گردشگری ریلی؛ حلقه مفقوده گردشگری ایران

امروز گردشگری ریلی در جهان به‌عنوان یکی از شاخه‌‌های مهم گردشگری شناخته می‌شود که درآمدهای هنگفتی را نصیب فعالان این عرصه می‌کند. با وجود اهمیت و جایگاه شاخص گردشگری ریلی، در کشور ما این حوزه از گردشگری آنطور که باید و شاید طرف توجه قرار نگرفته است.

در این سال‌ها همواره وعده‌هایی از سوی معاونت گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای راه‌اندازی قطارهای گردشگری مطرح شده و حتی چند قطار با نام قطار گردشگری در خطوط مختلف راه‌اندازی شده‌اند؛ اما در عمل، رعایت نشدن استانداردها و شاخص‌های اصولی گردشگری ریلی، باعث شده که خروجی مناسبی شکل نگیرد.

معدود قطارهای گردشگری در ایران در حال حاضر بیشتر حکم قطاری عادی را دارند که به جابه‌جایی مسافر می‌پردازند و به لزوم توقف در مسیر و معرفی جاذبه‌ها و ارائه خدمات هتلینگ در قطارها توجه نمی‌شود.

وضعیت فعالیت قطارهای گردشگری کشور

اگرچه در ایران چند قطار گردشگری در مسیرهای مختلف از جمله از تهران به مقاصد گردشگری در شمال کشور وجود دارد، نگاهی به کم و کیف خدمات ارائه‌شده در این قطارها گویای فاصله نجومی گردشگری ریلی در ایران با معیارهای جهانی است.

نحوه مواجهه کشور با گردشگری ریلی به‌گونه‌ای است که بسیاری از فعالان صنعت قطار-گردشگری آنچه که ارائه شده را صرفا جابه‌جایی مسافر می‌دانند و معتقدند که نمی‌توان آنچه که در قالب گردشگری ریلی ارائه می‌شود را منطبق با مفاهیم قطارهای گردشگری دانست.

محمد محسنیان، پژوهشگر تاریخ راه‌آهن ایران و فعال حوزه گردشگری ریلی در پاسخ به این پرسش که وضعیت فعالیت قطارهای گردشگری در کشور را چگونه می‌بیند، به خبرنگار کجارو گفت:

به‌عنوان نمونه، در حال حاضر قطار از تهران به مقصد شیرگاه وجود دارد؛ اما در واقع قطار عادی است. توجه داشته باشید که اگرچه راهنمای گردشگری در قطار مسافری توضیحاتی ارائه می‌دهد، قطار در مسیر توقف نمی‌کند. این در حالی است که الزاما قطار گردشگری باید در مسیر توقف داشته باشد و جاذبه‌های گردشگری مسیر را معرفی کند.

محسنیان در ادامه ضمن اشاره به نامناسب بودن وضعیت فعالیت قطارهای گردشگری در کشور خاطرنشان ساخت:

قطاری که مسیر خود را با سرعت ۶۰ کیلومتر طی ‌می‌کند، وارد تونل می‌شود و برای دیدن جاذبه‌های گردشگری توقف نمی‌کند، با قطار گردشگری که در مسیر برای نشان دادن جاذبه‌ها می‌ایستد، بسیار متفاوت است. در نتیجه می‌‌توان گفت در حال حاضر به‌عنوان پیش فرض راهنمای گردشگری در قطارهای گردشگری کشور وجود دارد و برنامه برای فعالیت چیده می‌شود؛ اما آنچه ارائه می‌شود با خدمات مرتبط با قطارهای گردشگری هم‌خوانی ندارد.

این فعال حوزه گردشگری ریلی خاطر نشان ساخت:

قطار گردشگری زمانی معنی پیدا می‌کند که آن قطار یک برنامه اختصاصی گردشگری داشته باشد؛ قطارهای گردشگری توقف دارند و خیلی مسائل دیگر در خصوص آن‌ها رعایت می‌شود. این در حالی است که اگر اصول مرتبط با ارائه خدمات گردشگری در قطار رعایت نشود، آن قطار تبدیل به یک قطار مسافربری عادی می‌شود.

