معادن سیلیس در کمین بزرگترین بوم تاریخی ایران

شاید تصویر نقش و نگارهای تاریخی حک‌شده بر سنگ‌ها در فیلم‌های مستند و تاریخی به چشمتان خورده باشد. سنگ‌نگاره‌هایی که تصاویری از حیواناتی نظیر بزکوهی را به نمایش می‌گذارند و روایتگر تاریخ و گذشته هستند.

در نزدیکی شهرستان گلپایگان، منطقه‌ای به نام تیمره وجود دارد که می‌توان آن را پایتخت این سنگ‌نگاره‌ها در ایران دانست. در میان کوه‌هایی که با سنگ‌هایی از جنس سیلیس پوشیده شده‌اند، می‌توان نظاره‌گر انبوه نقاشی‌های گذشتگان بر بدنه سنگ‌های سیلیسی بود. وجود تصاویری نظیر تصویر کفتارخال‌دار یا یوز ایرانی روی برخی از سنگ‌نگاره‌های تیمره گویای آن است که این یادگاری‌ها زمانی بر بدن سنگ‌های این دشت حک شدند که هنوز تیمره پناهگاه زیست این جانداران منقرض شده بوده است.

بر اساس سن‌سنجی‌های صورت‌گرفته توسط باستان‌شناسان، قدمت برخی از سنگ‌نگاره‌های تیمره تا ۹ هزار سال هم برآورد شده است و طبیعتا دیدن این آثار باستانی می‌تواند برای هر گردشگری جالب باشد.

آنطور که یکی از اعضای انجمن دوستداران تیمره به خبرنگار کجارو گفته است، گردشگران خارجی که برای بازدید چندساعته به تیمره سر می‌زنند، پس از دیدن انبوه بوم‌هایی نقاشی و سنگ‌نگاره‌های باستانی که روایتگر تاریخ و آیین‌های گذشتگان است، تصمیم می‌گیرند چند شب را در منطقه اقامت کنند و به تماشای این آثار خارق‌العاده بنشینند.

باوجود اهمیت سنگ‌نگاره‌های تیمره و امکان جذب گردشگر به واسطه این آثار تاریخی، در سال‌های گذشته فعالیت معادن سیلیس آسیب‌های زیادی به سنگ‌نگاره‌های تیمره وارد آورده و تعداد زیادی از بوم‌های تاریخی آن را نابود کرده است.

قدمت و تاریخچه سنگ‌نگاره‌های تیمره

تیمره منطقه‌ای در حد فاصل گلپایگان و خمین با مساحتی بالاغ بر ۴۰۰ کیلومتر مربع است. سنگ‌های این منطقه با نگارگری‌های گذشتگان آذین شده‌اند تا تصاویری جالب توجه از گذشتگان برای انسان امروز باقی بماند.

در خصوص تعداد سنگ‌نگاره‌های قرار گرفته در تیمره، اعداد مختلفی بیان شده است. با نگاهی به اطلاعات بیان‌شده در این خصوص، می‌توان گفت که بالغ بر ۳۰۰ هزار تخته سنگ حکاکی شده در این منطقه وجود دارد. هرچند که سن‌سنجی‌های صورت‌گرفته قدمت برخی از سنگ‌نگاره‌های این منطقه را تا ۹ هزار سال برآورد می‌کند؛ اما برخی از آن‌ها نیز در همین ۲۰۰ سال اخیر و عمدتا توسط چوپانان روی سنگ‌های منطقه حک شده‌اند. مهم‌ترین نقوش سنگ‌نگاره‌های تیمره در منطقه غرقاب قرار گرفته‌اند که هر ساله گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می‌کنند.

در نمونه‌های مشابه در کشورهای دیگر، سنگ‌نگاره‌های وال کامونیکا در کشور ایتالیا با تلاش این کشور در فهرست آثار یونسکو ثبت شده‌اند. غار لاسکو در فرانسه نیز با سنگ‌نگاره‌هایی مشابه تیمره ثبت جهانی شده است. در آلماتی قزاقستان و نیز در کشور عربستان هم سنگ‌نگاره‌های مشابه تیمره مسیر خود به‌سمت ثبت جهانی را با موفقیت طی کرده‌اند.

