آثار ایرانی ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو کدامند؟
آثار ایرانی ثبت شده در فهرست میراث ناملموس یونسکو، نمایانگر فرهنگ و اندیشه مردمان ایران‌زمین در جهان هستند.
نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۴۰۰ منتشر شده و در تاریخ ۱۲ خرداد ۱۴۰۲ به‌روزرسانی شده است.
فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو شامل آثار فرهنگی و معنوی کشورهای مختلف جهان است که سینه‌به‌سینه بین نسل‌های مختلف هر کشور شده‌اند و تا به امروز حفظ شده‌اند. این آثار گرچه مانند آثار باستانی و تاریخی در جهان مکان ثابتی ندارند، ریشه‌های فرهنگی جوامع مختلف را به مردم جهان نشان می‌دهند. آثار فرهنگی ناملموس را با عنوان آثار معنوی نیز می‌شناسند و کشورهای مختلف با ثبت آثار معنوی خود در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، سعی در حفاظت از آن‌ها و معرفی فرهنگ خود به سایر کشورهای جهان دارند.
میراث ناملموس ایران در یونسکو کدامند؟
از میراث ناملموس ایران در یونسکو می‌توان به آیین نوروز، ردیف های موسیقی سنتی ایران، آیین ورزش‌های پهلوانی و زورخانه ای، هنر نمایشی تعزیه، مهارت قالی‌بافی کاشان، مهارت فرش بافی فارس، آیین نقالی، دانش سنتی لنج سازی و دریانوردی در خلیج فارس و موسیقی بخش های خراسان اشاره کرد.
کشور ایران با تاریخ و تمدن چند هزار ساله، میراث فرهنگی غنی و پرباری دارد که فرهنگ مردمان سرزمین ما از زمان ایران باستان تاکنون را به تصویر می‌کشند. پس از ثبت آثار تاریخی و طبیعی ایران در فهرست یونسکو، در طول سال‌های اخیر برخی از آثار معنوی ایران نیز در فهرست میراث معنوی یونسکو قرار گرفته‌اند و تلاش برای معرفی هرچه بیشتر آثار فرهنگی ایران به جهان ادامه دارد.
با توجه به گستردگی قلمرو حکومت پادشاهان ایران باستان در بخش بزرگی از فلات ایران در سال‌های دور، بسیاری از همسایه‌های امروز ایران اشتراک فرهنگی زیادی با ایران دارند؛ به همین دلیل برخی آثار معنوی ایران به‌طور مشترک با سایر کشورها در لیست جهانی ناملموس یونسکو ثبت شده‌اند. برای آشنایی با میراث فرهنگی و معنوی ثبت شده ایران در فهرست معنوی یونسکو با ما همراه شوید.
با آثار ایرانی ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو آشنا شوید:
- فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو چیست؟
- معیارهای ثبت اثر در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو
- رتبه ایران در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو
- آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو
- چه آثاری از ایران در انتظار ثبت در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو هستند؟
- جدیدترین آثار ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو
فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو چیست؟
منبع عکس: خبرگزاری تسنیم، عکاس نامشخص
میراث فرهنگی ناملموس یا میراث معنوی هر کشور ارزشمندترین گنجینه‌های فرهنگی مردم آن کشور است که ریشه در تمدن و تاریخ آن کشور دارد. این میراث گستره وسیعی از هنرهای بومی، آیین‌های سنتی، جشن‌ها و مراسم ملی، مهارت‌های دستی و فرهنگ شفاهی مردم یک کشور را شامل می‌شوند. ایران نیز با ریشه‌های عمیق فرهنگی و پیشینه‌ای قوی در تاریخ و تمدن، یادگارهای معنوی ارزشمندی از سالیان گذشته دارد.
در ایران بیش از ۳۰ هزار اثر تاریخی و باستانی در فهرست آثار ملی قرار گفته‌اند که این رقم تنها در حدود ۱۰ درصد از همه بناهای تاریخی است. این آثار در جهان با عنوان آثار فرهنگی ملموس شناخته می‌شوند و به‌دلیل ارزش تاریخی بالایی که دارند، حفاظت از این بناها و آثار باستانی و تاریخی برای جهان حائز اهمیت است. پس از ثبت آثار فرهنگی ملموس نقاط مختلف دنیا در فهرست میراث جهانی یونسکو، توجه کارشناسان به آثار ناملموس فرهنگی جلب شد.
