کشف بزرگترین مجموعه مذهبی ایران باستان در فیروزآباد

علیرضا عسکری و چاودری، مدیر میراث‌جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس در فیروزآباد، بررسی‌های باستان‌شناسی، ژئوفیزیک، عکسبرداری هوایی و مستندنگاری دقیق سازه‌های معماری بخش مرکزی شهر گور فیروزآباد، از شناسایی بزرگ‌ترین مجموعه مذهبی ایران باستان خبر داد. وی در این رابطه اظهار کرد:

نتایج فصل اول مستندنگاری و بررسی ژئوفیزیک در بخش مرکزی شهر گور در سال ۱۳۹۸ و متعاقباً تداوم این برنامه در چارچوب همکاری پایگاه میراث جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس با اداره‌کل پایگاه‌های میراث‌جهانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پژوهشگاه، دانشگاه بولونیا و دانشگاه شیراز طی سه سال مطالعات سطح‌الارضی برای شناخت سازه‌های معماری واقع در دایره مرکزی شهرگور ادامه پیدا کرد و سازه‌های معماری موجود در محدوده‌ای به وسعت دو هکتار پیرامون منار مرکزی این شهر مستندنگاری و کارکرد آن‌ها مورد مطالعه قرار گرفت.

عسکری چاودری با اشاره به وجود بقایای چهار جرز سنگی معروف به تخت‌نشین به ابعاد ۲۶ در ۲۶ متر با ارتفاع حداقل هشت متر و یک برج منار مانند به ارتفاع ۳۰ متر در بخش مرکزی شهر گور، از مشاهده بلوک‌های سنگی ویرانه‌های این آتشکده مهم در سطح محوطه به‌صورت پراکنده خبر داد. وی تحلیل جامع و کشف ارتباط فضایی بین سازه‌ها را حاصل شناسایی و مستندنگاری با پهپاد کوتاه‌برد و طراحی نقشه‌های دقیق دانست و اذعان داشت:

با مطالعه سبک‌شناسی سازه‌های معماری نمایان و درک روابط بین سازه‌ها در تطبیق با پلان فضاهای اصلی و الحاقات وابسته به آن و مقایسه با پلان بناهای مکشوفه مذهبی دوره ساسانی کارکرد سازه‌های معماری در بخش‌های الحاقی و مرتبط با دو بنای تخت‌نشین و منار مرکزی شهر گور روشن شد.

مدیر میراث‌جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فیروزآباد، سازه‌های شناسایی و تحلیل‌شده را متعلق به یک مجموعه مرتبط شامل آتشگاه، آدرویان، ایزیشگاه، اتاق هووما، تالارهای نیایش و نمازگاه، محل برگزاری جشن‌ها و گاه‌نبارها، چهارتاقی محل نیایش، محل تکریم آب و اجرای مناسک آیین‌های زرتشتی دانست و گفت:

بنای تخت‌نشین و مجموعه ساختمان‌های پیرامونی آن روی یک صفه به ابعاد ۶۵ در ۸۰ متر در یک مجموعه بزرگ ساختمانی قرار داشته و عملکرد تمام واحدهای ساختمانی در این مجموعه به هم مرتبط بوده که این موضوع نشان‌دهنده کارکرد واحد مذهبی در مجموعه معماری بخش مرکزی شهر گور است.

علیرضا عسکری چاوردی با بیان اینکه این شهر به احتمال محل دفن بسیاری از پادشاهان ساسانی در کنار مجموعه بزرگ مذهبی واقع در بخش مرکزی شهر گور بوده است، از احتمال برقراری باروهای بزرگ شهر و تشریفات مذهبی شهر تا پایان دوره ساسانی در این منطقه خبر داد و گفت:

در حقیقت، سیستم‌های دفاعی و باروی بزرگ این شهر در قلب بخش مرکزی فارس نشان می‌دهد در ابتدا شهر دوره ساسانی با کارکرد نظامی به‌صورت بارویی با پلان دایره بنا شد، اما این باروها در تمام دوره ثبیت و تأمین امنیت بخش مرکزی ایران، فارس، همواره معمور بوده است؛ زیرا بزرگ‌ترین مجموعه مذهبی و به احتمال آرامگاه بسیاری از پادشاهان ساسانی در موطن پدری آن‌ها در شهر گور قرار داشت.

این باستان‌شناس با تایید شناسایی چندین تابوت سفالی در اتاق‌هایی منقوش با کف موزائیک، به احتمال تعلق این تابوت‌ها به شاهزادگان ساسانی اشاره کرد و یادآور شد:

تاکنون شهر گور را به‌عنوان شهری می‌شناختند که سازه‌های معماری دایره مرکزی آن بخش حکومتی و اداری شهر بوده در حالی این شناخت به‌صورت فرضیه باقی ماند که مطالعات دیتریش هوف نشان داده بود کاخ اردشیر بابکان با زیر ساخت ۵۰۰۰ مترمربع واحدی سیاسی اداری و به‌عنوان کاخ دارای کارکرد سیاسی و هم اداری بوده است.

عسکری چاوردی کاربری ۶ ایوان بزرگ کاخ اردشیر را برای پذیرایی و برگزاری جلسات سیاسی، اجتماعی و از سه تالار بزرگ مربع شکل گنبدار در پشت ایوان مرکزی بنا برای امور روزانه اداری مملکت و ملاقات‌های رسمی پادشاه دانست و گفت:

برنامه سامان‌دهی و کاوش این مجموعه بزرگ مذهبی کشور با همکاری اداره‌کل پایگاه‌های میراث‌جهانی معاونت میراث فرهنگی کشور، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس، دفتر مطالعات میراث فرهنگی مؤسسه ایزمئو ایتالیا در دانشگاه شیراز و دانشگاه بولونیا ایتالیا با اخذ مجوز از پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ به‌صورت رسمی طی یک برنامه پنج ساله آغاز خواهد شد.

این مجموعه بزرگ مذهبی در سده سوم میلادی بنیان‌گذاری شد؛ اما به نظر می‌رسد با عنوان شهر پدری ساسانی تا پایان دوره ساسانی مورد تکریم و قداست مذهبی قرار گرفت؛ به‌گونه‌ای که احتمالا با دفن پادشاهان ساسانی در این شهر همواره طی دوره ساسانی بر حرمت آن افزوده شد و در سده‌های اسلامی آن را شهر مزارات (شهر گور) نامیدند.

شایان ذکر است که چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس، شامل هشت سایت باستانی است که در سه منطقه باستانی، فیروزآباد، بیشاپور، سروستان در جنوب غربی استان فارس واقع شده‌اند. این سازه‌ها، کاخ‌ها و شهرها شامل قلعه‌دختر، سنگ‌نگاره پادشاهی اردشیر بابکان، سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بر اردوان، اردشیر خوره (شهر گور)، کاخ اردشیر بابکان، شهر بیشابور، پیکره شاپور یکم (غار شاپور) و کاخ ساسانی سروستان، به اوایل و اواخر دوره شاهنشاهی ساسانی مربوط می‌شوند که از ۲۲۴ تا ۶۵۸ بعد از میلاد، در سراسر این منطقه گسترش یافت. این آثار یکی از چهار اثری هستند که در جلسه ۳۰ ژوئن ۲۰۱۸ کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند.