تخریب محله‌های تاریخی قزوین با کلیدواژه بافت فرسوده

قزوین از محله‌های تاریخی متعدد نظیر محله پنبه‌ریسه و محله بلاغی برخوردار است؛ اما موج تخریب شکل گرفته در محلات قدیمی قزوین آرام آرام بافت تاریخی این شهر را از بین می‌برد. از سوی دیگر، مرتفع‌سازی ساختمان‌ها در برخی محله‌های قدیمی این شهر منظر این محله‌های تاریخی و بافت پویای آن‌ها را خدشه‌دار کرده است.

بروز تخریب در محله‌های تاریخی قزوین نظیر بلاغی، پنبه‌ریسه و مغلواک مسئله جدیدی نیست و حالا دوستدران میراث فرهنگی آسیب‌های نگاه توسه شهری به محله‌های قدیمی را به‌عنوان بخشی از میراث شوم مدرنیته پذیرفته‌اند.

اگرچه شورای عالی شهرسازی و معماری به روشنی در خصوص ملاحظات ساماندهی بافت‌های تاریخی و نحوه رفتار با این بافت‌ها صحبت کرده است، به نظر می‌رسد شهرداری و سایر نهادهای متولی اراده‌ای راسخ جهت حفظ و حراست از بافت‌ تاریخی قزوین ندارند. نتیجه این نگاه در دراز مدت تخریب کامل بافت تاریخی شهری است که زمانی پایتخت صفویان شمرده می‌شد و میراث‌دار گذشته‌ای باشکوه است.

نگاه توسعه محور شهری عامل تخریب بافت تاریخی

وقتی صحبت از لزوم حفظ و احیای بافت تاریخی و پرهیز از ساخت‌وساز در این بافت می‌شود، نگاه‌ها به سرعت به‌سمت شهرداری می‌چرخد. در خصوص بافت تاریخی  قزوین نیز این مسئله مصداق دارد و بروز تخریب و ساخت‌وساز در بافت تاریخی قزوین همواره انتقادهایی را متوجه مسئولان شهرداری و مدیران شهری قزوین کرده است.

سعید زارع‌پور، دبیر انجمن فرهنگی قزوین در پاسخ به این پرسش که کم‌‌توجهی شهرداری در خصوص جایگاه محله‌های تاریخی قزوین تا چه میزان بر خدشه‌دار شدن و تخریب بافت تاریخی این شهر اثر گذار بوده است به خبرنگار کجارو گفت:

متاسفانه تخریب‌های صورت‌گرفته در بافت تاریخی قزوین تاثیر منفی بر جای گذاشته است. در مرحله نخست به موجب فرایند ساخت‌وساز شهری، هویت، اصالت و ظاهر محله‌های قدیمی از بین رفت.

وی ضمن اشاره به آپارتمان‌سازی در برخی محله‌های تاریخی قزوین ادامه داد:

یک سری از محلات تاریخی همان طور که اشاره داشتید با صدور مجوز برای انبوه‌سازی و آپارتمان‌سازی دستکاری شده و دستخوش تغییرات شدند. همچنین برخی از محلات نیز به‌صورت کامل تخریب شدند.

این فعال حوزه میراث فرهنگی ضمن اشاره به تخریب محله دباغان قزوین ابراز داشت:

برای طرح توسعه امامزاده حسین محله دباغان را به‌طور کامل از دست دادیم؛ در نهایت هم طرح انجام نشد و صرفا برخی از ساکنان این محله از جا و مکان خود آواره شدند و طرح به نتیجه نرسید. در حال حاضر نیز صرفا یک ویرانه‌ای در کنار امامزاده حسین باقی مانده است. یک بخشی از این ویرانه به جا مانده را تبدیل به پارکینگ کرده و بخشی دیگر را تبدیل به فضای سبز کرده‌اند.

