نماد خورشید در پرچم ایران را ذکر کرده‌اند:
۱. شیر نشانه قدرت، شجاعت و دلاوری و ماه مرداد (اسد) است. از آنجایی که خورشید در ماه مرداد به اوج گرما و نیرومندی خود می‌رسد، هم‌بستگی میان شیر (برج اسد) با نیمه تابستان مشخص می‌شود.
۲. در آیین مهر پرستی و میتراییسم، خورشید از تقدس بالایی برخوردار است و به این دلیل ایرانیان آن زمان، نماد خورشید را روی سکه و پرچم قرار می‌دادند.
نماد پرچم ایران در دوره صفویان
منبع: ایسنا
نماد پرچم ایران در دوره صفویان به‌جز در زمان‌های حکومت شاه اسماعیل اول و شاه تهماسب اول، همان شیر و خورشید بوده است. پرچم ایران در این دوران زمینه سبز رنگ داشت و نماد‌های شیر و خورشید روی آن زر دوزی شده بودند. شیر در همه این پرچم‌ها به‌شکل‌های مختلفی همچون ایستاده، نشسته، نیمرخ، چسبیده و جدا از خورشید وجود داشته است. پرچم شاه اسماعیل، یک دست سبز بود و بالای آن تصویر ماه قرار داشت. داستان پرچم ایران قدیم در زمان شاه تهماسب جالب است.
از آنجایی که شاه تهماسب متولد فروردین (برج حمل) بود، دستور داد به‌جای نماد شیر و خورشید، نماد برج حمل را که تصویر یک گوسفند است روی پرچم و سکه‌های آن زمان قرار دهند. پرچم ایران در این زمان مانند پرچم اعراب چارگوش بوده است. همچنین جهانگرد فرانسوی، ژان شاردن، در یادداشت‌های خود، درباره وجود آیه‌های قرآن و نماد شمشمیر دو سر حضرت علی (ع) روی بیرق‌های آن‌ها می‌نویسد و استفاده متعدد از این نوع نماد‌های مذهبی را از جمله رسومات آن زمان بر‌می‌شمارد.
منبع: ایسنا
پرچم ایران در گذر زمان
نادر شاه افشار به‌دلیل کشورگشایی عظیمی که در زمان خود انجام داد و سپاهش نقاط زیادی را اشغال کرده بود، تغییرات گسترده‌ای در پرچم ایران به وجود آورد. بیرق سلطنتی یا درفش شاهی با ابریشم زرد و سرخ ساخته شد و تصویر شیر و خورشید روی آن قرار گرفت. درفش ملی ایرانی‌ها در این زمان مانند پرچم کنونی ایران از سه رنگ سبز، سفید و سرخ تشکیل شده بود. نماد‌های روی این پرچم، شیری در حال راه رفتن و خورشیدی نیمه برآمده و پشت شیر بود که درون آن عبارت « الملک الله» نوشته شده بود.
منبع: ایسنا
در تصاویری که از جنگ نادر شاه افشار با محمد گورکانی، پادشاه هند، کشیده شده است، بیرقی سه‌گوش سفید رنگ مشاهده می‌شود که نواری سبز رنگ گوشه بالای آن و نواری سرخ در قسمت پایین آن به چشم می‌خورد. همچنین نماد شیری با زاویه نیمرخ در حال راه رفتن و خورشیدی که درون آن عبارت «الملک الله» وجود دارد، در پرچم دیده می‌شود. از آنجایی که برای اولین بار سه رنگ سبز، سفید و سرخ روی پرچم‌های سه گوشه ملی و نظامی این دوره به وجود آمده است، مورخان، پرچم زمان نادر شاه افشار را مادر پرچم فعلی ایران می‌دانند.
تغییرات پرچم ایران در گذر زمان؛ دوره قاجار
منبع: ایسنا
شروع سلسله قاجاریان با حکومت آقا محمد خان قاجار، مقدمه‌ای برای ایجاد چند تغییر اساسی در رنگ و شکل پرچم ایران قدیم بود. نخستین تغییر در شکل پرچم صورت گرفت و از سه گوشه به چهار گوشه تغییر کرد. از سویی دیگر، آقا محمد خان قاجار به‌خاطر دشمنی دیرینه‌ای که با نادر شاه افشار داشت، از سه رنگ پرچم زمان او، تنها رنگ سرخ را برای پرچم ایران انتخاب کرد. همچنین دایره سفیدی وسط پرچم مشاهده می‌شد که نماد شیر و خورشید درون آن وجود داشت. در این پرچم شمشیری نیز در دست شیر وجود داشت.
با روی کار آمدن فتحعلی شاه، ایران صاحب پرچمی سه گانه شد. این پرچم‌ها شامل:
۱. پرچم سرخ یک دست که شیر در آن نشسته و خورشیدی پشت سر آن است که پرتو‌های آن، تمام پرچم را کاملا پوشانده است.
۲. پرچم سفید برای مقاصد سیاسی و دیپلماسی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
۳. پس از ورود یکی از سفیران ایران به دربار شهر تزار، یکی از نقاش‌های روسیه، تصویری می‌کشد که در آن پرچمی با زمینه سفید و نقش خورشید و شیری شمشیر به دست دیده می‌شود.
