آسیب رسانی معادن به آثار تاریخی ادامه دارد؛ خطر تخریب در کمین غار تاریخی اسپهبد خورشید

غار اسپهبد خورشید یکی از آثار شاخص تاریخی و جاهای دیدنی مازندران واقع در منطقه سوادکوه است. غار اسپهبد خورشید که با نام کرکیل دژ نیز شناخته می‌شود، با قطر دهانه‌ای در حدود ۹۰ متر، از بزرگ‌ترین طاق‌های طبیعی در دنیا محسوب می‌شود. در داخل غار، قلعه، برج، آتشکده، آب‌انبار، حمام و تنور قرار دارد که تمامی آن‌ها با سنگ و ساروج و با معماری ساسانی ساخته شده‌ است.

اگرچه غار اسپهبد خورشید از سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ثبت شده، فعالیت‌های معدنی هر روز حریم منظر آن را با تخریبی جدید مواجه می‌کند؛ از سوی دیگر، وجود میدان تیر پادگان دوآب در پشت اثر، مانع ایجاد دسترسی و طراحی مسیر گردشگری برای آن شده است.

آسیب به حریم منظر غار به‌دنبال فعالیت معادن

در سال‌های گذشته، فعالیت معادن در اطراف غار اسپهبد خورشید آسیب‌های فراوانی به این اثر شاخص تاریخی وارد آورده و حریم منظر آن را خدشه‌دار کرده است.

مهدی درخواه، فعال حوزه میراث فرهنگی که سال‌ها است از آثار تاریخی و میراث فرهنگی به‌صورت تخصصی عکاسی می‌کند، آسیب‌هایی را که معادن در سال‌های اخیر به حریم منظر غار اسپهبد خورشید وارد کرده‌اند، نگران‌کننده ارزیابی می‌کند.

وی در خصوص اهمیت تاریخی غار اسپهبد خورشید به خبرنگار کجارو گفت:

غار اسپهبد خورشید از زمان ساسانیان و حتی در زمانی که اعراب به ایران حمله می‌کردند، یکی از دژهای مستحکم ایرانیان بوده است و از ۱۵۰۰ سال به این سمت تاریخ دارد. آثاری از یکسری از استحکامات نیز در ورودی این غار باقی مانده است و حتی در حال حاضر، پرونده‌ای وجود دارد که این دژ و غار ثبت جهانی شود. از سوی دیگر به‌لحاظ طبیعی دهانه غار بزرگ‌ترین دهانه طبیعی غار در دنیا است.

این فعال حوزه میراث فرهنگی افزود:

فعالیت یک کارگاه شن و ماسه و معادنی که آنجا فعال هستند حریم منظر این اثر شاخص تاریخی را از بین برده است. عکس‌هایی که من از روی کوه مجاور و زاویه بالا و همین طور از فرودست گرفته‌ام به‌خوبی مشخص می‌کند که بافت این منطقه را از بین برده‌اند. سال‌ها فعالان محیط زیست و میراث فرهنگی برای توقف فعالیت معادن پا پیش گذاشتند؛ اما نتوانسته‌اند کاری انجام دهند. متاسفانه در سال‌های اخیر این تخریب توسط معادن صورت گرفته و کسی هم نتوانسته مانع آن شود. در بازدیدهای سالانه‌ای که به غار دارم می‌بینم که هر سال آسیب به حریم غار بیشتر می‌شود؛ یعنی سه یا چهار سال پیش فعالیت‌های معدن در ۲۰ متری بوده و الان به ۵۰ متری رسیده است.

درخواه در پاسخ به این پرسش که از چه طریقی می‌توان روند تخریب معادن در عرصه حریم غار اسپهبد خورشید را متوقف کرد، به خبرنگار کجارو گفت:

به نظر من باید اطلاع‌رسانی رسانه‌ای لازم در خصوص غار اسپهبد خورشید صورت بگیرد؛ در غیر این صورت، به‌زودی این اثر طبیعی و تاریخی از بین می‌رود. معادن دارند این کوه را می‌تراشند و صرفا دهانه غار را باقی گذاشته‌اند. توجه داشته باشید که منظر غار، خود ارزشمند است. منظر این غار در گذشته طبیعتی بکر و دست‌نخورده داشت و کسانی که ۳۰ سال پیش از منطقه بازدید داشته‌اند، می‌گویند که فضای سبزی اطراف کوه را فراگرفته بود؛ اما امروز فقط می‌توان شاهد فعالیت‌های معدنی و کوه‌های تراش‌خورده باقی‌مانده بود. با این وضعیت با اطمینان می‌توان گفت که امکان ثبت جهانی اثر از ما گرفته شده است. الان فعالیت دو کارگاه معدنی و شن و ماسه آنجا وجود دارد. به نظرم همتی هم وجود ندارد که برای ثبت جهانی اثر اقدام شود.

این فعال حوزه میراث فرهنگی در خاتمه خاطرنشان ساخت:

نظر من این است که اگر اطلاع‌رسانی شود حداقل مردم منطقه با این اثر آشنا شده و بازدید از این اثر تاریخی شکل می‌گیرد و احتمال تخریبش کاهش می‌یابد.

از فعالیت معادن تا میدان تیر

فعالیت معادن البته تنها گوشه‌ای از مشکلات امروز غار اسپهبد خورشید است و فعالیت یک پادگان در مسیر پشتی و نبود مسیر دسترسی برای پذیرش گردشگران، از دیگر چالش‌های این اثر شاخص تاریخی کشور است.

مهدی عابدینی عراقی، مدیر پایگاه ملی غار اسپهبد خورشید و آثار وابسته، در خصوص مشکلات و موانع موجود برای ثبت جهانی غار اسپهبد خورشید به خبرنگار کجارو گفت:

تا زمانی که معادن در اطراف غار مشغول هستند، نمی‌توانیم آن را به ثبت جهانی برسانیم.

وی ضمن اشاره به مشکلات حقوقی با معادن و نبود دسترسی برای تسهیل گردشگری غار اسپهبد خورشید، ابراز داشت:

باوجود آنکه با معادن دعوایی حقوقی داریم، خود وزارت میراث فرهنگی بودجه‌ای تخصیص داده و پیمانکاری انتخاب کرده است تا مسیر دسترسی گردشگری طراحی و اجرا شود. این مسیر دسترسی طراحی شده است و منتظریم بودجه‌های ۱۴۰۱ ابلاغ شود تا بدون آنکه به حریم منظر خدشه‌ای وارد کنیم مسیر دسترسی را طراحی کنیم و گردشگران بتوانند برای بازدید تا پای غار بروند.

وی ضمن اشاره به مشکل دیگری که در حریم غار وجود دارد، به کجارو گفت:

از سمت دیگر غار یک میدان تیری از دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ در عرصه حریم غار فعالیت داشته است که مربوط به پادگان دوآب است. با فرمانده پادگان دوآب برای جمع‌آوری این میدان تیر که عملا متروکه است، صحبت کردیم. فرمانده این میدان ابراز داشت که این میدان استانداردهای مورد نظر را از نظر وسعت و نیز استانداردهای مورد نظر نیروهای نظامی ندارد و اعلام آمادگی کرد که اگر مکان جدیدی پیدا شود، این میدان تیر را در اختیار میراث فرهنگی می‌گذارد؛ بنابراین، با فرمانده پادگان دوآب در تعامل هستیم تا در منطقه یک نقطه‌ای را پیدا کنیم و یک میدان تیر جدید در خارج از حریم غار احداث شود.

مدیر پایگاه ملی غار اسپهبد خورشید و آثار وابسته در خاتمه ابراز داشت:

قصد ما این است که میدان تیر فعلی را تبدیل به پارکینگ، موزه موقت، مکان اداری و فضای سبز کنیم تا گردشگرانی که می‌آیند، همان جا خودروهای خود را پارک کنند و از طریق راه پله به‌سمت غار بروند. این مراحل در حال انجام است و امیدواریم که طی برنامه‌ریزی پنج ساله‌ای که داریم، بتوانیم به اهدافمان برسیم.

نظر شما در خصوص وضعیت حفاظت از آثار تاریخی کشور چیست؟ آیا مسئولان مرتبط به‌خوبی از پس حفاظت از آثار و اماکن تاریخی نظیر دژ اسپهبد خورشید بر آمده‌اند؟ برای حفاظت بیشتر از بناهای تاریخی چه باید کرد؟