گل فشان باکو

گل‌فشان‌ها یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی باکو هستند که در پارک ملی قبوستان در جزیره آبشرون قرار دارند و هر گردشگری برای یک بار هم که شده باید از آن‌ها بازدید کند. بیش از ۴۵ درصد از کل گل‌فشان‌های دنیا در آذربایجان قرار دارند که اکثر آن‌ها در شبه‌جزیره آبشرون در نزدیکی باکو واقع شده‌اند. گل‌فشان‌ها به‌هیچ‌وجه آتشفشانی نیستند و در شکل‌ها و اندازه‌ها مختلفی به وجود می‌آیند. این گل‌فشان‌ها برای حمام گل و مصارف درمانی به کار می‌روند.

• آدرس: جمهوری آذربایجان، باکو، پارک ملی قبوستان، جزیره آبشرون (نمایش روی نقشه)

گل‌فشان‌های باکو در پارک ملی قبوستان در جزیره آبشرون قرار دارند.

منبع عکس: سایت wander-lush.org (عکاس: Emily Lush)

نزدیک‌ترین گل‌فشان‌ها حدود یک ساعت رانندگی با باکو و نیم ساعت با قبوستان فاصله دارند. برای بازدید از این پدیده‌های طبیعی زیبا باید از باکو سوار دو خط اتوبوس شوید و سپس با تاکسی به پارک ملی قبوستان بروید. در شهر باکو از «میدان آزنفت» (Azneft Square) سوار اتوبوس شماره ۱۲۵ شده و در جلوی مرکز خرید کاروانسرا پیاده شوید که این مسیر ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. به طرف دیگر خیابان بروید؛ جایی که مرکز خرید بینه قرار دارد. در ادامه از اتوبوس شماره ۱۹۵ استفاده کنید که شما را در عرض ۴۵ دقیقه به قبوستان می‌برد. از آنجا، یک تاکسی محلی تا پارک ملی بگیرید که حدود ۱۰ دقیقه زمان می‌برد و باید ۱۲ منات آذربایجان هزینه کنید. هزینه تاکسی تا سنگ‌نگاره‌ها و گل‌فشان‌ها نزدیک به ۳۰ منات می‌شود.

منبع عکس: سایت azerbaijan.travel (عکاس: ناشناس)

جمهوری آذربایجان بیش از ۴۰۰ گل‌فشان دارد و هرروز هم تعداد بیشتری از آن‌ها کشف می‌شود. در یک دهه اخیر منطقه‌ محافظت‌شده‌ طبیعی به‌وسعت ۱۲ هزار هکتار توسط دولت در «شبه‌جزیره‌ آبشرون» (Absheron Peninsula) در نزدیکی باکو تاسیس شد.

«پیلپیلی گارداگ» (Pilpili Gardag) شگفت‌انگیزترین گل‌فشان منطقه است که سطح صاف و صیقلی گل‌های آن زیر آفتاب برق می‌زد. حباب‌های خاکستری‌رنگ بسیار بزرگی پشت‌سرهم ایجاد می‌شوند و سپس با صدایی خوشایند می‌ترکند.

منبع عکس: سایت citytoursbaku.com (عکاس: ناشناس)

جمهوری آذربایجان به‌عنوان سرزمین آتش شناخته می‌شود و برخی از گازهایی که از این منطقه‌ نفت‌خیر نشت می‌کند، مانند کوه‌های همیشه‌سوزان «یانار داغ» (Yanar Dag) به‌طور دا‌ئم در حال سوختن است. از آنجایی که در آیین کهن زرتشتی آتش امری مقدس شمرده می‌شود، مردم منطقه بر این باور هستند که رابطه‌ای تنگاتنگ با این پدیده دارد.

منبع عکس: سایت citytoursbaku.com (عکاس: ناشناس)

گل‌فشان‌ها معمولا در مناطق دارای فرورانش دیده می‌شوند. این مناطق بخش‌هایی از کره‌ زمین هستند که صفحات تکتونیک در آنجا با هم برخورد می‌کنند و گاهی اوقات باعث وقوع زمین‌لرزه، سونامی و فوران‌های شدید آتشفشانی می‌شوند. حفره‌های مملو از گازهای زیرزمینی راه خود را با فشار به‌سمت سطح زمین باز کرده و متان را به‌همراه ترکیبی گل‌آلود از آب و نفت با شدت به بیرون پرتاپ می‌کنند.

گل‌فشان‌ها از نظر وسعت به‌بزرگی آتش‌فشان‌های معمولی نیستند؛ بلکه بیشتر آن‌ها به‌شکل‌های کوچک و در حال تغییر هستند، اشکالی عجیب‌وغریب دارند و از توده‌های گلی صیقلی تشکیل شده‌اند.

منبع عکس: سایت azerbaijan.travel (عکاس: ناشناس)

تشکیل گل‌فشان به این معنا است که در عمق زمین، منابع کربوهیدروژن وجود دارد. گل‌فشان‌های جمهوری آذربایجان نیز به منابع نفتی زیاد در این منطقه مربوط می‌شوند. جزیره آبشرون از نظر منابع طبیعی، غنی‌ترین منطقه‌ آذربایجان به شمار می‌آید که نفت دارد و در عین حال، برش‌های گلی آن در صنایع شیمیایی و ساختمانی به کار می‌روند. حدود ۲۰ عدد از ۵۰ ماده‌ معدنی مورداستفاده برای ساخت سیمان در گل‌های آتشفشانی پیدا می‌شود و پیش از آنکه این منطقه‌ حفاظت‌شده به‌طور رسمی ایجاد شود، مردم گل‌های آن را برای پروژه‌های ساختمان‌سازی می‌دزدیدند.

منبع عکس: سایت wander-lush.org (عکاس: Emily Lush)

فوران‌ گل‌فشان‌ها تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. برخی از آن‌ها پشت‌سرهم و بی‌صدا باعث ایجاد باریکه‌ای از گل‌رود روی زمین می‌شوند و برخی نیز، فوران‌های انفجاری دارند که هزاران متر مکعب گل‌ولای را به یک‌ باره به بیرون پرتاب می‌کنند. گل‌فشان‌هایی که از جاذبه‌های گردشگری جمهوری آذربایجان به شمار می‌روند، دارای اندازه‌های مختلف، منظره‌های متفاوت و سازه‌های متنوع هستند.

خروج گازهای متان و دی‌اکسید کربن از اعماق زمین باعث می‌شوند که گل‌فشان‌ها به‌طور مداوم بجوشند و به‌تدریج گل مرطوبی به رنگ خاکستری و سیاه به بیرون بریزد. آب و هوای قبوستان نیمه‌گرمسیری است؛ بنابراین گل به‌سرعت خشک می‌شود و مقابل چشمان شما ترک می‌خورد و تغییررنگ می‌دهد.

جالب اینکه سال‌ها پیش، یک کلکسیونر دانمارکی که صداهای مختلف را آرشیو می‌کرد، به این منطقه‌ حفاظت‌شده رفت. او دستگاه بسیار بزرگی مشابه پیانو را با خود به آنجا برد و صدای داخل گل‌فشان را ضبط کند. افراد حاضر صداهای عجیب و دور از انتظاری را شنیدند؛ گویی هزاران نفر از اعماق زمین فریاد می‌زنند «کمکم کن!».

منبع عکس: سایت wander-lush.org (عکاس: Emily Lush)

انواع گل‌فشان شامل فعال، غیرفعال، تولیدکننده‌ نفت، زیرآبی، گل‌فشان جزیره‌ای و گل‌فشان تخریب‌شده می‌شود. حدود ۱۴۰ گل‌فشان زیرآبی در جمهوری آذربایجان وجود دارد و ۶ گل‌فشان جزیره‌ای نیز در منطقه‌ حفاظت‌شده آبشرون قرار گرفته است. در یکی از گل‌فشان‌های جزیره‌ای، عجیب‌ترین نکته‌ای که به چشم می‌خورد، گل‌های در حال قلیان نیستند؛ بلکه شما از ۱۰۰ متری شاهد حرکت جزیره خواهید بود و وقتی که نزدیک‌تر می‌شوید، میلیون‌ها مار را می‌بینید. به‌عبارت دیگر، جزیره مملو از مارهای دریایی است.

