آرامگاه شاه شجاع

سالانه گردشگران زیادی، چه از داخل کشور و چه خارج، از این شهر شگفت‌انگیز دیدن می‌کنند. دیدنی‌های شیراز هیچ گردشگری را مایوس نمی‌کند و پر از جذابیت است. به‌خصوص این شهر میزبان آرامگاه افراد برجسته متعددی است که از این میان می‌توان به آرامگاه شاه شجاع اشاره کرد، مدفن کسی که خواص مردم نظیر حافظ شیرازی به مدح او پرداخته‌اند و عموم مردم از پایان دوره‌ حکومتش حسرت خورده‌اند. با کجارو همراه باشید.

آرامگاه شاه شجاع از جاهای دیدنی شیراز است؛ اما شاید گردشگران زیادی از آن مطلع نباشند. این مقبره مدفن یکی از سلاطین آل مظفر است که با چهره‌ای زیبا، اخلاقی نیکو و استعداد ادبی‌اش محبوب مردم و شعرا بود. این آرامگاه در نزدیکی مجموعه هفت‌تنان قرار دارد.

عکس از صفحه اینستاگرام nimairangard

در نزدیکی آرامگاه، بنایی آجری وجود دارد که در حال حاضر به‌عنوان کتابخانه‌ آثار و مفاخر فرهنگی مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد. آرامگاه شاه شجاع در آذر ماه سال ۱۳۵۴ و در ذیل شماره ثبتی ۱۱۶۹/۷ در میان آثار ملی ایران به ثبت رسید.

به فیض جرعه‌ جام تو تشنه‌ایم ولی

نمی‌کنیم دلیری نمی‌دهیم صداع

جبین و چهره‌ حافظ خدا جدا مکناد

ز خاک بارگه کبریای شاه شجاع

آرامگاه شاه شجاع از دیدنی های استان فارس در شیراز است و در شمال‌غربی حافظیه، در نزدیکی مجموعه‌ هفت‌تنان، در کنار بلوار هفت تن قرار دارد. برای دسترسی به این مکان می‌توانید از خودروی شخصی یا وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو شیراز، ایستگاه ولی‌عصر است که با این مکان چند کیلومتری فاصله دارد و این مسافت را باید با تاکسی یا پیاده طی کنید. با استفاده از اتوبوس‌های بلوار هفت‌تن و پیاده شدن در ایستگاه مسجد نیز می‌توانید به آرامگاه شاه شجاع دسترسی داشته باشید. اگر قصد دارید با خودروی شخصی راهی شوید، در صورت حرکت از داخل شهر، خود را به بلوار هفت تن برسانید و در صورت حرکت از خارج شهر، پس از عبور از دروازه قرآن تا انتهای بلوار پیش بروید تا به مقصد برسید. (مشاهده روی نقشه)

عکس از صفحه اینستاگرام اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس (عکاس: رامین رحمانی نژاد)

جلال‌الدین شاه شجاع ملقب به ابوالفوارس، از سلاطین آل مظفر بوده است و مشهورترین فرد این خاندان به شمار می‌آید. پدرش، امیر مبارزالدین محمد مظفر، پایه‌گذار سلسله‌ آل مظفر است و مادرش ترکان مخدوم‌شاه، دختر شاه جهان قراختایی از سلاطین قراختای کرمان است. قراختاییان از سلسله‌های ملوک‌الطوایفی ایران هستند که در حدود ۸۳ سال بر کرمان حکومت کردند.

عکس از صفحه اینستاگرام kouroshasar

شاه شجاع در ۲۲ جمادی‌الثانی ۷۳۳ هجری قمری در یزد متولد شد. او از جانب مادر به سلاطین قراختایی کرمان، نسبت داشت. جلال‌الدین در دوران حکومت پدرش، شایستگی‌های فراوانی از خود نشان داد. در فتح شیراز توسط پدرش که منجر به انقراض حکومت آل اینجو شد، نقش عمده‌ای ایفا کرد. همین شایستگی‌ها باعث شد، ابتدا در سال ۷۵۴ هجری قمری از سوی پدر والی کرمان و بعد از آن نیز به ولایت عهدی منصوب شود.

شاه شجاع با اینکه در دوران کودکی به‌دلیل مقارن شدن کودکی‌اش با دوره‌ پایه‌گذاری سلطنت آل مظفر موفق به تحصیلات پیوسته‌ علمی نشده بود، در ادب و هنر شایستگی‌هایی از خود نشان می‌داد. او خطی نیکو داشت و نوشته‌هایش دارای نثری روان، زیبا و پرظرافت بود. شاه شجاع خود شعر می‌سرود و همین ذوق ادبیش باعث شده بود تا در دوران حکومتش، دربار وی، محفل انس شعرا باشد.