منبع عکس: وب‌سایت رسمی سازمان یونسکو
علت ثبت میراث فرهنگی ناملموس در یونسکو چیست؟
برخلاف میراث فرهنگی ملموس که امکان حفاظت، نگهداری و انتقال آن به نسل‌های بعد به‌صورت فیزیکی وجود دارد، حراست از آثار فرهنگی ناملموس جز با ثبت اسناد نوشته شده و معرفی آن‌ها به نسل‌های بعد وجود ندارد. آثار فرهنگی ناملموس به‌صورت شفاهی و سینه به سینه بین مردم یک جامعه منتقل می‌شوند و امکان انتقال فیزیکی آن‌ها به نسل‌های بعد وجود ندارد. به همین دلیل سازمان جهانی یونسکو تصمیم به تشکیل کمیته‌ای جهانی برای ثبت و حراست از فرهنگ و آداب و رسوم کشورهای مختلف جهان گرفت.
در حال حاضر ۱۸۰ کشور در این کنوانسیون جهانی عضو هستند و نسبت به حفظ آثار فرهنگی معنوی در جهان تعهد دارند. نشست اعضای این مجمع برای تصمیم گیری در خصوص ثبت آثار معنوی ارائه شده توسط کشورها هر دو سال یک بار انجام می‌شود؛ اما هر کشور می‌تواند سالانه درخواست ثبت یک اثر فرهنگی ناملموس به‌صورت مستقل و آثار نامحدود فرهنگی معنوی به‌شکل مشترک با کشورهای دیگر ارائه دهد.
میراث معنوی یونسکو مهم‌ترین ابزار برای شناخت اندیشه‌های ملل مختلف است. با بررسی میراث ناملموس کشورهای مختلف می‌توان اطلاعات جالب توجهی از تاریخ شفاهی، فرهنگ، زبان، سنت‌ها و رسوم مناطق مختلف جهان به دست آورد. میراث معنوی ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو، هویت جهانی کشورها را می‌سازند و به برقراری صلح پایدار در جهان کمک می‌کنند.
در حالت کلی می‌توان آثار فرهنگی ناملموس کشورهای جهان را به دسته‌های نمادها و سنت‌های قومی، هنرهای نمایشی، آداب و رسوم اجتماعی، آیین‌های مذهبی، دانش و تجربه‌های سنتی در تعامل با طبیعت، صنایع دستی، فرهنگ غذایی و پوشش اصیل مردم هر جامعه تقسیم کرد.
معیارهای ثبت اثر در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو
منبع عکس: وب‌سایت رسمی سازمان یونسکو
با توجه به رابطه تنگاتنگ میراث فرهنگی ملموس و ناملموس در نقاط مختلف دنیا، هدف اصلی سازمان جهانی یونسکو حفاظت از آثار و میراث فرهنگی و طبیعی در تمام جهان است. برخلاف میراث ملموس یونسکو، برای ثبت آثار معنوی کشورهای جهان پیش شرط ارزشمند بودن و همگانی بودن ضرورت ندارد. مهم‌ترین ویژگی برای آثار ناملموس فرهنگی در نقاط مختلف جهان از نظر سازمان جهانی یونسکو انتقال نسل به نسل این آثار است. به اعتقاد کارشناسان تنها دلیل زنده ماندن آثار معنوی در جهان انتقال دهان‌به‌دهان و سینه‌به‌سینه آثار فرهنگی بین مردم جوامع مختلف بوده است و همین مطلب بر اهمیت این آثار می‌افزاید.
دیگر ویژگی برجسته آثار ناملموس یونسکو پراکندگی این آثار بین مردم کشورهای مختلف است. تبادل فرهنگی بین کشورهای مختلف به‌دلیل تمایل انسان به گسترش زندگی اجتماعی و پدیده مهاجرت رخ می‌دهد. به همین دلیل امکان ثبت آثار فرهنگی معنوی مشترک میان کشورها به‌صورت نامحدود در طول سال وجود دارد.
