برنامه سفر در جاده تاریخی مشهد تا مرز هرات

مشهد مقدس بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهر زیارتی کشور است. جاده‌هایی که به این شهر می‌رسند، هر کدامشان مسیر رفت و آمد مردمی هستند که از بخشی از کشور، خودشان را به پابوسی امام رضا (ع) می‌رسانند. جاده مشهد به تایباد هم بخشهای شرقی‌تر کشور را به مشهد وصل می‌کند؛ مسیری که پر است از آثاری ارزشمند که تاریخی باشکوه در پشت سر دارند. زائرانی که از شهرهای شرقی ایران به زیارت امام رضا (ع) می‌آیند، از همین جاده خود را به مشهد می‌رسانند.

این جاده، در اصل بخشی از یک مسیر تاریخی است که شهرهای مهم نیشابور و هرات را در خراسان بزرگ روزگاران قدیم به هم می‌رسانده است. در این مسیر، سه شهر مهم فریمان، تربت جام و تایباد قرار گرفته و در كنار هر كدام آن‌ها، نشانه‌هایی از تمدن و تاریخ این سرزمین و زیبایی‌های طبیعی آن را خواهید دید.

جاده مشهد به تایباد علاوه بر آنکه شهر زیارتی مشهد را به شهرهای فریمان، تربت جام و تایباد می‌رساند، یک جاده ترانزیتی هم هست. یك جاده ترانزیتی كه به كشور افغانستان می‌رسد. پایانه مرزی «دوغارون» در نقطه صفر مرزی ایران و افغانستان، در انتهای همین جاده ۳۵۰ کیلومتری است.

در این مسیر، که ۳۰۴ کیلومتر بوده و مجموعا ۴ ساعت راه با اتومبیل است، برخی بناهای تاریخی زیبای خراسان رضوی را خواهید دید.

مقصد اول فریمان

از مشهد تا فریمان حدود ۸۸ کیلومتر راه دارید. بناهای تاریخی و جاذبه‌های زیبای این مسیر نیز به‌ترتیب بیان شده است.

جاذبه طبیعی چشمه گراب:

چشمه گراب، یک چشمه آب معدنی است که در ۳۰ کیلومتری مشهد در حاشیه جاده‌ای است که شهر ملک‌آباد را به فریمان وصل می‌کند. این چشمه یک دهنه وسیع سنگی دارد که در عمق ۳ متری زمین است.

رباط سنگ‌بست:

رباط سنگ‌بست کاروانسرایی مربوط به دوره تیموری اســت که در دوره صفوی بازسازی شده است. این رباط در روستای سنگ بست واقع شده و به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

رباط سنگ‌بست مستطیل شکل، یک ورودی دارد و دورتادور حیاط مرکزی آن، حجره‌هایی قرار گرفته که محل استراحت کاروان‌ها بوده است. رباط سنگ بست برج‌های دیده‌بانی هم دارد. این بنای تاریخی در ۳۰ کیلومتری مشهد و ابتدای جاده مشهد به فریمان قرار دارد.

مقبره ارسلان جاذب و میل ایاز:

در نزدیکی رباط «سنگ‌بست»، مقبرهای قرار دارد که منسوب به «ارسلان جاذب» والی توس در دوره محمود غزنوی بوده اســت. مشهور است که علاقه‌ای ویژه هم به فردوسی داشته و اولین مقبره این شاعر را او ساخته است. مقبره ارسلان جاذب، یک بنای چهارضلعی است که بنایی هشت ضلعی به‌همراه گنبد، روی آن قرار گرفته است. یک مناره آجری یا میل هم در کنار آرامگاه قرار دارد که به «میل ایاز» مشهور است. این مقبره و میل آن، در نزدیكی رباط سنگ‌بست قرار دارد.

بند فریمان:

بند فریمان، یک سد نسبتاً مدرن است که در روزگار رضاخان روی بند قدیمی فریمان ساخته شده است. این بند یکی از مناطق ییلاقی شهر فریمان محسوب می‌شود.