از دیگر ویژگی‌های شاه شجاع که در تاریخ به آن‌ها اشاره شده است و اتفاقاتی نیز در مورد آن نقل کرده‌اند، زیبایی چهره‌ او است. از آنجایی که در شاه شجاع زیبایی چهره با اخلاق نیکو جمع شده بود، در میان مردم محبوبیت فراوانی داشت. در تاریخ آورده‌اند که روزی شاه شجاع با اطرافیانش در حال گذر از شهر بودند. پیرزنی بعد از مشاهده‌ شاه یکی از بانوان خانه را که مشتاق دیدار شاه شجاع بوده است با فریاد صدا می‌زند و می‌گوید: فاطمه‌خاتون بیا که شاه شجاع از کوی می‌گذرد. شاه شجاع که متوجه می‌شود، دستور می‌دهد بایستند و وقتی اطرافیان علت را جویا می‌شوند، عنوان می‌کند روا نیست آرزوی فاطمه‌خاتون برآورده نشود و دلش بشکند. می‌ایستیم تا ما را ببیند، سپس می‌رویم.

شاه شجاع در سال ۷۸۶ هجری قمری و در سن ۵۳ سالگی در گذشت و پیکرش بنا به وصیت خود در پای کوه چهل مقام (مکان فعلی آرامگاه وی) به خاک سپرده شد.

خاندان آل مظفر پس از اتمام دوره‌ ایلخانان مغول به‌دنبال احیای ایران باستان و اخراج مغولان بودند. پس از مرگ سلطان ابوسعید ایلخان، جانی بیک مغول برای تداوم بخشیدن به سلطنت مغولان، قصد لشکرکشی به ایران را داشت. در نامه‌ای به امیر محمد مبارز (پدر شاه شجاع) از او خواست تا مطیع و فرمانبردارش باشد. امیر محمد مبارز در جواب این نامه سپاهیان خود را بسیج کرده و به سرعت به آذربایجان حمله کرد. وی آخی جوق، نایب جانی بیک را کشت و لشکر مغولان را وادار به فرار کرد.

امیرمحمد مبارز بنا بر نقل‌های متعدد تاریخی، فردی تندخو و زودخشم بوده و در عقوبت دادن، سرعت و خشونت داشته است. در بازگشت از سفر جنگی آذربایجان به سبب اختلافاتی که با پسرانش داشته و آن‌ها را در برخی از حوادث زیان‌بار جنگ مقصر می‌دانسته، بر آن‌ها خشم می‌گیرد. دو پسرش یعنی شاه شجاع و شاه محمود را به کوری و خواهرزاده‌اش شاه سلطان را به مرگ تهدید می‌کند. این سه تن برای جلوگیری از گرفتار شدن به عقوبت شاه، سحرگاهی در اصفهان امیرمبارزالدین را محاصره و دستگیر می‌کنند و او را به کرمان می‌فرستند. مدتی بعد هم توسط یکی از عمال خود در کرمان وی را کور می‌کنند.

شاه شجاع بر اسب می‌نشیند و به نشانه‌ سلطنت بر سرش چتر می‌گیرد و به این ترتیب در سال ۷۵۹ هجری قمری به پادشاهی می‌رسد.

وی در طول سلطنت بیست‌وهفت ساله‌ خود، در تمامی جنگ‌هایش پیروز می‌شود، بر قفقاز و بغداد هم تسلط یافته و گستره‌ ایران را به حدود گستره‌ ایران باستان (منهای خراسان) می‌رساند.

دوران سلطنت شاه شجاع که در میان دو دوره‌ خون‌بار تاریخی در ایران یعنی حمله‌ مغولان و یورش‌های تیمور قرار دارد، روزگار امنیت و آسایش مردم در این سرزمین است.

به عقیده‌ تمامی مورخان، تنها کسی که توان و امکانات لازم را برای سرکوب کردن تیمور داشته، شاه شجاع بوده است و اگر به مرگ نابهنگام از دنیا نمی‌رفت، تیمور اصلا حمله نمی‌کرد.