معیارهای ثبت اثر در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به شرح زیر است:
- اثری ارزشمند با تکیه بر نبوغ و خلاقیت انسان
- دارا بودن نشانه‌های سنتی، فرهنگی و تاریخی کشور مورد نظر
- تبادل اثر فرهنگی مورد نظر میان نسل‌ها و انتقال ارزش‌های فرهنگی جامعه
- تقویت هویت فرهنگی ملت‌ها
- الهام‌بخشی بین فرهنگ‌ها
- موثر در برقراری صلح جهانی و برقراری ارتباط میان ملت‌ها
- نقش فرهنگی و اجتماعی در زمان معاصر
- به کارگیری مهارتی منحصربه‌فرد در خلق اثر
- تنها بازمانده سنت فرهنگی یک جامعه
- قرارگیری در معرض خطر نابودی و دگرگونی
رتبه ایران در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو
منبع عکس: سایت دیجی رو، عکاس نامشخص
ایران درمجموع ۴۵ اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو دارد که ۲۴ اثر آن مربوط به آثار ملموس و ۲۱ اثر مربوط به آثار ناملموس هستند. ایران نهمین رتبه در فهرست میراث فرهنگی ملموس یونسکو و هفتمین رتبه در فهرست آثار ناملموس این سازمان را دارد. رتبه ایران در میان کشورهای آسیایی فهرست میراث ناملموس یونسکو نیز چهارم است.
آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو
منبع عکس: وب‌سایت رسمی سازمان یونسکو
سازمان یونسکو در سال ۲۰۰۱ میلادی با انجام پروژه تحقیقی وسیع میان کشورهای مختلف، توافق ۱۸۰ کشور برای تعهد در حفظ میراث معنوی آن‌ها را به دست آورد و به این ترتیب کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو تشکیل شد. از ۱۶ اثر ثبت شده ایرانی در این فهرست پنج اثر به‌صورت مشترک با سایر کشورها و ۱۱ اثر به‌صورت مستقل و به نام ایران هستند. همچنین دو اثر از ۲۱ اثر معنوی ایران در گروه آیین کهن و باستانی، هفت اثر در گروه هنرهای سنتی و مهارتی، دو اثر در گروه آیینی ورزشی، دو اثر در گروه آیینی نمایشی، دو اثر در گروه آیینی معنوی، چهار اثر در گروه صنایع دستی مهارتی و یک اثر در گروه فرهنگ خوراکی قرار می‌گیرند. در ادامه به معرفی آثار معنوی ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو می‌پردازیم.
آیین نوروز
- آیین‌های کهن و باستانی
- ثبت در سال ۲۰۱۰ میلادی
- اثر مشترک با کشورهای جمهوری آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان
- ثبت مجدد این اثر در سال ۲۰۱۵ میلادی با اضافه شدن کشورهای افغانستان، تاجیکستان، عراق، قزاقستان و ترکمنستان
منبع عکس: خبرگزاری مهر، عکاس نامشخص
آیین برگزاری مراسم نوروز در فرهنگ ایران قدمتی باستانی دارد. در آثار برجسته‌ترین شاعران و نویسندگان ایرانی از حکیم ابوالقاسم فردوسی گرفته تا شاعران معاصر، از مراسم نوروز در آغاز بهار در ایران‌زمین یاد کرده‌اند. این آیین باستانی از سالیان دور تاکنون در گستره وسیعی از سرزمین‌های واقع در فلات ایران و اطراف آن برگزار شده است و فرهنگی مشترک میان ساکنان این مناطق به حساب می‌آید. قدمت آیین باستانی نوروز در سرزمین ما را در حدود ۳۰۰۰ سال تخمین می‌زنند.
آیین باستانی نوروز برای نخستین بار در سال ۱۳۸۸ شمسی و ۲۰۱۰ میلادی به همت و مدیریت کشور ایران و همراهی کشورهای جمهوری آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان در فهرست میراث جهانی ناملموس یونسکو ثبت شد. پس از گذشت پنج سال بار دیگر کشورهای افغانستان، تاجیکستان، عراق، قزاقستان و ترکمنستان درخواست عضویت در پرونده مشترک جهانی آیین نوروز را مطرح کردند. با توجه به مدارک موجود و مستند در سال ۱۳۹۳ شمسی و ۲۰۱۵ میلادی آیین نوروز به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس مشترک بین ۱۲ کشور به ثبت رسید. بیش از ۳۰۰ میلیون نفر از مردمان این کشورها هر ساله با شروع بهار آیین مراسم نوروز را برگزار می‌کنند و شروع سال جدید را جشن می‌گیرند.