محمد شاه قاجار نیز به‌نوبه خود تغییراتی در نماد پرچم ایران به وجود آورد و تاجی بالای سر خورشید قرار داد. در این دوره از دو پرچم استفاده شده است: روی یکی از پرچم‌ها شمشیر دو سر حضرت علی (ع) وجود دارد که به درفش شاهی شهرت یافت و روی یکی از دیگر از پرچم‌ها شیر و خورشید دیده می‌شود که از آن به‌عنوان درفش ملی و نظامی یاد شده بود.
پرچم ایران قدیم
منبع: ایسنا
امیرکبیر به‌دلیل علاقه زیادی که به شخصیت نادر شاه داشت، دستور داد که از رنگ پرچم‌های زمان نادر شاه استفاده شود؛ اما شکل پرچم چهار گوشه و پس زمینه آن سفید باشد. در حاشیه بالای پرچم از نواری سبز رنگ و در حاشیه پایینی پرچم نیز نواری سرخ و هم‌عرض با نوار بالا استفاده شود و نشان شیر و خورشید نیز همچون سابق وسط پرچم قرار گیرد. همچنین امیر کبیر از ویژگی پرچم‌های سه‌گانه فتحعلی شاه به‌خوبی استفاده کرد و طرح و فرم پرچم ایران را به‌شکل امروزی به وجود آورد.
انقلاب مشروطه و تاثیر آن در پرچم ایران قدیم
منبع: ایسنا
پس از آن که جنبش مشروطه خواهی در ایران پیروز شد و تصمیم به تاسیس مجلس گرفته شد، نمایندگان مردم در مجلس برای تدوین قانون اساسی و متمم دست به کار شدند. آن‌ها در اصل پنجم قانون اساسی این موضوع را تصویب کردند:
الوان رسمی بیرق ایران، سبز، سفید و سرخ و دارای علامت شیر و خورشید است.
این تصویب بسیار کلی صورت گرفت و به جزئیات آن مانند ترتیب قرار گرفتن رنگ‌ها، حالت شیر و خورشید و موارد دیگر اشاره‌ای نشد. روحانیون حاضر در مجلس استفاده از تصویر را در پرچم حرام اعلام کرده بودند. آن‌ها رنگ سبز پرچم را رنگی دینی و مورد پسند پیامبر اکرم (ص) می‌دانستند و آن را بالای پرچم گذاشتند. رنگ سفید رنگ موردعلاقه زرتشتیان است و از آن به نماد پاکدامنی، صلح و آشتی نیز تعبیر می‌شود. رنگ سرخ پرچم نیز به پاس خون شهدای اسلام و کشته‌شدگان مشروطیت در پرچم گذاشته شد.
پس از آن که نوبت به شیر و خورشید رسید، نواندیشان حاضر در مجلس آن زمان، وجود این شیر را به پیروزی انقلاب مشروطیت در مرداد ماه یعنی در برج اسد نسبت دادند. همچنین از آنجایی که بیشتر مسلمانان شیعه حضرت علی (ع) هستند و لقب آن حضرت نیز اسد الله است، این شیر به‌نوعی هم نماد ماه مرداد و هم حضرت علی (ع) محسوب می‌شود و شمشیر ذوالفقار را نیز در دست آن نماد شیر قرار دادند. برای توجیه نماد خورشید نیز آن را به پیروزی انقلاب مشروطه در نیمه مرداد ماه نسبت دادند که در آن خورشید در اوج گرما و نیرومندی خودش قرار دارد و آن را پشت نماد شیر گذاشتند. به این ترتیب اولین بار پرچم کشور ایران در قانون اساسی به‌طور رسمی به‌عنوان نماد استقلال و حاکمیت ملی شناخته شد.
پرچم ایران در دوران پهلوی
منبع: ایسنا
کشور ایران در دوران محمدرضا پهلوی سه پرچم رسمی داشت:
۱. پرچم ملی که دارای سه قسمت مساوی با همان سه رنگ سبز، سفید و قرمز بود.
۲. پرچم دولتی که علاوه بر داشتن ویژگی‌های پرچم ملی، نماد شیر و خورشید نیز در وسط پرچم وجود داشت و در دستگاه‌های دولتی، امور اداری و امور خارجه از آن استفاده می‌شد.
۳. پرچم سلطنتی که رنگ آبی کم‌رنگ (آسمانی) داشت و تصویر تاج پهلوی در گوشه سمت چپ پرچم وجود داشت.
نماد پرچم ایران
منبع: خردگان
در اصل هجده قانون اساسی ایران که در سال ۱۳۵۸ خورشیدی به تصویب رسید، در مورد پرچم ایران موارد زیادی بیان شده است. این پرچم از سه رنگ سبز که نماد دین اسلام است، رنگ سفید که بیانگر صلح و دوستی است و رنگ قرمز که نماد خون شهدا و رشادت است تشکیل می‌شود. نشان جمهوری اسلامی ایران وسط پرچم قرار گرفته است. این نشان ترکیبی از دو کلمه «الله» و «لا اله الا الله» و نماد لاله است که در این پرچم سمبلی از خون شهیدان محسوب می‌شود. ۲۲ الله اکبر سفید رنگ که بیانگر پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن است، در حاشیه پایین سبز پرچم و حاشیه بالای رنگ قرمز پرچم دیده می‌شود.
دیدگاه