اعطای یارانه برای گردشگری ریلی کلید عبور از بحران

با توجه به وضع نامساعد فعلی فعالیت قطارهای گردشگری در کشور، می‌توان گفت آنچه که ارائه می‌شود صرفا جابه‌جایی مسافر است و خدمات متناسب با گردشگری در این قطارها ارائه نمی‌شود.

صاحب‌نظران راهکارهای مختلفی برای پیشبرد صنعت قطار-گردشگری در کشور مطرح کرده‌اند که یکی از آن‌ها ارائه یارانه دولتی برای دریافت خدمات ارزان قیمت قطارهای گردشگری توسط مردم است. اعطای یارانه دولتی برای قطارهای گردشگری همچنین می‌تواند موجب تشویق فعالان صنعت گردشگری ریلی به توسعه خدمات و ایجاد تنوع در ارائه این خدمات شود.

محسنیان، پژوهشگر تاریخ راه‌آهن ایران و فعال حوزه گردشگری ریلی در خصوص راهکارهایی که می‌توان برای توسعه گردشگری ریلی در کشور در نظر گرفت، به خبرنگار کجارو گفت:

به نظرم اگر دولت روی قطارهای گردشگری یارانه اعطا کند، می‌توان شرایطی ایجاد کرد که به‌جای آن که یک خانواده چهار نفری، دو میلیون تومان برای سفر با قطار هزینه کند؛ یک میلیون و چهارصد هزار تومان پرداخت کند و هزینه تمام شده‌ برای مصرف‌کننده ۶۰۰ هزار تومان کاهش یابد.

وی افزود:

ایجاد یک چنین شرایطی استفاده از قطارهای گردشگری را تا حدودی در دسترس‌تر می‌کند و این یک اقدام عملی است که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می‌تواند انجام دهد.

این فعال حوزه گردشگری ریلی ضمن تاکید بر این نکته که اعطای یارانه روی خدمات گردشگری ریلی امری رایج است، خاطر نشان کرد:

اعطای یارانه روی قطارهای گردشگری مسئله‌ای دور از ذهن نیست؛ لزومی هم ندارد این یارانه از طریق وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اعطا شود؛ چراکه اصلا در حیطه وظایف‌اش نیست و مستلزم اختیارات قانونی است. افزون بر این، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصلا بودجه لازم را ندارد که یک چنین پولی را در اختیار یک عده بگذارد.

وی در توضیح چگونگی عبور از این مشکل ابراز داشت:

 اگر امروز ۲۰۰ قطار حومه‌ای در کشور وجود داشته باشد، تمام این قطارها هر روز راهی مقاصد گردشگری نمی‌شوند. از سوی دیگر، در حال حاضر نهایتا هفته‌ای دو یا سه قطار در هر مسیر وجود دارد؛ بنابراین اگر مجموع کل قطارها فقط به‌اندازه سه قطار افزایش یافته و از ۲۰۰ قطار به ۲۰۳ مورد افزایش یابد و این سه قطار اضافی در حوزه گردشگری ریلی فعال شوند؛ به نظرم می‌توان امیدوار بود که فرهنگ‌سازی لازم در حوزه گردشگری ریلی صورت گیرد.

با توجه به ناشناخته بودن گردشگری ریلی برای بسیاری از مردم کشور و خدمات ناکافی ارائه شده در حوزه گردشگری ریلی، به نظر برای توسعه این حوزه از گردشگری اختصاص یارانه از سوی دولت امری اجتناب‌ناپذیر است. 

از سوی دیگر نباید از نظر دور داشت که صرف جابه‌جایی مسافر در مسیر ریلی نمی‌تواند باعث ایجاد قطار گردشگری در کشور شود؛ بنابراین اگر مسئولان امر واقعا به‌دنبال توسعه گردشگری ریلی در کشور هستند باید شرایط را برای سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه قطارهای گردشگری فراهم کنند و مردم را بیش از پیش با جاذبه‌ها و اهمیت قطار-گردشگری آشنا سازند.

نظر شما در خصوص نحوه فعالیت قطارهای گردشگری در کشور چیست؟ آیا امکانات و خدمات مناسب در این قطارها ارائه می‌شود؟