آیین برگزاری جشن نوروز در سایر کشورها، منابع عکس‌ها: خبرگزاری‌های مشرق، مهر، تسنیم و نیوز، عکاسان نامشخص
در کتیبه‌های به جامانده از دوران باستان به برگزاری جشن‌هایی در آغاز بهار اشاره شده است. نام «اکتیو» در کتیبه‌های باستانی به‌عنوان جشن‌های آغاز سال نو به چشم می‌خورد و محققان و باستان‌شناسان باور دارند که آیین نوروز ادامه این جشن‌های باستانی است. آداب برگزاری نوروز مانند خانه تکانی، نو کردن اسباب خانه و لباس، چیدن سفره هفت سین با نمادهای پر معنی، دید و بازدید از خانواده و فامیل و احترام به طبیعت، از برجسته‌ترین رسوم ایرانیان از زمان باستان تاکنون به شمار می‌روند. در تمام کشورهای برگزار کننده جشن نوروز، این مراسم را با جشن و پایکوبی و به‌صورت دسته‌جمعی برگزار می‌کنند. اشتراک فرهنگی مردم ۱۲ کشور مختلف در برگزاری جشن نوروز، اهمیت این رسم باستانی در جهان را دوچندان می‌کند.
ردیف های موسیقی سنتی ایران
- هنرهای سنتی و مهارتی
- ثبت در سال ۲۰۱۰ میلادی
- اثر مستقل ایران
سازهای اصیل ایرانی، منبع عکس نامشخص
موسیقی از زمان ایران باستان بخش جدایی ناپذیر فرهنگ ایران‌زمین بوده است. در گذشته‌های دور برای اعلام وقوع پدیده‌های روزمره مانند طلوع و غروب خورشید، زمان برگزاری جشن‌ها و مراسم ملی و عزاداری از انواع آلات موسیقی مانند طبل و سرنا استفاده می‌کردند. موسیقی نقش مهمی در برگزاری مراسم مذهبی و آیین پرستش ایرانیان باستان نیز داشت. از باربد، نکیسا و رامتین در تاریخ به‌عنوان نوازندگان ایران باستان یاد کرده‌اند که نشانی دیگر از قدمت موسیقی در فرهنگ ایران‌زمین دارد.
در کتاب‌ها و اسناد به جا مانده از دوره‌های مختلف تاریخ ایران، بارها به ردیف‌های موسیقی ایرانی اشاره کرده‌اند و امروزه از موسیقی سنتی ایران با نام موسیقی دستگاهی نام می‌برند. در سنگ‌نگاره‌های کشف شده در تپه‌های باستانی دزفول نیز، تصاویری از خنیاگران ایران باستان در حال نواختن ساز به چشم می‌خورند. کشورهای همسایه ایران تاثیر زیادی از موسیقی سنتی سرزمین ما گرفته‌اند و با الهام از آثار هنرمندان ایرانی آثار جدیدی خلق کرده‌اند.
اساتید موسیقی ایران از راست به چپ محمدرضا شجریان، فرهاد فخرالدینی، حاتم عسگری و حسین علیزاده، منابع عکس‌ها: خبرگزاری‌های پانا، دنیای اقتصاد، ایرنا و فارس، عکاسان نامشخص
در طول سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ شمسی، به همت پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و باهمراهی خانه موسیقی ایران، مستندهایی از موسیقی اصیل ایران در قالب کتاب و فیلم تهیه شد. هدف از جمع‌آوری اطلاعات در این زمینه تشکیل پرونده ردیف‌های موسیقی ایران برای ثبت این اثر فرهنگی ناملموس در فهرست یونسکو بود. بزرگان موسیقی ایران از جمله محمدرضا شجریان، حسین علیزاده، حاتم عسگری، فرهاد فخرالدینی و دیگر استادان برجسته آواز، در فیلم مستند معرفی موسیقی اصیل ایران شرکت داشتند و در نهایت در سال ۱۳۸۸ شمسی ردیف‌های موسیقی ایران به‌عنوان دومین اثر ناملموس ایران در فهرست میراث معنوی یونسکو به ثبت رسید.
عکاس و منبع عکس: مقداد مددی از خبرگزاری تسنیم
ردیف‌های موسیقی ایران شامل دستگاه‌های شور، سه گاه، چهارگاه، همایون، ماهور، راست پنجگاه و نوا می‌شود. ابوعطا، بیات ترک، دشتی، افشاری، اصفهان، بیات کرد و شوشتری نیز آوازهای اصیل ایرانی هستند. از میان سازهای سنتی ایران می‌توان نی، سرنا، دف، کرنا، تار، سه تار، نی انبان، قیچک، دو تار، کمانچه و بالابان را نام برد. موسیقی مقامی و نواحی ایران از شنیدنی‌ترین و پرطرفدارترین موسیقی بومی و محلی در تمام جهان است.
آیین ورزش‌های پهلوانی و زورخانه ای
- آیین ورزشی
- ثبت در سال ۲۰۱۰ میلادی
- اثر مستقل ایران
عکاس و منبع عکس: سعید طلوعی از خبرگزاری تسنیم
آیین ورزش‌های پهلوانی و زورخانه‌ای ایران نخستین رشته ورزشی در جهان بود که در فهرست میراث معنوی یونسکو ثبت شد. ورزش زورخانه‌ای تلفیقی از هنر، موسیقی و حرکات ورزشی پهلوانی است که ریشه در باورهای دینی و باستانی ایران دارد. آیین ورزش زورخانه‌ای نخست در سال ۱۳۸۷ در ایران ثبت ملی شد و دو سال بعد در اجلاس سازمان جهانی یونسکو در کشور کنیا در فهرست میراث معنوی جهانی این سازمان قرار گرفت.
قدمت ورزش‌های زورخانه‌ای در ایران به دوران باستان می‌رسد. این ورزش به‌صورت دسته‌جمعی و فردی توسط آقایان در زورخانه‌ها انجام می‌شود. زورخانه‌ها بناهایی سرپوشیده با نمادهای معماری پرمعنی هستند. در ورودی این سالن‌ها را کوچک‌تر از اندازه طبیعی می‌سازند و ورزشکاران برای ورود به سالن زورخانه باید خم شوند تا پهلوانان زورخانه همواره توضع و فروتنی را به یاد داشته باشند. سقف این بنا گنبدی شکل و محل انجام حرکات ورزشی پهلوانان در میانه آن هشت‌ضلعی است.
منبع عکس: خبرگزاری فارس، عکاس نامشخص
گرداگرد گود ورزش زورخانه را با تصاویر پهلوانان برجسته و نمادهایی از اخلاق می‌پوشانند. در گوشه زورخانه نیز محلی برای نشستن مرشد تعبیه می‌کنند و انجام حرکات ورزشی با به صدا در آوردن زنگ و حماسه خوانی توسط مرشد آغاز می‌شود. سپس هم‌زمان با آوازخوانی مرشد پهلوانان از او رخصت می‌گیرند و حرکات زورخانه‌ای مانند، میل گرفتن، پای جنگلی، پای تبریزی و کباده کشی را اجرا می‌کنند. هرکدام از این حرکات ورزشی نمادی از جنگاوری مردمان ایران باستان هستند. آنچه در ورزش زورخانه‌ای اهمیت بسیار دارد، تقویت روحیه جوانمردی و پهلوانی در کنار قهرمانی ورزشی است.
عکاس و منبع عکس: مجتبی گرگی از خبرگزاری ایرنا
در زورخانه‌ها به‌جز ورزش کارهای خیر نیز انجام می‌شوند. آیین گلریزان، رسمی قدیمی برای جمع‌آوری کمک مالی به نیازمندان است که پهلوانان پیکسوت در زورخانه آن را برگزار می‌کنند. از معروف‌ترین پهلوانان زورخانه‌ای ایران می‌توان پوریای ولی، غلامرضا تختی، مصطفی توسی، ضیاءالدین میرقوامی و عباس زندی را نام برد.
