تخریب خانه‌های تاریخی به بهانه ساخت فیلم و سریال؛ آثار تاریخی زیر تیغ فیلم‌سازان
آسیب‌هایی که ساخت فیلم و سریال در خانه‌های تاریخی به این اماکن وارد می‌کند همواره محل بحث بوده و این بار حواشی سریال «بی‌گناه» به این موضوع دامن زده است.
به‌تازگی، انتشار تصاویری از سریال جدید «بی‌گناه» که نشان می‌دهد بازیگر فیلم درپی یافتن گنج با کلنگ کف و دیواره یک حمام تاریخی را تخریب می‌کند، با واکنش منفی مردم و دوستداران میراث فرهنگی کشور مواجه شد.
این موضوع البته تازگی نداشته و پیش از این نیز شاهد به خطر انداختن و آسیب به اماکن تاریخی برای ساخت فیلم‌ها و سریال‌ها بوده‌ایم؛ اما مسئله تخریب احتمالی که به‌علت حضور عوامل سینمایی و تجهیزات آن‌ها در بناهای تاریخی وارد می‌شود، فقط یک سوی نگرانی دوستداران و صاحب‌نظران میراث فرهنگی کشور است؛ سوی دیگر این ماجرا محتوای برخی از فیلم‌های ساخته شده نظیر سریال جدید «بی‌گناه» است که با پرداختن به خرافاتی که در میان گنج‌یابان مطرح می‌شود، موجب فرهنگ‌سازی نامناسبی می‌شود و باعث خواهد شد تا افراد بیشتری کلنگ به دست گرفته و در سودای یافتن دفینه، اقدام به تخریب آثار تاریخی و میراث فرهنگی کشور کنند.
ماجرای تخریب حمام در سریال «بی‌گناه»
گمانه‌زنی‌های زیادی در خصوص تصاویر تخریب یک حمام تاریخی در سریال «بی‌گناه»، مطرح شده است.
سعید زارع‌پور، دبیر انجمن فرهنگ قزوین و فعال میراث فرهنگی در این خصوص به خبرنگار کجارو گفت:
در تیتراژ فیلم اشاره‌ای وجود نداشت که صحنه تخریب در چه جایی اتفاق افتاده است؛ اما در لیست تشکرهایی که در تیتراژ به آن‌ها اشاره شده، از ادارات کاشان تقدیر کرده‌اند؛ بنابراین احتمال می‌دهم فیلمبرداری مجموعه در کاشان انجام شده است.
وی ضمن اشاره به ابهامات موجود افزود:
مشخص نیست که تخریبی که صورت می‌گیرد واقعا در یک اثر تاریخی یا جای دیگری ضبط شده؛ اما باید بگویم نفس این کار اشتباه است؛ یعنی به‌جای آنکه در فیلم‌ها و سریال‌هایمان ارزش آثار تاریخی را بالا ببریم و آن‌ها را به مخاطب معرفی کنیم، فیلم‌هایی می‌سازیم که بنایی تاریخی را در طمع گنج تخریب می‌کنند و به نظرم این موضوع دارد ترویج پیدا می‌کند.
دبیر انجمن فرهنگ قزوین و فعال میراث فرهنگی ادامه داد:
امروز شاهد آن هستیم که برخی از افراد در شبکه‌های اجتماعی با نام‌های مستعار در زمینه حفاری‌های غیرقانونی و گنج‌یابی آموزش‌هایی ارائه می‌دهند و (آزادانه) فعالیت می‌کنند. از سویی دیگر نیز می‌بینیم که در ماه‌های گذشته، برخی از نمایندگان تلاش‌هایی را برای قانونی کردن، کشف و خریدوفروش اشیای باستانی داشتند. در چنین فضایی، وقتی در فیلم و سریال‌هایمان صحنه‌های تخریب میراث فرهنگی برای گنج‌یابی را نشان می‌دهیم، با توجه به برخی باورهای اشتباه قدیمی در خصوص مسئله گنج‌یابی، به تخریب آثار تاریخی دامن می‌زنیم.
وی ضمن اشاره به تخریب‌هایی که توسط سوداگران گنج و دفینه در کشور صورت می‌گیرد ابراز داشت:
به‌عنوان نمونه، باید به حمامی تاریخی در قزوین اشاره کنم که سر در آن کاشی‌کاری شده و برخی بر اساس باورهای اشتباه قدیمی فکر می‌کنند هرکجا تصویر خورشید را ببینند پشت آن دفینه وجود دارد. همین باور اشتباه باعث شده به سردر این حمام تاریخی آسیب وارد کنند. در شهر قزوین آب‌انباری تاریخی نیز وجود دارد که به آن هم بر اساس همین باورهای اشتباه و با هدف پیدا کردن دفینه آسیب وارد کرده‌اند. به نظرم نمایش صحنه‌هایی در فیلم‌ها و سریال‌ها مثل اینکه چون نور ماه روی دیوار افتاده باید آن را برای پیدا کردن گنج تخریب کنند، به باورهای اشتباه قدیمی دامن می‌زند و نوعی فرهنگ‌سازی غلط و اشتباه ایجاد می‌کند.
آسیب‌های فیلم‌سازی در اماکن تاریخی
اگرچه برخی از فیلم‌سازان با این توجیه که با ساخت اثر سینمایی یا تلویزیونی در بناهای تاریخی، آن‌ها را معرفی کرده و توجه عموم مردم را به این اماکن جلب می‌کند، نباید این مسئله را از نظر دور داشت که حضور عوامل و تجهیزات سینمایی در یک اثر تاریخی و ساخت‌وساز صورت گرفته برای ایجاد لوکیشن مورد نظر می‌تواند آسیب‌زا باشد.
پیش از این، تجارب مختلف فیلمبرداری در خانه‌ها و اماکن تاریخی نشان داده که به سبب ایجاد لوکیشن‌های مورد نظر برای فیلمبرداری، همواره خطر تخریب و آسیب رسیدن به اماکن تاریخی وجود دارد.
تجاربی نظیر استفاده از عمارت باغ عفیف آباد برای سریال سووشون مشخص کرد که کارگردانان برای رسیدن به لوکیشن مورد نظر، ممکن است خواسته یا ناخواسته اماکن تاریخی را با آسیب مواجه کنند.
زارع‌پور، فعال میراث فرهنگی، در پاسخ به این پرسش که آیا بهتر نیست به‌جای استفاده از اماکن تاریخی، شهرک‌های سینمایی توسعه‌یافته و لوکیشن‌هایی نظیر شهرک سینمایی غزالی درست شود، گفت:
یقینا این‌طور بهتر است. استفاده از اماکن تاریخی برای ضبط یک فیلم به این شکل نیست که مجموعه سازنده برای چند ساعت حضور یافته فیلمبرداری کرده و بروند. به هر روی برای نصب تجهیزات صدا و تصویر و نیز با رفت و آمدهایی که دارند آسیب‌هایی به بناهای تاریخی وارد می‌کنند.
دبیر انجمن فرهنگ قزوین با ذکر مثالی از سریال جیران که در قزوین فیلمبرداری شده است، گفت:
صحنه‌های مربوط به خانه میرزا آقاخان نوری در سریال جیران، در حسینیه قاجاریه امینی‌های قزوین ضبط شده است. برای ضبط این سکانس روی دیوارهای گچی قدیمی با منگنه و پونز ترمه چسبانده‌اند، پس از اتمام فیلمبرداری امکان کندن این ترمه‌ها را نداشتند؛ چون اگر می‌خواستند این کار را انجام دهند سوراخ‌های ایجاد شده بخش‌هایی از گچ را جدا می‌کرد و آسیب مضاعفی وارد می‌آورد. بنابراین الان وقتی بازدیدکننده به حسینیه می‌آید، با ترمه‌های چسبیده به دیوارها مواجه می‌شود.
لزوم الگوبرداری مناسب از سریال‌های تاریخی خارجی
اگرچه سریال‌های تاریخی ایرانی این روزها بلای جان آثار تاریخی شده است و آسیب‌هایی به بناهای تاریخی وارد می‌کنند، شرایط در سریال‌های تاریخی کشورهای همسایه کاملا متفاوت است. در برخی از سریال‌های کشورهای همسایه می‌بینیم که هم تاریخ‌شان را به بیننده منتقل می‌کنند و هم آسیبی به بناهای تاریخی خود وارد نمی‌کنند.
زارع‌پور در خصوص لزوم الگوبرداری از نمونه‌های موفق جهانی در زمینه تولید فیلم و سریال‌های تاریخی به خبرنگار کجارو گفت:
به نظرم باید الگوگیری از نمونه‌های موفق خارجی وجود داشته باشد؛ البته فکر نمی‌کنم آن‌قدر در عرصه فیلم‌سازی پیشرفت کرده باشیم که بتوانیم همچون نمونه‌های خارجی از جلوه‌های ویژه استفاده کنیم. در کشورهای دیگر بسیاری از آثار تاریخی به کمک جلوه‌های ویژه پرداخته می‌شوند؛ اما اینکه ما در صنعت سینما و تلویزیون پیشرفت نکرده‌ایم، نباید باعث شود که به این شکل به بناهای تاریخی خود آسیب وارد کنیم. به نظرم باید از ظرفیت فیلم و تلویزیون برای معرفی آثار تاریخی استفاده کنیم و از انجام اقداماتی که به بناهای تاریخی آسیب وارد می‌کند و جبران‌پذیر هم نیست، حذر کنیم.
وی ضمن اشاره به فیلم علی‌البدل ساخته سیروس مقدم ابراز داشت:
سیروس مقدم در این فیلم در صحنه‌ای که شورای ده در یک استخر جلسه می‌گذاشتند، از لوکیشن یک حمام تاریخی در همدان استفاده کرده است. اگرچه در ظاهر برای این فیلم بازسازی روی اثر تاریخی صورت گرفت، در واقع باعث شده‌اند که اصالت و هویت این اثر تاریخی از بین برود. نصب دیوارهای کاذب، تخریب حوض و ساخت استخر به این اثر آسیب رسانده است. در پشت صحنه پخش شده از این سریال، دیدیم که چه اتفاقاتی برای این حمام تاریخی افتاده است. در نهایت هم پس از اتمام فیلمبرداری وضعیت حمام پس از ساخت فیلم از قبل آن ناخوشایندتر شده است. به نظرم به‌جای این کار می‌شد با خلاقیت بیشتر اقدامات بسیار موثرتری برای معرفی این اثر انجام داد؛ اما متاسفانه این‌گونه نشد.
رسانه کجارو با توجه به وظایف اخلاقی و رسانه‌ای خود آماده پذیرش و انتشار نقدها، نظرها و پیشنهادهای مردم، دوستداران و فعالان حوزه میراث فرهنگی و جامعه فیلم‌سازی کشور است. نظر شما در خصوص نکات مثبت و منفی ساخت فیلم و سریال در اماکن تاریخی چیست؟
دیدگاه