خانه موزه شهید مطهری:

فریمان، زادگاه شهید مطهری هم هست. خانه قدیمی استاد مطهری که در قدیم در حاشیه یک باغ بزرگ قرار داشته، به همت اداره میراث فرهنگی مرمت شده و به خانه موزه تبدیل شده است. در این خانه موزه، عکس‌ها و آثاری از زندگی شهید مطهری و خانواده اش نگهداری می‌شود. این خانه تاریخی که ساختش به روزگار رضاخان برمی‌گردد، در خیابان شهید مطهری فریمان قرار دارد.

ایوان رزمگاه:

ایوان رزمگاه عنوان یک بنای خانقاهی است که در نزدیکی روستای رزمگاه در ۵۰ کیلومتری شرق فریمان قرار دارد. این بنا که تاریخ ساخت آن به سده‌های هشتم تا دهم می‌رسد، شامل ایوان و گنبدخانه بوده که حالا گنبد آن تخریب شده اســت. به اعتقاد اهالی، ایوان رزمگاه، محل رزم رستم و سهراب بوده است. یک آب‌انبار قدیمی هم در نزدیکی این بنا وجود دارد.

 جاذبه طبیعی فریمان شاهان گرماب:

شاهان گرماب، یک مجموعه تاریخی از چشمه‌های آبگرم است که در ۵۰ کیلومتری جنوب شرقی فریمان قرار دارد. راه رسیدن به شاهان گرماب از نزدیکی شهر سفید سنگ در ۲۰ کیلومتری فریمان می‌گذرد.

رِوِنج:

روستای رونج یکی از چند روستای ییلاقی تربت جام است. وجود چشمه‌سارها و پوشش گیاهی مناسب، ارتفاعات رونج را به گردشگاه بهاری تبدیل کرده است. جاده ۱۲ کیلومتری رونج، از کیلومتر ۲۵ جاده تربت جام به مشهد منشعب می‌شود.

باغ کشمیر:

باغ کشمیر یک منطقه کوهستانی در ۵۰ کیلومتری شمال تربت جام است. این منطقه، رویشگاه طبیعی پسته وحشی است. به خاطر پوشش گیاهی مناسب، منطقه باغ کشمیر از تنوع جانوری بالایی برخوردار است. باغ کشمیر یک منطقه حفاظت شده است.

مقصد دوم تربت جام

از فریمان تا تربت‌جام حدود ۸۰ کیلومتر راه دارید. اگر چنانچه ظهر به شهر تربت جام رسیدید می‌توانید برای صرف ناهار از رستوران هتل پردیسان جام استفاده کنید.

 این هتل، از مراکز اقامتی شهر تربت جام بوده،و در بلوار امام خمینی قرار گرفته است. 

تربت شیخ جام:

«احمد بن ابوالحسن جامی نامقی ترشیزی» نام‌آورترین عارف سده پنجم و ششم و معاصر سلجوقیان بوده است. آرامگاه شیخ احمد جام، مجموعه بناهایی است که بر گرد خانقاه او که در حال حاضر مزار اوست، ساخته شده است. مجموعه آرامگاه شیخ احمد جام، نزدیک به ۸۰۰ سال قدمت دارد. این مجموعه تاریخی را می‌توانید در انتهای خیابان میرقوام‌الدین شهر تربت جام ببینید.

ایوان آرامگاه:

ایوان بنای آرامگاه شیخ احمد جام ۲۸ متر ارتفاع دارد. فضای داخلی ایوان، مقرنس‌کاری و بیرون آن با کتیبه‌های کاشی، تزیین شده است. قبر شیخ، در برابر ایوان قرار گرفته. یک درخت پسته روی قبر روییده که اهالی آن را از کرامات شیخ می‌دانند.

در چوبی گنبدخانه: ورودی بــه محوطه گنبدخانه، یک در دولت چوبی است. این در که از چوب ساج و گردو ساخته شده، یکی از شاهکارهای هنر منبت است و بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد. روی هر دو لت در، کتیبه‌هایی به خط کوفی نقش شده است.

بنای گنبدخانه:

گنبد خانه، صحن خانقاه شیخ بوده و یک محوطه مکعب است که سقف و بخش‌هایی از دیواره‌های آن با گچبری و نقاشی تزیین شده است. روی دیوارهای گنبد خانه، خط نوشته‌هایی وجود دارد که برخی‌شان به‌اندازه خود بنا، قدمت دارند.

مسجد عتیق:

مسجد عتیق در ضلع جنوب شرقی صحن مزار قرار دارد و شبستان آن چسبیده به گنبدخانه است. این مسجد یک ضلع ایوان مانند هم دارد. مسجد عتیق، مسجد جامع پیشین تربت‌جام بوده است.

مسجد کرمانی:

مسجد کوچک کرمانی، یکی از باشکوه‌ترین بناها در مجموعه آرامگاه شیخ احمد جام است. این مسجد در ضلع جنوب شرقی ایوان قرار گرفته و ورودی آن، از یکی از اضلاع ایوان است. کتیبه‌های گچبری این مسجد، یکی از بی‌نظیرترین آثار هنری در مجموعه مزار شیخ احمد جام هستند.

مسجد جامع:

مسجد جامع تاریخی تربت جام هنوز هم مسجد جامع است و نمازهای جمعه و جماعت (اهل سنت) شهر، در آنجا برگزار می‌شود. صحن این مسجد درست در پشت گنبدخانه است و راه دسترسی به آن از کنار گنبدخانه و از حیاط کوچکی است که به سراچه مشهور است. 

در جلو بنا صحن وسیعی است كه در حال حاضر آجر فرش است در طرفین ورودی مسجد جامع قاب‌های آجری زیبائی ایجاد شده و به‌جز همین قاب‌های تزئینی در نمای بیرونی آن عناصر تزئینی دیگری دیده نمی‌شود. پوشش ایوان ورودی نیز آراسته به رسمی بندی است. فضای داخلی مقصوره مشتمل بر شاه نشین‌هایی است كه در بخش فوقانی آن ابتدا پوشش قوسی شكل و سپس گنبد مقصوره ساخته شده است.

مقبره قاسم انوار:

قاسم انوار، عارف و شاعر سده هشتم و نهم است. او که متولد شهر سراب در نزدیکی تبریز است بیشتر عمرش را در شهر هرات که مقر حکومت بوده، گذرانده است. قاسم انوار در اواخر عمر به منطقه جام آمده و همین جا از دنیا رفته است. مقبره قاسم انوار، خانقاه او بوده است. این بنای تاریخی در حاشیه روستای لنگر در ۳۰ کیلومتری غرب تربت جام، در دوره قاجار از نو ساخته شده. بنای فعلی یک ایوان ورودی دارد که به شبستان می‌پیوندد.

مسجد نور:

گفته می‌شود مسجد نور در حاشیه روستای «بِزد»، خانه‌ای است که «شیخ احمد جام» عارف نامی سده پنجم و ششم، در آنجا به عبادت می‌پرداخته است. بنای مسجد نور، در دوره‌های مختلف نوسازی شده. بنای فعلی یک بنای آجری ساده است که ستون‌های چوبی، سقف آن را نگه داشته است. در کنار مسجد نور، یک قنات قدیمی هم وجود دارد. به احترام این مسجد، یک مقام هم در موسیقی تربت جام، به نام «مسجد نور» ساخته شده است.

به فاصله ۲۰۰ متری ضلع جنوبی مسجد، چشمه جوشانی به نام نور واقع است که آب آن وارد حوض زیبای سرپوشیده‌ای می‌شود و به احتمال بسیار سقایه مسجد نور بوده، اما اکنون به‌صورت نیمه‌ویران است.

آرامگاه میرغیاث‌الدین:

آرامگاه میرغیاث‌الدین هم یک بنای خانقاهی است که در حاشیه گورستان روستای بِزد، در ۱۷ کیلومتری جنوب غربی تربت جام قرار دارد. در این آرامگاه که حدود ۴۰۰ سال قدمت دارد، به سنت قدیم خراسان، قبر نه در زیر گنبدخانه، بلکه در برابر ایوان قرار دارد. به باور اهالی، میرغیاث‌الدین یکی از نوادگان شیخ احمد جام است.

این بنا که از نظر نقشه با مزار زین الدین ابوبکر قابل مقایسه است یک ایوان ورودی، ایوانچه‌های طرفین و گنبدخانه‌ای با طرح چلیپایی دارد.