هنر نمایشی تعزیه
- آیین نمایشی
- ثبت در سال ۲۰۱۰ میلادی
- اثر مستقل ایران
عکاس و منبع عکس: حسین خسروی از خبرگزاری تسنیم
هنر تعزیه را به‌عنوان آیین نمایشی مذهبی در ایران می‌شناسند که در سال ۱۳۹۸ شمسی به‌عنوان چهارمین اثر فرهنگی ناملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد. قدمت این هنر به حدود ۳۰۰ سال پیش می‌رسد؛ گرچه آیین برگزاری نمایش‌های سوگ در ایران پیشینه‌ای قدیمی‌تر دارد. نمایش تعزیه در حال حاضر نوعی آیین سوگواری برای شهادت ائمه اطهار و بزرگان دین اسلام است که بیشتر در روزهای ماه محرم و صفر میان شیعیان برگزار می‌شود.
نخستین نمایش‌های تعزیه اجرای سوگنامه‌هایی از شاهنامه فردوسی بودند که در آن‌ها داستان‌هایی مانند سوگ سهراب و سیاوش و افراسیاب روایت می‌شدند. با گذشت زمان تنوع نمایشنامه‌ها بیشتر و آثار عرفانی با مضامین مذهبی آمیخته شد. پرسوز و گدازترین اجراهای تعزیه که شهرت بالایی به دست آورده‌اند، روایت شهادت امام حسین، یاران و خانواده ایشان در صحرای کربلا است.
عکاس و منبع عکس: امین فائزی از خبرگزاری فارس
گریم، پوشش و نقش خوانی بازیگران تعزیه سرشار از نماد هستند. به‌طور مثال در پوشش بازیگران از رنگ‌های متضاد قرمز تند و سبز پررنگ استفاده می‌کنند تا بر تاثیر شخصیت پردازی‌ها اضافه شود. بازیگران نیز به دو دسته «اولیا خوان» و «اشقیا خوان» تقسیم می‌شوند و نقش‌های منفی توسط افراد قوی‌تر و با گریم‌های سنگین اجرا می‌شود. بازیگران نمایش تعزیه توانایی بالایی در نقش‌خوانی دارند و بخش‌هایی از نمایشنامه را به‌صورت آواز اجرا می‌کنند. انواع مختلف نمایش تعزیه شامل پرده خوانی، نخل گردانی، روضه خوانی، تابوت گردانی و کاروان‌های عزاداری می‌شوند.
عکاس و منبع عکس: محمد نسائی از خبرگزاری مهر
نمایش تعزیه در دسته نمایش‌های خیابانی قرار دارد و در گذشته آن را در فضاهای باز مانند کاروان‌سراها، بازارها و گاهی در خانه‌های شخصی اجرا می‌کردند. در زمان حکومت قاجار مکانی به نام تکیه دولت برای اجرای نمایش ساختند که به مرور زمان به محلی ثابت برای اجای نمایش تعزیه تبدیل شد. کمال الملک، نقاش نامی ایران تابلویی بی‌نظیر از این مکان نقاشی کرده است. امروزه میدان‌های اصلی و حسینیه‌های معروف در شهرهای مختلف ایران در روزهای عزاداری محرم و صفر، مکان‌های برگزاری تعزیه هستند.
مهارت قالی‌بافی کاشان
- صنایع دستی مهارتی
- ثبت در سال ۲۰۱۰ میلادی
- اثر مستقل ایران
قالی کاشان، عکاس نامشخص
سازمان جهانی یونسکو مهارت‌های سنتی قالی‌بافی کاشان را به‌عنوان پنجمین اثر فرهنگی ناملموس ایران در سال ۱۳۸۹ شمسی در فهرست آثار معنوی خود ثبت کرد. مهارت‌های رنگرزی طبیعی، ابریشم بافی، کلیاب کشی یا حل کردن رزین ابریشم، طراحی نقشه و بافت منحصربه‌فرد قالی کاشان، دلایل ثبت این اثر معنوی در فهرست جهانی یونسکو هستند. کارشناسان فرش در تمام جهان، گستردگی ابعاد فن و هنر در قالی کاشان را ستایش می‌کنند.
قالی‌بافی کاشان قدمت بالایی دارد و از نقشه کشی قالی گرفته تا رنگرزی الیاف آن، توسط هنرمندان کاشانی و عشایر این خطه انجام می‌شود. قالی شاه عباسی، نخستین قالی اصیل ایرانی اهدا شده به بارگاه امام رضا، نمونه‌ای از هنر فرش‌بافی هنرمندان کاشانی است. دیگر صنایع مرتبط با قالی‌بافی مانند صنعت نساجی نیز در کاشان پیشینه قوی دارند و همین مطلب سبب پیشرفت قالی بافان در تولید فرش‌های منحصربه‌فرد شده است.
در دوره پادشاهی شاه عباس صفوی، کارگاه‌های فرش بافی در شهر کاشان قالی‌های دربار را می‌بافتند. قالی‌های ابریشمی، نقره باف و زرباف کاشان به همین دلیل به نام قالی شاه عباس معروف شده‌اند. بافت قالیچه‌های کوچک و سجاده‌ای از دیگر دلایل شهرت فرش‌های کاشان به شمار می‌رود. از برجسته‌ترین طرح‌های قالی کاشان می‌توان به ترنج، محراب، گلدانی، درختی، بته‌جقه‌ای و پنج‌پر اشاره کرد.
مهارت فرش بافی فارس
- صنایع دستی مهارتی
- ثبت در سال ۲۰۱۰ میلادی
- اثر مستقل ایران
قالی قشقایی، منبع عکس: سایت گلچه فرش
مهارت فرش بافی استان فارس توسط هنرمندان برجسته در شهرهای مختلف این استان و عشایر قشقایی در این خطه، سبب ثبت جهانی فرش‌بافی فارس در میراث معنوی یونسکو شد. دست بافته‌های اصیل و گبه فارس در طرح‌های لری باف، قشقایی، کشکولی و فرش عرب بافته می‌شوند که هرکدام مخصوص طوایف مختلف هستند. مهارت فرش بافی فارس در سال ۱۳۸۹ شمسی در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید.
برجسته‌ترین ویژگی قالی و گبه استان فارس رنگ‌های چشم‌نواز و متنوع آن‌ها است. در انواع بافته‌های سنتی این خطه از رنگ‌های کرم، زرد، آبی، قهوه‌ای و سرمه‌ای استفاده می‌کنند. این رنگ‌ها از عصاره طبیعی گل‌ها و گیاهان بومی به دست می‌آیند. نقشه‌های اصیل این خطه نیز شامل طرح‌های محرماتی، بوته قبادخانی، واگیره تکراری، سه ترنج، نقوش جانوری، نگاره‌های بته‌ای، انواع گل و ماهی درهم می‌شوند. پژوهشگران حوزه فرش این نقوش را اصیل‌ترین طرح‌های ایران می‌دانند.
در بافت قالی فارس از الیاف پشمی استفاده می‌شود و شیوه بافت فرش در روستاها و میان ایل‌های مختلف عشایر، متفاوت است، اما به‌جز گبه‌های دورو سایر بافته‌های سنتی این خطه روی دار سوار می‌شوند. ابزار بافندگی در این خطه نیز شامل دفین، قیچی و چاقو است و دارهای قالی افقی هستند. از دیگر ویژگی‌های قالی فارس قشقایی می‌توان به ذهنی بودن نقشه‌ها اشاره کرد که سینه‌به‌سینه بین ساکنان ایل قشقایی شده و باقی مانده است.
گبه‌های طرح شیر که از قرار دادن نقش یک یا چند شیر در ردیف‌های موازی بافته می‌شوند، طرح مخصوص عشایر ایل قشقایی هستند و بافت آن‌ها در این خطه بسیار رواج دارد. از وجوه مشترک میان قالی ایل‌های مختلف فارس می‌توان به طراحی‌های هندسی نقش‌ها، استفاده کم از لچک در زمینه و جایگزینی رنگ‌های تیره و پخته به‌جای رنگ‌های روشن اشاره کرد.