وقتی شاه شجاع در اواخر دوره‌ حکومت (اواخر عمر) برای برقراری نظم در خوزستان به شوشتر رفته بود مرزبان شرق در نامه‌ای، تاختن امیر تیمور بر سیستان را گزارش داده و از امکان پیشروی او ابراز نگرانی کرد. پاسخ قاطع، کوبنده و در عین حال کوتاه شاه شجاع جزء اسناد افتخارآمیز تاریخ ایران است.

شاه شجاع در نامه‌ای به تیمور می‌نویسد:

نقض عهد و دوستی از امیرتیمور بعید است و اگر چنین امری رخ دهد، لشکر جرار و شمشیر شیر شکار و تیر جوشن گذار و بازوی کامکار در کار است. بسم الله اگر حریف مایی.

با مرگ شاه شجاع، که برخی از مورخان، آن را یتیم شدن مرد و زن ایران دانسته‌اند، سلطنت ایرانی آل مظفر که پس از قرن‌ها حکومت خون‌بار ترک‌ها و مغولان، امنیت و آسایشی را برای مردم به ارمغان آورده بود به سرعت رو به زوال رفت.

پسرش سلطان زین‌العابدین در برابر تیمور موفقیتی کسب نکرد. خواهرزاده‌اش شاه یحیی با پذیرش مقام امارت از جانب تیمور به‌جای مقام سلطنت، خیانت کرد. خواهرزاده‌ دیگرش، شاه منصور هم نتوانست مانع تیمور شود.

عکس از صفحه اینستاگرام kouroshasar

شاه منصور پس از خیانت برادرش به ایران برای جبران این ننگ، به دزفول رفت و سپاهی جمع‌آوری کرد و نامه‌ای به شاهزادگان آل مظفر نوشت:

مرا هوای سلطنت نیست، هر یک پسری و سپاهی به من دهید تا بر لب جیحون بنشینم و تیمور را نگذارم که از آب گذاره کند.

اما متاسفانه، هیچ یک از کسانی که شاه منصور از آن‌ها طلب کمک کرده بود، اقدامی نکردند و سرانجام در سال ۷۹۵ هجری قمری، شاه منصور در نبردی با تیمور که مورخان آن را به ظهر عاشورا تشبیه کرده‌اند، کشته شد. نبردی که در آن، شاه منصور دلیرانه جنگید و حتی نزدیک بود تیمور را از بین ببرد که تیمور با خزیدن در چادر زنان نجات یافت.

به دستور تیمور پس از این پیروزی، جمیع شاهزادگان آل مظفر را گردن زدند. این نبرد در واقع پایان سلطنت آل مظفر و مقدمه‌ یورش‌های تیمور بر ایران بود.

در زمان کریم‌خان زند (۱۱۹۲ هجری قمری) و به دستور وی، سنگ مرغوبی تراشیدند و روی قبر شاه شجاع نصب کردند و با خط نستعلیق، نام و القاب شاه شجاع، سال وفاتش و سال نصب سنگ را روی آن نگاشتند:

هوالحی الذی لا یموت. هذا مدفن السلطان العادل الباذل المرحوم المغفور شاه شجاع المظفری و وفاته فی سنه ست و ثمانین و سبعمائه من الهجریه کما قال العارف السالک شمس الدین محمد حافظ علیه الرحمه حیف از شاه شجاع و تجدید مزاره فی شهر ربیع الثانی ۱۱۹۲

عکس از صفحه اینستاگرام kouroshasar

آرامگاه در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی توسط علی سامی، معمار بازسازی سعدیه و حافظیه و به همت انجمن آثار ملی روی قبر ساخته شده است.

آرامگاه شاه شجاع گنبدی از کاشی‌های فیروزه‌ای است که روی چهار ستون مایل با سنگ‌های سفید استوار شده است. این آرامگاه را روی صفحه‌ای که سه پله از سطح زمین اختلاف ارتفاع دارد، بنا کرده‌اند. داخل گنبد با کاشی معرق‌کاری شده و کتیبه‌هایی شامل اشعاری از حافظ و اشعاری از خود شاه شجاع در آن وجود دارد. در قسمت بیرونی گنبد هم چهار کتیبه به خط نستعلیق از اشعار حافظ در مدح شاه شجاع نصب شده است.

عکس از صفحه اینستاگرام kouroshasar

بازدید از آرامگاه شاه شجاع هزینه‌ای در بر ندارد و رایگان است. همچنین این آرامگاه در نزدیکی دروازه قر‌آن قرار دارد و همین امر بازدید هر دو اثر را در چند ساعت آسان می‌کند.

نویسنده: حمیده کریمی