بقعه‌ سید گل سرخ

بقعه سید گل سرخ یکی از جاهای دیدنی یزد به شمار می‌آید که در قرن نهم هجری قمری ساخته شد و در سال ۱۳۸۱ هجری شمسی با شماره ۷۶۶۰ به‌عنوان اثری ملی به ثبت رسید. بنای این بقعه از سالنی با سقف طاق و تویزه و فضای گنبدخانه تشکیل‌ شده است که برای علاقه‌مندان به سازه‌های تاریخی جذابیت دارد. آرامگاه سید گل سرخ یزد، مزار «سید حسین گل سرخ» پسر امام موسی بن جعفر (ع) و یکی از اقطاب (پیشوای عرفا) است که کرامات بسیاری را به او نسبت داده‌اند.

بقعه سید گل سرخ در خیابان سید گل‌ سرخ، محله‌ سرچم و بیرون از دروازه‌ کوشک نو قرار دارد.

منبع عکس: سایت شبستان (عکاس: مجید دهقانی‌زاده)

بقعه‌ سید گل سرخ یکی از مجموعه‌های ارزشمند تاریخی شهر یزد محسوب می‌شود که متشکل از قبرستان، آب‌انبار، بازارچه، خانه‌ آقا، نمازخانه و حسینیه است.

گفته می‌شود که این بقعه، مزار «سید حسین گل سرخ» از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) و یکی از اقطاب (پیشوای عرفا) است که کرامات بسیاری را به او نسبت داده‌اند.

بقعه سید گل سرخ، مجموعه‌ای با معماری بی‌نظیر است که در تاریخ ۱۷ اسفند ماه سال ۱۳۸۱ هجری شمسی با شماره ۷۶۶۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مهدی طاهری)

طبق نوشته‌های تاریخی، کارشناسان قدمت ساخت این مجموعه را متعلق به قرن نهم هجری قمری می‌دانند. در این محل تاریخی، شمایل قبری مشاهده می‌شود که بر اساس کتیبه‌ آن، متعلق به سید معزالدین بن شرف‌الدین علی بن شمس‌الدین محمد بن تاج‌الدین است. احمد کاتب مشهور به سیدسرچم در مورد این بقعه نوشته است:

در جنب آن مزار آسوده است و او مرد تارک مجذوب بود و آنچه بگفتی اکثر همان بودی و اکابر یزد او را منقاد بودند. چون در سال ست و خمسین و ثمانمائه (۸۵۶ هجری) وفات کرد، او را در این مقام دفن کردند و این مزار، عمارت کردند و مردم به زیارت روند و مراد یابند.

جامع مفیدی نیز از آرامگاه سید حسین گل سرخ نام برده و در وصف کرامات او سخنانی ثبت کرده و از وی به نام سید حسین یاد می‌کند. این در حالی است که هیچ اسمی از لقب و نسب ایشان برده نمی‌شود. اکثر مردم نیز او را به نام سید حسین پسر امام موسی‌ بن‌ جعفر (ع) می‌شناسند که احتمالا از دلایل ادای احترام و مقدس شمردن این مکان محسوب می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مهدی طاهری)

به نظر می‌رسد، حضور قبر پیر حسین بن استاد حسن (متوفی در سال ۹۷۹) در این محل از جمله دلایل نامگذاری بقعه به نام سید حسین است که امروزه سنگ قبر وی روی دیوار غربی بازارچه قرار دارد. مرحوم آیتی نیز علاوه بر معرفی آرامگاه سید گل‌ سرخ به سنگ قبر ذکرشده اشاره کرده است و آن مزار را محل دفن شرف‌‌الدین علی وصی سید رکن‌الدین بیان می‌کند.

در حالی که ایرج افشار توانست شجره‌نامه‌ای از افراد خاندان شرف‌الدین تهیه کند و با مقایسه و تطبیق شجره‌نامه‌ و نام فرد فوت شده بر کتیبه‌ بقعه، گفته‌های مرحوم آیتی را به چالش کشید و صحت آن‌ را رد کرد. طبق نوشته‌ ایرج افشار، مزار سید گل سرخ را همان سید سرچم معرفی می‌کند که در تاریخ جدید یزد شناخته شده؛ اما مولف جامع مفیدی، سید سرچم و سید گل سرخ را دو شخصیت جداگانه معرفی کرده است و این دو مزار را دو بقعه جداگانه در نظر می‌گیرد.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: H.saraj)

با نگاهی به بقعه، بنایی خشت و گلی با ابعاد ۱۳ در ۱۱ متر دیده می‌شود که گنبد آن به ارتفاع حدود ۳٫۵ متر و قطر هشت متر با گچ‌بری و کاشی‌کاری‌های زیبا مزین شده و در ورودی اصلی آن در ضلع شمالی قرار گرفته است.

در واقع، زیارتگاه سید گل سرخ از دو در تشکیل شده است که می‌توان به هر دو دسترسی داشت. یکی از طریق راهروی قدیمی که با طاق و تویزه مسقف شده و دیگری راهروی جدیدی است که به خیابان متصل می‌شود و طاق ضربی دارد. سازندگان این بنای تاریخی نقشه‌ آن‌ را به‌گونه‌ای طراحی کرده‌اند که می‌توان پس از پیمودن دهلیز یا راهرو به صحن نسبتا وسیع سید گل سرخ راه یافت.

سقف آرامگاه به‌شکل طاق و تویزه با قد پای کوتاه و قوس جناقی طراحی و ساخته‌ شده است. کف درون بقعه را نیز از سنگ پوشانده و زیبایی جالبی به آن بخشیده‌اند. پشت بام و نمای بیرونی بقعه از آجر تشکیل شده و قدمت ساخت آن امروزی است. ازاره‌ داخل بقعه به ارتفاعی بالغ بر یک متر از سنگ پوشیده شده است و مابقی سطح داخل بقعه‌ را به‌وسیله‌ گچ اندود کرده‌اند. در بخش جنوبی، شمالی و غربی داخل بقعه، چندین صفه با قوس جناقی مشاهده می‌شود.

در ضلع شرقی آن نیز سه صفه دوطبقه با طاقچه‌های قدیمی وجود دارد که داخل غرفه دوم، سه پنجره فلزی نصب شده است.

در بخش گریو گنبد نیز طاق‌‌نماها و پنجره‌های فلزی به چشم می‌خورند که جالب و ستودنی است. گنبد از دو پوسته پیوسته با قوس شبدری کند تشکیل شده است که با تزیینات کاشی معرق و تصاویر اسلیمی و هندسی، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.

اطراف عمارت اصلی مزار و چسبیده به دیوارهای آن، آثار خرابه‌ چندین حجره بر جای‌ مانده‌ است که بقایای آن به مدارس قدیمی شباهت بسیاری دارد و مردم یزد آن‌ها را به خانه‌ سید گل سرخ می‌شناسند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مهدی طاهری)

در داخل بقعه و کنار آن، چندین کتیبه وجود دارد که عبارت‌اند از:

• کتیبه‌ای از کاشی معرق به خط نسخ که بالای قبر نصب شده و اطرافش حاشیه‌ای مزین به نام ۱۲ امام قرار گرفته که به احتمال‌ زیاد مربوط به قرن نهم هجری شمسی است.
• کتیبه دیگر، قطعه‌سنگ سیاه‌رنگی به خط نسخ است که بر دیوار غربی بازارچه و متصل به مزار دیده می‌شود و عبارات «الله، محمد و علی» روی آن نوشته شده است.
• داخل سردر ورودی مزار نیز قطعه‌سنگی به ابعاد ۳۰ در ۵۰ سانتی‌متر وجود دارد که مربوط به مسجدی با قدمت ۳۵۰ سال است و اشعاری به خط نستعلیق روی آن به چشم می‌خورد.

منبع عکس: سایت شبستان (عکاس: مجید دهقانی‌زاده)

مرمت و بهسازی بقعه گل سرخ در سال ۱۴۰۰ هجری شمسی صورت گرفت و اقدامات مرمتی این پروژه شامل استحکام‌بخشی بنا، بندکشی، آجرفرش و ازاره چینی بود که توسط نیروهای امانی اداره کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد انجام‌شد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مهدی طاهری)

• برای بازدید از این بقعه باید آداب زیارتگاه‌ را به جا آورید و پوشش مناسب داشته باشید.
• امکان بازدید از بقعه همه روزه وجود دارد.

نویسنده: محبوبه حسنی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی