گوبکلی تپه

گوبکلی تپه از جاهای دیدنی ترکیه است که در حدود ۱۰ کیلومتری شانلی‌اورفه واقع در جنوب این کشور توسط تیمی به سرپرستی کلاوس اشمیت کشف شد. قدمت این سازه‌ی عظیم سنگی حجاری شده که قدیمی‌ترین نیایشگاه شناخته شده‌ی جهان نیز محسوب می‌شود به حدود ۱۱,۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد.  عجیب اینکه این پرستشگاه توسط انسان‌های ماقبل تاریخی ساخته شده است که هنوز ابزارهای فلزی و حتی سفالی را توسعه نداده بودند(لازم به ذکر است که سازه‌های باستانی همچون استون‌هنج در ویلتشایر انگلستان تاریخی تنها به قدمت ۶,۰۰۰ سال دارند).گفته‌ها حاکی از دو دوره مراسم مذهبی است که در تاریخی بین هزاره‌های دهم تا هشتم پیش از میلاد استفاده می‌شده است. در طی اولین مرحله (نوسنگی پیش از سفال A)، دایره‌های عظیمی از ستون‌های  T شکل سنگی  ساخته شدند. امروزه بیش از ۲۰۰ ستون در حدود ۲۰ حلقه از طریق بررسی‌های ژئوفیزیکی شناخته شده‌اند. هر ستون معمولا تا ۶ متر ارتفاع و بین ۷ و ۱۰ تن وزن دارد. این ستون‌ها همچنین در فاز دوم (نوسنگی پیش از سفال B) به بندگاه‌هایی مجهز شده بودند که بستر سنگ را قطع می‌کردند. ستون‌های نصب شده کوچک‌تر هستند و در اتاق‌های مستطیل‌شکل با کف جلا داده شده با آهک قرار دارند. این مکان پس از دوره‌ی نوسنگی پیش از سفال B متروک شد، به‌طوری که سن جوان‌ترین سازه‌ی آن به دوران کلاسیک (آغاز از حدود سده‌ی ۷ پیش از میلاد تا سده‌ی ۷ پس از میلاد) اروپا باز می‌گردد. 

هدف از ساخت این سازه‌ها هنوز به وضوح مشخص نیست. حفاری‌ها زیر نظر مستقیم کلاوس اشمیت آلمانی از سال ۱۹۹۶ تا زمان مرگش در سال ۲۰۱۴ ادامه یافت. اسمیت اعتقاد داشت که این پناهگاه‌های دوران نوسنگی اولیه بوده است. تاریخ اولیه این ایده را به وجود آورده است که کشاورزی منجر به ایجاد تمدن شد پس محققان فکر می‌کنند زمانی که شکارچی-گردآورنده‌ها (جامعه‌ای که مهم‌ترین روش معیشت آن تغذیه‌ی مستقیم از گیاهان خوراکی و حیوانات حیات وحش است) در یک‌جا مستقر شدند و شروع به پرورش محصولات کشاورزی کردند، مواد غذایی کافی امکان سازماندهی جوامع پیچیده را در اختیار مردم گذاشت.  از طرف دیگر نیروی کار مورد نیاز برای ساخت دیوارها، انسان‌ها را جهت توسعه‌ی کشاورزی به‌عنوان راهی برای فراهم آوردن مواد غذایی قابل پیش‌بینی و شاید نوشیدنی مورد نیاز کارگران تحت فشار قرار داد.

در وسط هرکدام از محوطه‌های به جا مانده دو ستون بلند T شکل قرار دارد که روی آن‌های اشکالی به‌شکل بازو، دست و لُنگ (تکه پارچه‌ای که در گذشته برای پوشیدن آلت تناسلی استفاده می‌شد) حجاری شده است. بزرگ‌ترین ستون بیش از ۱۶ تن وزن دارد، بنابراین تراشیدن آن‌ها و حملشان از یک معدن سنگ نزدیک به این مکان هم چالشی بزرگ بوده است که نیاز به صدها نفر نیروی کار و غذای کافی برای تغذیه آن‌ها داشت. در هر حال باستان‌شناسان هنوز در حال پیدا کردن شواهدی دال بر زندگی و سکونت در گوبکلی تپه هستند. طبق یکی از حدس‌های اخیر، این مکان محلی برای تجمع مذهبی بوده است. مکان مذکور روی نوک قله‌ای کاملا خشک با چشم‌اندازی مشرف به کوه‌های اطراف و دشت‌های جنوبی قرار دارد.

جنز نوتروف، عضو موسسه‌ی باستان‌شناسی آلمان که در این محل کار می‌کند می‌گوید:

در آن زمان مردم تمایل داشتند تا برای تازه نگه داشتن و تبادل خزانه‌ی ژنی با همدیگر ملاقات کنند، بنابراین تجمع آن‌ها در چنین مکانی تصادفی نیست.

در حقیقت، نسخه‌های کوچک‌تری از  ستون‌ها به‌همراه نمادها و معماری حک شده در ستون‌های گوکلی تپه در سکونتگاهی واقع در حدود ۲۰۰ کیلومتری آن پیدا شده‌اند. می‌توان این‌گونه در نظر گرفت که گوبکلی تپه یک کلیسای جامع و دیگر نقاط مانند کلیساهای محلی بوده‌اند، احتمالاً شکارچی-گردآورنده‌ها مسافت‌هایی طولانی را برای ملاقات، عبادت و کمک به ساخت ساختارهای یادبود جدید و همچنین برپایی مهمانی‌ها برای نمایش ثروتشان سفر می‌کردند.

طبق گفته‌ی نوتروف، ظاهر این مهمانی‌های ساده‌ترین توضیح برای جذب نیروی کار جهت ساختن محوطه‌ها و دیوارها است.

یافته‌های بیشتر نشان می‌دهد، زمانی که این محوطه‌های سنگی ساخته می‌شدند، درون آن‌ها با خاک، سنگ و استخوان حیوانات پر می‌شد. در طی قرن‌ها، همچنین سازه‌های جدیدی در بالای خاکریز مصنوعی ساخته شد. مخروبه‌های این سازه‌ها شامل ده‌ها هزار استخوان شکسته‌ی حیوانات از جمله غزال‌ها و نیاگاو‌ها (گونه‌ای گاو وحشی که امروزه نسلش منقرض شده) است. همچنین می‌توان یک مخزن بزرگ سنگی پیدا کرد که می‌تواند بیش از ۴۰ گالون مایع را درون خود نگه دارد.

تا کمتر از یک دهه قبل، برای دسترسی به این مکان باید از مسیری پر از دست‌انداز و خاکی عبور می‌کردید، امروزه  اما سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته، گوبکلی تپه را به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی شانلی اورفه به شهرت رسانده است. خوشبختانه در حال حاضر تور اتوبوس‌هایی برگزار می‌شود که گاهی صدها نفر را همان برای بازدید از این محل هدایت می‌کنند و آژانس‌های گردشگری ترکیه هم تورهای متنوعی را ترتیب می‌دهند. همچنین در نزدیکی شهر اورفا در چند سال اخیر، یک فروشگاه هدیه، محلی بزرگ برای پارکینگ و بزرگ‌ترین موزه‌ی باستان‌شناسی ترکیه افتتاح شده است که می‌توانید از تماشای آثار مکشوفه در آن لذت ببرید. با این وجود در یک سال اخیر، بر اثر ناآرامی‌ها و جنگ در سوریه، میزان حضور گردشگران در این مکان بسیار کاهش یافته است.

_{نویسنده: محبوبه رستمی}