عید قربان، جشن تسلیم و بندگی خالصانه بشر

عید قربان یا عید الاضحی مصادف با روز دهم ذی‌الحجه، یکی از بزرگ‌ترین عیدهای ملت مسلمان است. در این روز حاجیان بعد از پایان مناسک حج در صحرای عرفات، با قربانی کردن گوسفند، حج خود را به اتمام می‌رسانند و تمام مسائلی که در هنگام مُحرم شدن بر آن‌ها حرام شده بود، دوباره حلال می‌شود. در قرآن کریم آمده است در این روز خداوند به حضرت ابراهیم فرمان می‌دهد فرزند خود، اسماعیل را که خداوند پس از سال‌ها و در دوران کهنسالی به ابراهیم عطا فرموده بود، بدون ذکر هیچ دلیلی قربانی کند. حضرت ابراهیم و اسماعیل، هر دو تسلیم امر خدا می‌شوند و هنگام ذبح در قربان‌گاه، از سوی درگاه حق ندایی می‌رسد که آن‌ها از امتحان الهی سرافراز بیرون آمده‌اند و خداوند گوسفندی به آن‌ها هدیه می‌کند تا به جای اسماعیل قربانی کنند. 

مردم تمامی کشورهای مسلمان این روز بزرگ را جشن می‌گیرند و عید قربان در تقویم اسلامی کشورها، از یک روز تا ۴ روز تعطیل رسمی است. 

عید قربان در ایران

اقوام مختلف ایرانی در سراسر کشور، با هر قومیت و فرهنگی در روز عید قربان برای برپایی نماز عید، به مصلی‌ها و مساجد می‌روند. این نماز باید بین طلوع خورشید و اذان ظهر برگزار شود. این روز جزو تعطیلات رسمی کشور است. پس از نماز، اغلب افرادی که قبلا به حج تمتع مشرف شده‌اند، گوسفندی قربانی کرده و میان فامیل، همسایه‌ها و مستمندان تقسیم می‌کنند. حتی کسانی هم که تا به‌حال به حج مشرف نشده‌اند نیز این رسم خیر را به‌جا می‌آورند و با نیت‌های مختلف مانند رضای خدا، برآورده شدن حاجت و نذر و به‌دست آوردن موفقیت‌های مادی در زندگی، گوسفند قربانی می‌کنند. مردم از چند روز قبل از عید، مشغول تدارک جشن این روز می‌شوند، لباس نو، میوه و شیرینی می‌خرند. برای این روز خانه‌تکانی می‌کنند و پس از نظافت و حمام، خود را برای عید آماده می‌کنند. در روز عید مردم به دیدن بزرگ‌ترها و حاجی‌های فامیل می‌روند و عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند. 

از دیگر آداب و رسوم ایرانیان در عید قربان این است که خانواده‌ی داماد برای نوعروسان خود که در دوران نامزدی هستند هدیه‌ می‌برند. این رسومات و عیدی‌ها در شهرهای مختلف متفاوت است اما معمولا گوسفندی قربانی می‌کنند و گوشت آن را به همراه تکه‌ای طلا، دسته‌گل، شیرینی، لباس (مانند مانتو، لباس مجلسی، کیف و کفش) و پارچه عیدی می‌دهند. 

از دیگر رسومات ایرانیان، برگزاری مراسمی برای درگذشتگانی است که بعد از چهلم درگذشت آن‌ها، عید قربان اولین عید پیش روی آن‌ها است. کسانی که یکی از بستگان خود را میان عید فطر و عید قربان از دست داده‌اند و چهلم متوفی نیز گذشته است، مراسمی مانند مراسم ختم می‌گیرند و برای اموات خود خیرات می‌کنند. بستگان نیز چنین افرادی را در اولویت دید و بازدید خود قرار می‌دهند و با شرکت در این مراسم، یادی از درگذشتگان کرده و فاتحه‌ای نثارشان می‌کنند. 

مردم ایران بیشتر مراسم‌های جشن و شادی و ازدواج خود را در اعیاد مذهبی برگزار می‌کنند. جوان‌ها ازدواج را در عید قربان به فال نیک می‌گیرند و به برکت چنین عید عزیزی، زندگی مشترک خود را آغاز می‌کنند.

عید قربان در ترکیه

مردم ترکیه عید قربان را بسیار محترم می‌شمارند و این عید و عید فطر، دو عید بزرگ ملی و مذهبی این کشور است که رسوم و آداب خاص خود را دارد و نمادی از همیاری، احسان و اعتقادات عمیق مذهبی مردم آن است.