تحلیل نادرست در خصوص مواجهه با بافت تاریخی

یکی از بهانه‌هایی که همواره در توجیه تخریب بافت تاریخی عنوان می‌شود مسئله فرسوده بودن بافت تاریخی و خطرات آن برای شهروندان است.

زارع‌پور ضمن اشاره به تحلیل‌های نادرست برخی از این نگاه‌های معطوف به توسعه شهری ابراز داشت:

بعضی در خصوص بافت تاریخی این‌گونه تاکید می‌کنند که این بافت فرسوده است. به نظرم همین استفاده از کلید واژه بافت فرسوده در حکم دستوری برای تخریب و تغییر است.

وی افزود:

در قزوین بافت فرسوده نیز وجود دارد؛ یعنی بافت‌هایی وجود دارد که در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به‌صورت کاملا غیر اصولی ساخته شده‌اند و واقعا بافت فرسوده حساب می‌شوند. در این محله‌ها با بروز آتش‌سوزی یا زلزله، خطر وجود دارد و مستعد حادثه هستند.

این فعال حوزه میراث فرهنگی قزوین ادامه داد:

از سوی دیگر یک بافت تاریخی نیز در قزوین وجود دارد که ممکن است این بافت تاریخی هم فرسوده باشد؛ اما لازم است با تکیه بر جنبه‌های تاریخی آن احیا و مرمت شود؛ یعنی نباید بگوییم چون این بافت تاریخی فرسوده شده کوچه ۶ متری آن را به کوچه‌ای ۱۲ متری تبدیل کنیم یا خانه‌ای یک یا دو طبقه را نباید تخریب کرده و تبدیل به آپارتمان چهار طبقه کرد.

زارع‌پور ضمن نقد نگاه توسعه شهری در مواجهه با بافت تاریخی قزوین به خبرنگار کجارو گفت:

 این شکل مواجهه با بافت تاریخی کاملا اشتباه است و باعث می‌شود اهالی منطقه‌ای تاریخی و اصیل‌نشین از آن محله کوچ کرده و بروند. طبیعتا به‌جای این اهالی قدیمی کسانی زمین خریده و در بافت تاریخی وارد عمل می‌شوند که صرفا به‌دنبال سود و منفعت بوده و اصطلاحا کار بساز و بفروشی را انجام می‌دهند.

دبیر انجمن فرهنگی قزوین در خاتمه ضمن تاکید بر اینکه مدیریت شهری نباید بافت تاریخی را بافت فرسوده فرض کند، ابراز داشت:

 این نقد را همواره به مدیریت شهری داشته‌ایم و خواستار آن بوده‌ایم که بافت تاریخی به‌عنوان بافت فرسوده در نظر گرفته نشود. در واقع اگر فرسودگی هم در بافت تاریخی وجود دارد، این فرسودگی باید احیا شود نه اینکه به‌صورت کامل از بین برود.

با توجه به سابقه تخریب و ساخت‌وساز در محله‌های قدیمی قزوین انتظار می‌رود مسئولان مدیریت شهری ضمن درک اهمیت تاریخ و هویت قزوین به‌دنبال ارائه و به کار بستن برنامه‌ای مدون برای حفظ بافت تاریخی این شهر باشند. فراموش نکنیم که قزوین با بهره‌مندی از آثار تاریخی متعدد یکی از شهرهای گردشگرپذیر کشور است؛ بر همین اساس در صورت احیای صحیح بافت تاریخی قزوین و تبدیل خانه‌های متروکه این بافت به بومگردی و مراکز گردشگری می‌توان امیدوار بود که میزان گردشگر ورودی به این شهر سیر صعودی داشته باشد.

نظر شما در خصوص نحوه مواجهه مدیریت شهری با محله‌های تاریخی چیست؟ فکر می‌کنید برای احیای بافت تاریخی شهر قزوین، شهرداری و سایر نهادهای مربوطه باید چه اقداماتی را صورت دهند؟