رباط سمنگان:

رباط سمنگان در نزدیکی روستای «کاریز نو» در ۵۰ کیلومتری شمال غربی تربت‌جام قرار دارد. رباط سمنگان در حاشیه راه تاریخی «سنگ بست» به هرات قرار گرفته و یک رباط سرپوشیده است. حجره‌هایی در بخش بیرونی رباط وجود دارد. رباط سمنگان، یک ایوان هم دارد که ورودی کاروان‌سرا است که با یک هشتی به محوطه اصلی بنا وصل می‌شود.

در سمت جنوبی رباط فضای بازی قرار دارد که احتمال بارانداز بوده است. با توجه به فرم اتاق‌ها به نظر می‌رسد که بنا متعلق به اواخر دوران تیموری یا اوایل دوران صفویه باشد.

رباط جام:

رباط جام مثل بسیاری از بناهای دیگر این شهر، در دوره تیموری ساخته شده است. رباط جام، یک کاروانسرای چهارایوانه است که سه برج هم دارد. این کاروان‌سرا مثل دیگر کاروان‌سراها، یک حیاط مرکزی دارد که دورتادور آن، حجره‌هایی است که در قدیم، محل استراحت مسافران بوده است. رباط جام، در خیابان دکتر کوثری تربت جام قرار گرفته است.

مقبره شیخ ابوذر بوزجانی:

«بوزجان» نام قدیم تربت‌جام بوده است. مقبره شیخ ابوذر بوزجانی، از عارفان و شاعران سده چهارم که معاصر «ابوالوفای بوزجانی» ریاضیدان سرشناس بوده، در حاشیه ویرانه‌های شهر قدیم بوزجان، در ۱۵ کیلومتری شرق تربت جام قرار دارد. بنای آرامگاه، یک بنای ساده آجری است که روی قبر شیج ابوذر ساخته شده است. بنا، یک ایوانچه ورودی هم داشته که در سال‌های اخیر تخریب شده است.

مقصد سوم تایباد

از تربت جام تا تایباد حدود ۶۳ کیلومتر راه دارید.

محوطه تاریخی جوزقان:

محوطه تاریخی «جوزقان»، در ۳۰ کیلومتری غرب تایباد و در حاشیه جاده تایباد به «باخرز» قرار دارد. این محوطه تاریخی در نزدیکی روستای جوزقان است. تاریخ سفال‌هایی که از این محوطه به دست آمده، به دوره اسلامی و پیش از آن می‌رسد.

مزار مولانا:

«مولانا زین‌الدین ابوبکر تایبادی» عارف سده هشتم است و مزارش مثل همه آرامگاه‌های خانقاهی در خراسان، پیشروی ایوان قرار دارد. ایوان بلند آرامگاه با کتیبه‌های کاشی تزیین شده است. ورودی به گنبدخانه که خانقاه مولانا زین‌الدین بوده در پایین ایوان قرار دارد. یک آب‌انبار قدیمی هم در محوطه آرامگاه هست. این مزار در حاشیه شهر تایباد و ابتدای جاده تایباد به خواف قرار گرفته است.

میل کرات:

میل کرات، یک برج بلند آجری اســت. میل‌ها، نشانه‌های جغرافیایی بوده که در قدیم مسیرها را مشخص می‌کرده است. میل کرات در ۲۵ کیلومتری جنوب شهر تایباد و در حاشیه جاده تایباد به خواف قرار دارد. میل کرات ۲۵ متر ارتفاع دارد که از دو بخش هشت ضلعی و مدور تشکیل شده است.

جاده مشهد به تایباد، مکان‌های گردشگری فراوانی دارد که می‌تواند برنامه سفرتان را جذاب‌تر کند.

آبشار ارزنه: آبشار ارزنه در نزدیکی روستای ارزنه، یکی دیگر از ییلاقات منطقه است. روستای ارزنه در ۱۴ کیلومتری جنوب غربی شهر تاریخی باخرز قرار دارد. از باخرز هم تا تربت جام ۵۰ کیلومتر و تا تایباد ۵۵ کیلومتر راه است.