منبع عکس: سایت citytoursbaku.com (عکاس: ناشناس)

برخلاف آتشفشان‌های معمولی، هیچ‌گونه گدازه‌ای در گل‌فشان‌ها وجود ندارد. حتی گلی که از دهانه خارج می‌شود، داغ نیست. درجه‌ حرارت گل‌ها معمولا حدود ۲۲ تا ۲۳ درجه‌ سانتی‌گراد است و این دمای مطبوع، برخی از گل‌فشان‌ها را برای استحمام مناسب می‌کند. گل حاصل از آن‌ها برای درمان برخی از بیماری‌های پوستی استفاده می‌شود. همچنین، روماتیسم و برخی از بیماری‌های مرتبط با سیستم عصبی را نیز می‌توان با این گل‌ها درمان کرد.

منبع عکس: سایت wander-lush.org (عکاس: Emily Lush)

ظاهرا در دوره‌ اتحاد جماهیر شوروی، گاهی‌ اوقات از گل‌های آتشفشانی به‌منظور ساخت قالب برای درمان استخوان‌های شکسته استفاده می‌شد. علاوه بر این، با گل‌فشان‌ها می‌توان به نتایج فوق‌العاده‌ای برای پوست رسید و اگر متخصصان زیبایی نتوانند زخم‌های بدن شما را مداوا کنند، گل‌فشان‌ها می‌توانند چنین کاری انجام دهند. با این حال، هر گودال گل متمایل به رنگ خاکستری‌ مناسب پوست نیست و برخی از گل‌فشان‌ها دارای مواد رادیواکتیو هستند.

منبع عکس: سایت azerbaijan.travel (عکاس: ناشناس)

برای بازدید از گل‌فشان‌های باکو حتما کفش پیاده‌روی مناسب داشته باشید. برای محافظت در برابر نور خورشید از کلاه، عینک و ضدآفتاب استفاده کنید. برای اینکه هنگام بارش باران غافلگیر نشوید، بارانی مسافرتی یا چتر همراهتان باشد. بطری آب، تنقلات و میان‌وعده از دیگر وسایل ضروری در این سفر هستند. از آنجا که این گل‌فشان‌ها گدازه ندارند و به‌ندرت فوران می‌کنند، به‌راحتی می‌توانید به آن‌ها نزدیک شوید.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Azeri)

«دخیره‌گاه فرهنگی و تاریخی دولتی قبوستان» (Gobustan State Historical and Cultural Reserve) یا پارک ملی قبوستان در حدود ۶۴ کیلومتری جنوب غربی مرکز باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان قرار دارد. وجود سنگ‌نگاره‌های تاریخی، آثار باستانی و گل‌فشان‌ها در این منطقه سبب شد تا قبوستان در سال ۱۹۶۶ میلادی منطقه‌ای با اهمیت ملی-تاریخی در آذربایجان اعلام شود. پس از آن این منطقه در سال ۲۰۰۷ نیز به‌دلیل سنگ‌نگاره‌هایش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. این سنگ‌نگاره‌ها به‌واسطه کیفیت حجاری‌ها و نمایش مواردی همچون شکار، جانوران، گیاهان و سبک زندگی در دوران پیش از تاریخ و نمایش توالی فرهنگی از آن دوران تا قرون‌وسطا، به‌عنوان میراثی با اهمیت جهانی بالا در نظر گرفته‌ شده‌اند. موزه قبوستان نیز در همین پارک ملی دایر شده است که بازدید از آن مکمل درک شما از سنگ‌نگاره‌های آن خواهد بود.

نویسنده: زینب موحدی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی