زندگی‌نامه سورنا یا سورن پَهلَو؛ خالق ﺟﻨﮓ ﭘﺎﺭﺗﯿﺰﺍﻧﯽ

زهرا آذرنیوش دوشنبه، ۱۲ دی ۱۴۰۱ ساعت ۱۲:۰۴

زندگی‌نامه سورنا یا سورن پَهلَو؛ خالق ﺟﻨﮓ ﭘﺎﺭﺗﯿﺰﺍﻧﯽ

سورنا سردار و جنگجوی بزرگ دوره اشکانی بود که با استفاده از شیوه جنگ پارتیزانی، ارتش رومیان را در نبرد حران شکست داد.

سورنا سردار بزرگ ایرانی در دوره پادشاهی ارد دوم اشکانی (اشک سیزدهم) مسئولیت فرماندهی سپاه ایران در نبرد حران را به عهده گرفت و رومیان را که در بیشتر جنگ‌های خود پیروز می‌شدند، شکست داد. این جنگ یکی از بزرگ‌ترین جنگ‌های تاریخ جهان به شمار می‌رود؛ زیرا کراسوس که قصد داشت به تقلید از اسکندر، کشورهای ایران و هند را تصرف کند، از سورنا شکست سختی خورد و بیشتر سربازانش را در این جنگ از دست داد.

سورنا کیست؟

_{منبع عکس: parsiandej.ir}

سورنا از بهترین جنگجویان تاریخ ایران محسوب می‌شود که در دوره اشکانیان می‌زیست. او در به تخت نشاندن ارد دوم، پادشاه اشکانی که بعد از مهرداد چهارم روی کار آمد، نقش مهمی داشت؛ همچنین در جنگی که در دوره ارد دوم بین ایران و روم رخ داد برای پیروزی ایرانیان تلاش‌ بسیاری کرد.

سورنا ﭘﺪﯾﺪﺁﻭﺭﻧﺪﻩ ﺟﻨﮓ ﭘﺎﺭﺗﯿﺰﺍﻧﯽ (ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺭﻭﺵ ﭘﺎﺭتی) در جهان محسوب می‌شود که به آن «جنگ چریکی» یا «جنگ و گریز» نیز می‌گویند. برخی بر این عقیده‌اند که این شیوه، که نوعی جنگ نامنظم محسوب می‌شود، شگرد سورنا بود و برای اولین بار توسط او استفاده شد. در این روش جنگی، افراد در قالب گروه‌های کوچک مسلح به گروه‌های نظامی بزرگتری حمله‌ور می‌شوند که امکان جابه‌جایی فوری ندارند و بلافاصله پس از حمله، از صحنه متواری می‌شوند.

سورنا، سردار بزرگ پارت، به‌علت کسب محبوبیت، به دستور شاه اشکانی کشته شد

ﺍﺭﺗﺶ سورنا شامل ﺯﺭﻩ‌ﭘﻮﺷﺎﻥ ﺍﺳﺐﺳﻮﺍﺭ، ﺗﯿﺮﺍﻧﺪﺍﺯﺍﻥ، ﻧﯿﺰﻩ‌ﺩﺍﺭﺍﻥ، ﺷﻤﺸﯿﺮﺯﻧﺎﻥ ﻭ ﭘﯿﺎﺩﻩﻧﻈﺎﻡ بود. ﺷﺘﺮﻫﺎیی نیز ﺑﺎ ﺑﺎﺭ ﻣﻬﻤﺎﺕ، همراه ارتش حرکت می‌کردند. پیروزی سورنا در جنگ حران سبب شهرت جهانی او در سن ۳۰ سالگی شد. ارد، شاه ایران که از قدرت و شهرت سورنا بیم داشت، به‌جای تقدیر از سردار شجاع خود، نتوانست محبوبیت او را تحمل کند و سورنا را در حالی که در اوج جوانی و شهرت به سر می‌برد، از سر راه برداشت.

ویژگی‌های ظاهری سورنا

_{تصویر سرباز دوره اشکانی ، منبع عکس: sarpoosh.com}

سورنا از خاندان سورن، یکی از هفت خاندان معروف دوره اشکانی، بود که قلمرو آن‌ها در سیستان قرار داشت. واژه سورن در زبان پهلوی اشکانی به‌معنای نیرومند به کار می‌رفت و این خاندان وظیفه تاج‌گذاری شاه پارت را به‌طور موروثی بر عهده داشتند. مورخان عهد باستان سورنا را سرداری قدبلند، خوش‌سیما با موهای بلند، خردمند، قدرتمند، جنگجو و شجاع توصیف کرده‌اند. منابع تاریخی به‌علت تعلق او به خاندان سورن او را در قدرت و دلیری ‌بی‌مانند دانسته‌اند.

در برخی منابع گفته شده است که او به شیوه جنگجویان پیشین، پیشانی‌بندی بر پیشانی خود می‌بست؛ همچنین طبق توصیف مورخان، بسیاری از ویژگی‌های او که از سرزمین سیستان برخاسته بود با ویژگی‌های رستم دستان مشترک است. به این جهت برخی از پژوهشگران او را با رستم دستان، قهرمان حماسی فردوسی در کتاب شاهنامه، یکی دانسته‌اند.

زندگینامه سورنا

رستم سورن پهلو، معروف و مشهور به سورنا (Surena)، در سال ۸۲ پیش از میلاد در سیستان، قلمرو خاندان سورن به دنیا آمد و در سال ۵۳ پیش از میلاد درگذشت. مورخان نام پدر او را آرش و نام مادرش را ماسیس ذکر کرده‌اند. از اوایل زندگی سورنا اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما از متون باستانی ایران چنین برمی‌آید در دوره کودکی او در عهد حکومت ارد اول بود و در عصر پادشاهی مهرداد چهارم اشکانی به درجه سپهبدی دست یافت؛ سپس در دوره حکومت ارد دوم، فرمانده جنگ ایرانیان با روم شد.

سورنا در دوره شاهی ارد دوم از لحاظ ثروت و شهرت، بعد از شاه اشکانی قرار داشت و هنگام تاج‌گذاری شاه، به‌علت جایگاه خانوادگی خود در خاندان سورن، تنها کسی بود که اجازه داشت کمربند پادشاهی را برای شاه ببندد. او همچنین به‌علت متحد کردن مردم سیستان برای پشتیبانی از شاه اشکانی در جنگ با روم نقش مهمی در تحولات سیاسی عصر خود داشت.

سورنا با وجود عمر کوتاهی که داشت، از شهرت زیادی در بین مردم برخوردار شد. او که شهر سلوکیه (Seleucia) را به تصرف خود درآورد. وی اولین کسی بود که بر بالای دیوار سلوکیه برآمد و کسانی که از شهر دفاع می‌کردند را به زیر افکند. سورنا در این دوره بیشتر از ۳۰ سال نداشت؛ با این وجود به احتیاط و خردمندی مشهور بود و با استفاده از همین ویژگی‌ها بر کراسوس، سردار روم غلبه کرد؛ اما شاه به‌جای پاداش نیک به سورنا، وی را نابود کرد.

نبردهای سورنا

_{منبع عکس: sarpoosh.com}

ژولیوس سزار (Julius Caesar)، کراسوس (Crassus) و پومپه (Pompeius) از فرمانروایان بزرگ روم بودند که سرزمین‌های این کشور را به‌صورت مشترک اداره می‌کردند. آن‌ها در سوم اکتبر سال ۵۶ قبل از میلاد تصمیم گرفتند به ایران حمله کنند. کراسوس که فرمانروای شرق روم بود برای گسترش دولت روم در آسیا قصد حمله به ایران و کشور هند را داشت.

کراسوس در دوره پادشاهی ارد دوم که از سال ۳۸ تا ۵۸ پیش از میلاد به طول انجامید، ناگزیر به رویارویی با دولت ایران شد. او که از سوی سنا برای این کارزار انتخاب شده بود، استان سوریه را که جزئی از خاک اشکانی محسوب می‌شد، گرفت و دست به کشتاری وحشتناک در آن زد.

سورنا از سرداران بزرگ پارت در دوره ارد دوم اشکانی فرمانده ارتش ایران در برابر روم شد

کراسوس پس از استقرار در سوریه، پادگان‌هایی در آن برپا کرد. سفیری از سمت ارد دوم به نزد کراسوس آمد و از او خواست خاک ایران را ترک کند؛ اما سردار روم پاسخی سخت به او داد و اعلام کرد به‌زودی سلوکیه را هم تصرف می‌کند.

سربازان رومی سوریه و عراق که به توانایی رزمی سربازان پارتی واقف بودند و می‌دانستند جان سالم به دربردن از تعقیب پارت‌ها کار آسانی نیست، از جنگ با ایرانیان هراس داشتند. پارت‌ها تیروکمان‌هایی داشتند که رومی‌ها با آن آشنا نبودند و با نیرویی تیراندازی می‌کردند که سرعت آن برای سربازان غیرایرانی قابل‌مشاهده نبود. اسلحه جنگی آن‌ها همه چیز را می‌شکست و هیچ وسیله‌ای قدرت مبارزه با آن را نداشت. باوجود این بیم و هراس، کراسوس که قول همراهی آرتاوازد (Artavasdes)، پادشاه ارمنستان را گرفته بود، از رود فرات گذشت و برای پیشگیری از عقب‌نشینی و گریز سربازانش، فرمان داد پل فرات را پشت سر آن‌ها ویران کنند.

جنگ حران

_{منبع عکس: sarpoosh.com}

جنگ حران در ۶ مه سال ۵۳ پیش از میلاد شروع شد. ارتش ایران برای مقابله با دشمن به دو دسته تقسیم شد. ارد در راس سپاه خود به سوی ارمنستان حرکت کرد تا آرتاوازد را به‌علت خیانت به ایران و همراهی با کراسوس، سر جای خود بنشاند. سورنا نیز در راس سپاهی دیگر عازم عراق شد. سورنا که از حیث نام، نژاد و ثروت بعد از پادشاه، مقام اول را داشت، هنگام سفر جنگی، بسیار مجلل حرکت می‌کرد. به گفته بعضی منابع، از ۱,۰۰۰ شتر برای حمل بار و بنه اواستفاده می‌شد و ۲۰۰ ارابه نیز حرم سورنا را حمل می‌کردند؛ همچنین هزاران سوار آهنین همراه او و سپاهیان سبک اسلحه نیز پیشاپیش وی حرکت می‌کردند.

کراسوس بعد از مدتی حرکت در بیابان‌های عراق در اطراف شهر حران اردو زد و با مشاهده طلایه‌داران ارتش سورنا، نیروهای خود را آرایش داد و به سوی پارت‌ها حرکت کرد. ارتش پارت بسیار بزرگ و مهیب بود؛ اما ترفند سورنا در استفاده از شیوه جنگی پارتیزانی برای گمراهی رومیان این بود که بخش عمده سپاه خود را پشت صف اول قرار دهد تا درخشندگی سلاح و جوشن‌های سربازان مانع تشخیص تعداد آن‌ها شود. سربازان سورنا خود را با ردا پوشاندند و پس از نزدیک شدن رومیان، آن‌ها را با فریادهای وحشت‌آور و صدای طبل‌های خود به وحشت انداختند. پارتی‌ها در حالی که ارتش روم را بسیار ترسانده بودند، ناگهان رداهای خود را کنار زدند و با کلاه‌خود و جوشن‌های فلزی همانند شعله‌های بیرون آمده از آتش درخشیدند.

سورنا در نبرد حران بر کراسوس سردار روم پیروز شد

کمان‌داران پارتی به‌طور ناگهانی حمله می‌کردند و نیروهای رومی را با آرایش مربع احاطه می‌کردند؛ سپس آن‌ها را از هر طرف آماج تیرهای خود می‌گرفتند. آن‌ها سواره‌نظام و پیاده‌های رومی را گیج و زمین‌گیر کرده و انجام هر نوع عملیات را از آن‌ها سلب می‌کردند. سربازان رومی که در صفوف جنگ می‌ایستادند، از زخم تیر پارتیان هلاک می‌شدند. آن‌ها اگر به سربازان پارت حمله می‌کردند کاری از پیش نمی‌رفت؛ زیرا پارتیان به‌طور ناگهانی و با سرعت از پیش روی آن‌ها دور می‌شدند؛ گویی رومیان از غیب به رگبار بسته شده بودند.

سربازان کراسوس با تمام شدن تیرهای پارتی از وضعیت مرگ‌بار رهایی یافتند و با خوشحالی وارد نبرد تن‌به‌تن با پارتیان ‌شدند؛ اما شترهای فراوانی با بار تیر همراه ارتش سورنا بودند که تیر کمان‌دارها را تجدید می‌کردند.

پسر کراسوس برای پیشگیری از محاصره سربازان خود، با سواره‌نظام و پیاده‌نظام به سوی یک جناح سپاه ایران حمله کرد؛ اما پارت‌ها با تکنیک‌های نظامی خود از پیش‌روی رومی‌ها گریختند و آن‌ها را به تعقیب خود وادار کردند. سواره‌نظام سبک اسلحه پارتی با حمله روی شن‌زارها گرد و غباری عظیم ایجاد کردند تا مانع دید رومی‌ها بشوند، سپس با باران تیرهایی که داشتند دست‌های سربازان روم را به سپرهای آن‌ها و پاهایشان را به زمین دوختند. سواران سنگین اسلحه که اسب‌ها و سوارهای آن‌ها در زره و جوشن بودند با نیزه‌های خود رومی‌ها را در هم کوفتند و از حدود بیش از ۳,۰۰۰ سرباز رومی تنها ۵۰۰ نفر به‌جای ماند.

ارتش سورنا به شیوه جنگ پارتیزانی که به جنگ و گریز نیز شهرت دارد، رومی‌ها را شکست داد

سواره‌نظام سبک اسلحه پارتی، سربازان را از دو جناح احاطه کردند و سواره‌نظام سنگین اسلحه نیز از جبهه مقابل به رومی‌ها حمله و آن‌ها را تار و مار کردند. پارتی‌ها شب به اردوی خود بازگشتند؛ اما رومی‌ها با رها کردن مجروحان در جنگ، به دژ حران پناه بردند. فردای آن روز پارت‌ها به حران رسیدند و با فرا رسیدن شب، کراسوس و همراهانش را که از قلعه گریخته و در کوه‌های اطراف پناه گرفته بودند، محاصره کردند. کراسوس که دیگر توان نبرد نداشت، تسلیم سورنا شد. سردار فاتح پارتی کراسوس را که گستاخانه به قلمرو شاهی ایران حمله کرده بود، تحقیر کرد و با روش خود او را سوار بر اسب در میان بدکاران شهر سلوکیه چرخاند؛ سپس او را اعدام و سرش را برای ارد ارسال کرد.

سورنا چگونه کشته شد؟

_{تصویری از سکه ارد دوم، شاه اشکانی، منبع عکس: fa.wikipedia.org}

سورنا که از لحاظ ثروت، جایگاه و شهرت بعد از ارد دوم، شاه اشکانی قرار داشت، به واسطه پیروزی در جنگ حران، به قدرت و محبوبیت ویژه‌ای در بین مردم دست یافته بود. او پیش از پیروزی در جنگ نیز به واسطه جایگاه خانوادگی خود در روز تاج‌گذاری شاه، کمربند پادشاهی را به کمر ارد بست و او را به تخت پادشاهی نشاند. سورنا در هنگام فتح سلوکیه و شکست رومیان تنها ۳۰ سال داشت؛ اما ارد، شاه وقت ایران به‌جای اینکه او را ارج نهد و به او پاداش پیروزی در جنگ بدهد، به او حسادت کرد و دستور قتل او را داد.

_{منبع عکس: tarikhema.org}

سورنا با پیروزی بر روم که در آن زمان در دوره اوج اقتدار بود و شکست‌های چندانی را تجربه نکرده بود، نام خود را در تاریخ ایران باستان ماندگار کرد؛ اما شاه اشکانی به‌جای اهدای پاداش، جانش را ستاند. مطالعه تاریخ ایران نشان می‌دهد که سورنا تنها کسی نیست که به این سرنوشت دچار شد؛ بلکه نمونه‌‌های زیادی از این دست رجال توانمند و خردمند بوده‌اند که به‌علت ترس و حسادت شاه از محبوبیت آن‌ها بین مردم، مورد غضب شاه قرار گرفته‌اند. اگر شما هم درباره سورنا و جنگ حران نظری دارید آن را با ما و کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.