در ترکیه هر ساله به مناسبت عید قربان ۴ الی ۵ روز تعطیل رسمی اعلام می‌شود. یک روز قبل از عید قربان، در روز عرفه ترکیه تقریبا نیمه تعطیل است و مردم به زیارت اهل قبور می‌روند. در روز عید نیز همه‌ی مردم برای برپایی نماز عید در مساجد حاضر می‌شوند. 

در ترکیه سنتی به نام «سنت کتاب مقدس» وجود دارد که در تمامی شهرهای آن برگزار می‌شود. طبق این سنت هر خانواده در ترکیه گوسفند یا هر حیوان حلال گوشتی را قربانی می‌کند و گوشت آن را میان دوستان و خانواده‌ی خود قسمت کرده یا به موسسات خیریه اهدا می‌کند. دولت مناطق خاصی را برای قربانی کردن در نظر گرفته است که کاملا بهداشتی است و ذبح حیوان در محلی غیر از این مناطق غیرقانونی است. اگر کسی هم توان قربانی کردن نداشته باشد، با همسایه یا دیگر آشنایان خود به‌صورت مشترک یک گوسفند قربانی می‌کنند. 

مردم در این عید بزرگ مساجد، کوچه‌ها و خیابان‌ها را چراغانی می‌کنند، خانه‌تکانی کرده و غذاها و شیرینی‌های مخصوص عید را درست می‌کنند. مردم ترکیه نیز مانند ایرانیان به دیدار کسانی می‌روند که به تازگی عزیز خود را از دست داده‌اند. آن‌ها سپس به دیدار بزرگان و حاجی‌های خود می‌روند؛ چون اعتقاد دارند که اعیاد مذهبی باعث تحکیم روابط خانوادگی و همبستگی‌ها آن‌ها می‌شود. در ایام عید قربان به‌منظور تسهیل رفت و آمد مردم، اتوبوس‌های درون شهری، بزرگراه‌ها و وسایل حمل و نقل دریایی رایگان می‌شود. اگر در ایام عید قربان به این کشور سفر کنید، مردم شما را به خانه‌ها و جشن‌های خود دعوت می‌کنند و می‌توانید زیبایی‌های سنت‌های آن‌ها را از نزدیک نظاره کنید.

عید قربان در افغانستان

در افغانستان مانند دیگر کشورهای اسلامی، مردم در صبح عید لباس نو می‌پوشند و برای برپایی نماز عید به مساجد می‌روند. آن‌ها از عید قربان به‌عنوان طولانی‌ترین عید یاد می‌کنند. در شب عید قربان مردم بر دست‌های خود حنا می‌گذارند. بعد از نماز عید، کسانی که قبلا به حج مشرف شده‌اند به کشتارگاه رفته و گوسفند یا گاو یا شتر برای قربانی کردن می‌خرند. آن‌ها گوشت قربانی را میان اقوام و مستمندان تقسیم می‌کنند. دید و بازدید بزرگان و فامیل از رسومات بسیار مهم افغان‌ها در اعیاد مذهبی است، آن‌ها همدیگر را در آغوش می‌گیرند و با گفتن «داخل حاجی‌ها و غازی‌ها» عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند و کدورت‌های گذشته را کنار می‌گذارند. 

در ایام عید، بازی‌های محلی رونق می‌گیرد که مهم‌ترین و معروف‌ترین آن‌ها «بادبادک بازی» است و همه از کودکان تا مردان بزرگسال در آن شرکت می‌کنند. افغان‌ها مانند ایرانی‌ها در عید قربان برای عروسانی که نامزد هستند، عیدی می‌برند که شامل گوسفند قربانی، زیورآلات و شیرینی‌های مختلف مخصوص عید است. شادی‌های مردم به روز عید ختم نمی‌شود و آن‌ها منتظر حاجی‌های خود می‌شوند که از سفر حج بازگردند و به استقبال پرشور آن‌ها می‌روند.

 عید قربان در تاجیکستان

عید قربان از تعطیلات رسمی کشور تاجیکستان است و مردم این کشور جشن عید قربان را با شکوه تمام برگزار می‌کنند. این روز از بهترین و باشکوه‌ترین مراسم‌های ملی و مذهبی تاجیکستان است و اهمیت خاصی برای مردم آن دارد. در روز عید، مردم در نماز عید قربان شرکت می‌کنند، کسانی که توانایی مالی دارند گوسفند قربانی می‌کنند، به دیدار آشنایان و عیادت مریض می‌روند، برای درگذشتگان فاتحه‌ و قرآن می‌خوانند و به اعضای خانواده‌ی خود و مستضعفان هدیه می‌دهند.

تاجیک‌ها در عید قربان سفره‌ای پهن می‌کنند و با انواع میوه‌ها، شیرینی‌ها و غذاها از میهمانان خود پذیرایی می‌کنند که در زبان محلی به این سفره‌ها «دستور خان» می‌گویند. مردم تاجیکستان نیز اعتقاد دارند که اعیاد مذهبی فرصتی برای تحکیم همبستگی مسلمانان است و هر ساله باید باشکوه‌تر از قبل آن را گرامی بدارند.

عید قربان در ترکمنستان

ترکمن‌ها از جمله اقوامی هستند که به سنت‌ها و آداب و رسوم خود بسیار پایبند بوده و تمام مراسم‌های ملی و مذهبی را به زیبایی برگزار می‌کنند. آن‌ها به عید قربان «قربان بایرام» می‌گویند و نماز عید را که به آن «بایرام نامازی» می‌گویند با شکوه هرچه تمام‌تر برگزار می‌کنند. بعد از عید فطر، عید قربان بزرگ‌ترین عید ملی و مذهبی ترکمن‌ها است. آن‌ها گوسفند، بز، گوساله یا شتر ذبح کرده، مهمانی بزرگی می‌گیرند و از تمامی اقوام و عزیزان خود پذیرایی می‌کنند.

۳ روز قبل از عید، ترکمن‌ها با تمیز کردن و آراستن خانه و محله‌، خود را برای جشن عید قربان آماده می‌کنند و درست یک روز قبل از عید، نوعی نان‌روغنی درست می‌کنند که از شیرینی‌های مخصوص عید قربان در این کشور است. از دیگر سنت‌های مردم ترکمن تاب خوردن برای ریزش گناهان است. آن‌ها در عید قربان تاب می‌خورند تا گناهانشان بریزد و از هرگونه ناپاکی و آلودگی پاک شوند. این سنت از دیرباز میان مردم این کشور رواج داشت و تفریحی مهیج برای مردم محسوب می‌شود.

عید قربان در پاکستان

تقریبا تمام مردم مسلمان پاکستان در نماز عید قربان شرکت می‌کنند. آن‌ها برای سنت قربانی کردن اهمیت ویژه‌ای قائل هستند و به همین دلیل از چندین روز قبل، بازار خرید و فروش شتر، گاو، بز و گوسفند داغ می‌شود. آن‌ها حیوانات را با لوازم تزئینی می‌آرایند و هر کدام زیباتر تزئین شده باشد، زودتر به فروش می‌رسد. تزئین و رنگ کردن حیوانات قربانی از دیرباز جزو آداب و رسوم مردم پاکستان در عید قربان است. هرچه به روز عید نزدیک می‌شود، قیمت حیوانات افزایش می‌یابد. 

در روز عید، مردم لباس و کفش نو می‌پوشند، به دیدار یکدیگر می‌روند، به یکدیگر کارت تبریک می‌دهند و عید را تبریک می‌گویند. شور و شوق عید تمام شهر را فرا می‌گیرد و مردم به پاس نعمت‌های خدا شکر آن را به‌جا می‌آورند.

عید قربان در اندونزی

اندونزی پرجمعیت‌ترین کشور اسلامی است. در عید قربان مردم مسلمان این کشور با شرکت در نماز عید، روز خود را آغاز می‌کنند. سپس به قربانی کردن گوسفند، بز و گوساله می‌پردازند و گوشت قربانی را میان اقوام و نیازمندان قسمت می‌کنند و جشن می‌گیرند.

عید قربان در قرقیزستان

در قرقیزستان نیز عید قربان از تعطیلات رسمی کشور است و مانند همه‌ی مسلمانان جهان، مردم در صبح روز عید در نماز عید قربان شرکت می‌کنند. مساجد به قدری در این روز شلوغ می‌شوند که برخی از نمازگزارن مجبور می شوند بیرون مسجد و در خیابان‌ها نماز بخوانند. مردم بعد از نماز، گوسفند قربانی کرده و میان نیازمندان پخش می‌کنند. 

تمامی این سنت‌ها و مراسم که از گذشتگان و ادیان ما به ارث رسیده‌اند، خود جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری بزرگی هستند که با شناخت بیشتر روی آن‌ها می‌توان سفرهایی ناب با لحظاتی به‌یادماندنی تجربه کرد که در هیچ کجای دنیای مدرن نمی‌توان یافت.

در شهر و استان شما روز عید قربان را چگونه جشن می‌گیرند؟ رسوم و سنت‌های محلی شما برای بزرگداشت این عید چیست؟ دیدگاه‌های خود را با کجارو به اشتراک بگذارید.