وضعیت نامساعد سنگ قبرهای تاریخی در خمینی‌شهر

به گفته یک باستان‌شناس، مدت‌ها است که سنگ قبرهایی تاریخی متعلق به عصر صفوی در محوطه امامزاده سید محمد خمینی‌شهر اصفهان رها شده‌اند.

عقیل عقیلی، باستان‌شناس دراین‌باره گفت:

این سنگ مزارهای پرکار و مزین به نقوش و اشعار و کتیبه، بعید نیست در سده‌های گذشته متعلق به اشخاص مهمی از این دیار بوده باشند. روی هریک از این قطعه‌سنگ‌های قدیمی، تاریخ معین، کتیبه‌های حجاری‌شده با انواع رسم‌الخط، اشعار مذهبی، تزیینات کنگره‌ای شامل درخت سرو و انواع ترنج‌های تزیینی وجود دارد، اما امروز به نامناسب­‌ترین شکل ممکن با فاصله کوتاهی از جنوب شرق ایوان گزی‌ها در مجموعه زیارتی امامزاده سید محمد خمینی‌شهر استان اصفهان رهاشده و مستقیماً در معرض تخریب طبیعی و انسانی قرار دارند.

او افزود:

مورد مهم از نتیجه صحبت با محمد فاتحی، از فعالین و علاقه‌مندان به حوزه تخت فولاد شناسی که ذکر آن حائز اهمیت است، مشاهده یک سنگ مزار از عهد صفوی توسط ایشان، در سال ۱۳۹۷ متعلق به فردی با پسوند ورنوسفادرانی در این مکان میان همین سنگ‌ها بوده است که نشان از تعلق افراد به آبادی‌های اطراف دارد.

این باستان‌شناس با بیان اینکه تاریخ موجود روی برخی از این سنگ مزارها به سال‌های ۱۰۸۵-۱۰۴۷ هجری قمری بازمی‌گردد، توضیح داد:

امروز اما تعداد زیادی از این سنگ‌ها یا به سرقت رفته‌اند یا بدون وجود یک سیستم ثبت و ضبط مشخص، به سرنوشتی نامعلوم دچار شده‌اند. در این میان، موضوعی که احتمال آن می‌رود تعلق این سنگ مزارها به همین مجموعه است؛ که در طی عملیات توسعه مجموعه، محوطه‌سازی یا تسطیح بخشی از زمین‌های اطراف امامزاده، به وضعیتی دچار شده‌اند که امروز شاهد آن هستیم .

عقیلی با اشاره به اهمیت این منطقه و مناطق هم‌جوار بر اساس آنچه مورخان ذکر می‌کنند، اضافه کرد:

با توجه به تعدد اسامی قدیمی برخی از قرأ مانند دستگرد، از میان ۱۰ دستگردی که در اصفهان وجود دارند، نام یکی از آن‌ها، دستگرد ماربین بوده که در جنوب شرقی امامزاده سید محمد و در محدوده شمال شرقی شهر خمینی‌شهر واقع‌شده است. در کتاب شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، مقصود از دَستگِرد / دَستکَرت در زبان پهلوی، زمین‌­های کشاورزی دارای خانه و ساختمان‌هایی بود که صاحب آن ملک می‌توانسته است به هنگام نیاز در آن اقامت گزیند. همین طور در نوشته‌های فارسی میانه و سریانی، از این اصطلاح به فراوانی استفاده شده است.

او ادامه داد:

در متن کتاب حقوقی «ماتیکان هزار دادستان» این‌گونه پیدا است که اصطلاح دستکرت در عصر ساسانیان به تکه زمین‌های اربابی گفته می‌شد که توسط کشاورزان و رعایای بی‌زمین کشت و آباد می‌شد و شخصی به‌عنوان مباشر، رسیدگی به امور زمین‌ها و دارایی‌های مالک زمین و رعایا را به‌عهده داشت.

عقیلی تصریح کرد:

با نگاهی به کتاب «مزارات اصفهان از قرن سوم هجری تا زمان حاضر» و توضیحاتی در باب سده ماربین که از خوزان، فروشان و ورنوسفادران، هر سه به‌عنوان قرأ معتبر ماربین در مغرب شهر اصفهان یاد می‌شود، امروز اتصال دیه‌های نامبرده صورت شهری گرفته و اکنون به خمینی‌شهر شهرت دارد. در ادامه، نویسنده کتاب مزارات اصفهان به سکونت عده زیادی از علمای بزرگ، شعرا، محدثین و مورخان در قرون اولیه اسلام در این منطقه اشاره دارد که در این قریه کهن به خاک سپرده‌شده‌اند.

این باستان‌شناس یادآوری کرد:

در عصر صفویه این قسمت از ماربین دارای اهمیت نسبی بود، به‌طوری که نصرآبادی در تذکره خویش از وجود شفاخانه و رسیدگی به بیماری بیرام بیگ، شاعر عصر صفوی و متخلص به سامع، یکی از ادیبان اهل موسیقی در این منطقه می‌نویسد. نویسنده در ادامه به فتنه افاغنه و آشفتگی اوضاع اصفهان در آن زمان اشاره‌ کرده، که در پی آن عده زیادی از عالمان، ادیبان و بزرگان به سده مهاجرت کردند.

او گفت:

آنچه ذکر شد اهمیت تاریخی و باستان‌شناختی این محدوده و سنگ مزارهای به‌جای‌مانده از تاریخِ جاری در آن را نشان می‌دهد، جمع‌آوری و ساماندهی این سنگ مزارها و نمایش آن‌ها در موزه مردم‌شناسی، خود باعث پیشگیری از روند تخریب این آثار مهم تاریخی و از بین رفتن بخش مهمی از تاریخ این منطقه می‌گردد. نکته مهم در برخورد با این آثار تاریخی، حفاظت صحیح به‌همراه ثبت و ضبط دقیق این داده‌های تاریخی و باستان‌شناختی به هدف تحویل این داده‌ها به آیندگان بوده، شاید آن‌ها به نتایج بهتری از آنچه ما موفق به درک آن نشدیم، دست یابند. بنابراین وظیفه ما حفاظت صحیح از این میراث کهن و انتقال حداکثری این آثار به آیندگان است.