توس یکی از شهرهای تاریخی و مشهور استان خراسان رضوی است. شهر توس که نامش بیش از همه چیز یاد فردوسی را در ذهن تداعی می‌کند در آبان ماه سال ۱۳۷۵ با تمامی ارگ و بارو به شماره ۱۷۵۸ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. بنابراین می‌توان گفت شهر توس به‌طور کلی جزی آثار ملی و یکی از جاذبه‌های ایران محسوب می‌شود و جای‌جای این شهر به تمامی جاذبه تاریخی است. شهر توس در روزگار باستانی ایران دارای اهمیت بسیار بود اما با مشهور شدن شهر مذهبی و زیارتی مشهد، تا حدودی توس تحت‌الشعاع قرار گرفت. با این همه، این شهر همواره مورد بازدید گردشگران و مسافران در سفر به مشهد قرار می‌گیرد.
درباره توس بیشتر بدانید:
درباره توس
عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: داوود داوودی)
شهر توس در ۳۵ کیلومتری شمال غرب مشهد قرار دارد. خاستگاه توس را می‌توان دشت کشف‌رود دانست که ولایت توس با چندین شهر بزرگ و بسیاری از روستاهای دره‌ای و پایکوهی و دشتی را تشکیل می‌دهد. وسعت شهر توس را در حدود ۱۶۵۰۰ کیلومتر دانسته‌اند. طابراین یکی از قسمت‌های فرهنگی شهر توس است. کلان‌شهر طابران شباهت بسیاری به شهرهای تیسفون و تخت سلیمان دارد و دارای بارویی محکم است. در این شهر ساختار طبقاتی قبل از اسلام را می‌توان مشاهده کرد.
گویش مردم شهر توس همان گویش مشهدی است. این گویش دارای خویشاوندی با لهجه هراتی است. امروزه می‌توان گویش مشهدی را بازمانده لهجه توس قدیم دانست. شاهنامه فردوسی را می‌توان بزرگترین میراث لهجه توس قدیم دانست که دارای ارزش فراوان است. بنابراین می‌توان گویش شهر توس را بازمانده فارسی دری که همان فارسی درباری و گویش دربار بوده است، دانست.
اکثر مردم شهر توس مسلمان و دارای مذهب شیعه هستند. شهر توس با داشتن رودخانه کشف‌رود شهری حاصلخیز است و کشاورزی در آن جزو شغل‌های رایج مردم است. شهر توس دارای جاذبه‌های تاریخی است و محوطه‌ای تاریخی محسوب می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت درآمد برخی از مردم شهر هم به تبع مشهد که یک شهر زیارتی و سیاحتی است، بر سیاحت از شهر و خدمات به گردشگران استوار است. اگرچه این شهر تاریخی و توریستی نیازمند امکانات بیشتری در این زمینه است.
آب و هوای توس
شهر توس در حدود ۱۹ کیلومتری مشهد است، بنابراین به تبع شهر مشهد دارای اقلیمی متغیر است. این شهر به‌دلیل قرار گرفتن در کنار کشف‌رود شهری حاصلخیز محسوب می‌شود که دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و مرطوب است.
تاریخچه توس
عکس از مهرنیوز (عکاس: نامشخص)
سابقه تاریخی شهر توس به عهد باستان می‌رسد. برخی سابقه شهر و ساخت آن را به جمشید پیشدادی نسبت داده‌اند. در اوستا نام شهر توس با عنوان «اورو» آمده و یکی از شانزده سرزمین مقدس در وندیداد اوستا است. برخی نیز سابقه شهر طوس را به پهلوان ایرانی شاهنامه یعنی طوس می‌رسانند و وی را تجدیدکننده این شهر معرفی می‌کنند. در اوستا و شاهنامه از پهلوانی طوس سخن رانده شده است. در هیچ یک از منابع قبل از ساسانی، نامی از شهر طوس دیده نشده و تمامی شهرهای شمال شرق کشور در این دوره به‌صورت یک ایالت در منابع ذکر شده‌اند. نام توس را می‌توان در بین منابع عصر ساسانی دید. در شاهنامه، سام در کنار کشف‌رود در شهر توس با اژدها جنگیده و آن را کشته است. فردوسی کشته شدن یزدگرد اول ساسانی را در شهر توس گزارش می‌دهد.
عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: رضا موسوی‌پور)
شهر توس پس از اسلام شهری است که فردوسی و شعرای دیگر در آن مطرح بوده‌اند. شهر طوس در کتاب‌های جغرافیایی دوره اسلامی از مجموعه چندین آبادی تشکیل شده است. این شهر بعدها با قرار دادن حرم امام رضا در دل خود دارای اهمیت بیشتری شد. شهر نیشابور در دوره‌های بعد از توس پیشی گرفت و دارای رونق بسیار شد. رونق نیشابور بر شهر توس سایه افکند و توس از دایره رقابت خارج شد.
در دوره حمله مغول به شرق ایران و خراسان، شهر توس هم از آسیب به دور نماند و با حمله تولوی پسر چنگیز ویران شد. توس در حمله به شهر دچار قتل عام‌های بسیار شد. در دوره‌های بعد شهر بازسازی شد و با مشهد یک نام را به خود اختصاص دادند. با اهمیت یافتن نام مشهد به‌عنوان یک شهر مذهبی، شهر توس تحت‌الشعاع قرار گرفت و مشهد پایتخت خراسان شد.
صنایع دستی توس
از صنایع دستی شهر توس می‌توان به کار روی سنگ و سنگ‌تراشی و قلم‌زنی اشاره کرد. استادان این حرفه اشیای کاربردی می‌سازند و با قلم زدن روی آن‌ها نقش‌های زیبایی می‌اندازند. دیگ‌ها و ظروف سنگی و دیزی‌های این شهر را می‌توان در بازارچه کوهسنگی توس مشاهده کرد که از آن‌ها به‌عنوان سوغات نیز استفاده می‌شود.
جاهای دیدنی توس
شهر طوس خود یک شهر ثبت شده تاریخی است و جای‌جای این شهر می‌تواند جاذبه‌ای برای دیدن داشته باشد. روستای باژ و بقایای شهر طابران از مناطق تاریخی توس هستند. معروف‌ترین جاذبه شهر طوس را می‌توان آرامگاه فردوسی نامید که نزد عاشقان و علاقه‌مندان زبان و ادبیات و فرهنگ فارسی و ایرانی دارای مقامی بی‌بدیل است.
از دیگر از جاهای دیدنی توس می‌توان به گنبد هارونیه اشاره کرد که بنایی آجری بدون تزیین است و تنها در تزیینات داخلی آن از مقرنس‌کاری استفاده شده است. موزه شهر توس به‌عنوان یکی از دیدنی‌های این شهر در سال ۱۳۷۴ با مساحت ۶۰۰ متر مربع در غرب آرامگاه فردوسی و به قصد اجرای نقالی ساخته شده است.
عکس‌های گالری از گوگل‌مپ و ویکی‌مدیا (عکاسان: Amir Ap، آزاده یاربی، پتوس و مصطفی معراجی)
نویسنده: زهرا آذرنیوش