باوجود اهمیت باستان‌شناسی و اثر مثبتی که این سنگ‌نگاره‌ها بر توسعه گردشگری می‌توانند داشته باشند، تیمره در این سال‌ها به‌جای آنکه محلی برای تجمع گردشگران باشد، تبدیل به محل فعالیت معادن سیلیس شده بود و هر آن خطر کوبیده شدن پتک معدن بر فرق سر این آثار تاریخی حس می‌شد.

روی سنگ‌های تیمره نقوش مختلفی از تصویر شکار گرفته تا آیین پایکوبی گذشتگان، ثبت شده است. روی برخی از بوم‌ها حتی تا ۲۰۰ تصویر ثبت شده است که اطلاعات جالب‌توجهی از زندگی و آیین‌های گذشتگان را به تصویر می‌کشد. یکی از تصاویر متفاوت ثبت شده در تیمره، مربوط به تصویری از نمای ورزش کردن گذشتگان است. برخی صاحب نظران تصویر به نمایش در آمده را یکی از نخستین تصاویر ثبت شده از رقابتی رزمی شبیه به بوکس یا کشتی می‌دانند.

پتک کارخانه سیمان بر فراز تیمره

در سال‌های گذشته، فعالیت معادن در تیمره انتقادات فراوانی را به‌دنبال داشته است و بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی از تخریب سنگ‌نگاره‌های تاریخی به واسطه فعالیت معادن خبر داده‌اند.

آن‌گونه که رسول مجیدی، مدیرعامل انجمن دوستداران تیمره و پژوهشگر به خبرنگار کجارو گفته، در سال‌های گذشته سه معدن در این منطقه مجوز فعالیت داشته‌اند و در اراضی این مناطق ثبت ملی شده فعالیت داشته‌اند.

اگر می‌خواهید بدانید که چگونه پای معادن به تیمره باز شد، باید به حدود ۲۰ سال قبل بازگردید؛ یعنی زمانی که نخستین مجوز فعالیت معدن در تیمره صادر شد. با وجود صادر شدن مجوز فعالیت معدن در این زمان، همواره انجام نشدن استعلام میراث فرهنگی، محیط زیست و منابع طبیعی انتقاداتی را در خصوص نحوه و چگونگی اعطای مجوز فعالیت معدن در تیمره را به‌دنبال داشته است.

مجیدی، مدیرعامل انجمن دوستداران تیمره در پاسخ به این پرسش که چه تعداد از کتیبه‌هایی که در تیمره بوده به‌دلیل فعالیت معادن آسیب دیده‌اند، ابراز داشت:

خیلی بوم‌ها و کتیبه‌های در منطقه تیمره وجود داشت که متاسفانه به دست معدنچیان و سوداگران گنج آسیب دیده‌اند؛ با این وجود، منطقه آن‌قدر آثار تاریخی دارد که هنوز هم می‌توان نمونه‌های زیادی از این بوم‌های تاریخی را مشاهده کرد.

پیش از نوروز ۱۴۰۱ شاهد صدور حکم توقف فعالیت معدن تیمره بودیم که البته صرفا برای مدتی کوتاه توانست فعالیت معادن در این منطقه را متوقف کند.

در نهایت پس از سه سال تلاش پیگیرانه، فعالان میراث فرهنگی و دوستداران تیمره در اردیبهشت ماه امسال فعالیت دو معدن سیلیس گلپایگان متوقف شد تا امیدها برای احیای تیمره به‌عنوان منطقه‌ای باستانی - گردشگری زنده شود.

با توجه به اهمیت تاریخی، وسعت بالا و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی منطقه تیمره انتظار می‌رود مسئولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اقدامی اثرگذار و سریع برای تبدیل تیمره به منطقه‌ای گردشگر محور صورت دهند. جای تردیدی نیست که ورود گردشگر به تیمره می‌تواند اثری مثبت بر اقتصاد مردم محلی در خمین و گلپایگان داشته باشد و زمینه بهبود وضعیت اقتصادی مردم محلی و توسعه بومگردی‌ها را فراهم کند.

نظر شما در خصوص نحوه مواجهه به آثار تاریخی و باستانی نظیر تیمره چیست؟ فکر می‌کنید وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های تاریخی و گردشگری مناطقی نظیر تیمره چه اقدامی باید صورت دهد؟