موسیقی بخش های خراسان
- هنرهای سنتی و مهارتی
- ثبت در سال ۲۰۱۰ میلادی
- اثر مستقل ایران
عکاس و منبع عکس: مسعود ساکی از خبرگزاری مهر
موسیقی مقامی استان خراسان شمالی هفتمین اثر معنوی ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو است که در سال ۱۳۸۹ شمسی به ثبت رسید. پیدایش موسیقی اصیل شمال خراسان به سالیان دور بازمی‌گردد. شواهدی از شکل‌گیری هنر موسیقی این منطقه در دوران ایران باستان وجود دارد و انتقال نسل به نسل موسیقی نواحی در این منطقه سبب غنای بیشتر آن شده است. نخستین موسیقیدانان خراسان شمالی کشاورزان بودند و در زمزمه‌های خود داستان‌های بلند، حوادث روزمره، غم فراق معشوق، مضامین اخلاقی، عواطف و احساسات و درد و رنج را روایت می‌کردند.
بخش‌های مختلف خراسان شمالی موسیقی متفاوتی دارند و مهاجرت اقوام ترک و کرد به این منطقه در طول زمان تنوع ساز و آواز مقامی در این ناحیه را بیشتر کرده است. برخی از هنرمندان این خطه آواز ترکمنی و فارسی نیز می‌خوانند. هنرمندان آواز و نوازندگان خراسان شمالی به سه دسته تقسیم می‌شوند. «عاشق‌ها» قدیمی‌ترین آوازخوانان این خطه به شمار می‌روند و همراه با زمزمه‌های خود سازهایی مانند سورنا، دهل، کمانچه و داریه می‌نوازند. «لوطی‌ها» دسته دیگر هنرمندان خراسان هستند که دایره به دست سفر و رویدادهای جامعه را نقل می‌کنند. از این گروه در گذشته با نام «پیام‌رسانان» یاد می‌کردند.
عکاس و منبع عکس: مسعود ساکی از خبرگزاری مهر
دسته سوم از هنرمندان موسیقی خراسان شمالی را «بخشی‌ها» تشکیل می‌دهند. از نظر مردم خراسان تسلط کامل به ساز و آواز برای بخشی شدن کافی نیست. بخشی‌ها ضمن مهارت در نواختن دوتار خراسان، در بداهه سرایی، قصه گویی و شعر سرایی نیز مهارت دارند. داستان بخشی‌ها شامل مضامین اخلاق، عرفان، شعر و ادبیات می‌شود و آن‌ها می‌توانند ساعت‌های طولانی نوازندگی و خوانندگی کنند. مردم خراسان رسیدن به مقام بخشی را هدیه‌ای از جانب خداوند می‌دانند که با افزایش درجه عرفان و آگاهی همراه است.
هنرمندان بخشی خراسان بیشتر در شهرهای قوچان، بجنورد و شیروان ساکن هستند و از میان معروف‌ترین آن‌ها می‌توان خان محمد قیطاقی، احمد قلی احمدی، محمد حسین یگانه، حاج قربان سلیمانی، علیرضا سلیمانی، علی غلامرضایی آلمهجوقی و اولیا قلی یگانه را نام برد. موسیقی این بخش از خراسان به‌دلیل تمرکز بیشتر اقوام ترک و کرد در آن با سایر بخش‌های این منطقه تفاوت دارد. موسیقی کرمانجی که ریشه کردی دارد، شادتر و موسیقی قوچان با ریشه ترکی عرفانی‌تر است.
دانش سنتی لنج سازی و دریانوردی در خلیج فارس
- صنایع دستی مهارتی
- ثبت در سال ۲۰۱۱ میلادی
- اثر مستقل ایران
عکاس و منبع عکس: امیرحسین جامه بزرگ از خبرگزاری میزان
دانش لنج سازی و دریانوردی ایرانیان هشتمین اثر فرهنگی معنوی ایران بود که در ششمین اجلاس یونسکو در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار ناملموس این سازمان به ثبت رسید. این اجلاس در کشور اندونزی برگزار شد. بر اساس شواهد موجود در پرونده این اثر، دانش لنج سازی ایرانیان در سراسر خط ساحلی خلیج فارس از خوزستان تا هرمزگان قدمتی سه هزار ساله دارد.
آیین، مراسم، آوازها و نواها، گویش‌های محلی، جشن‌ها، دانش و فنون سنتی دریانوردی، صیادی و لنج سازی در استان‌های جنوب و جنوب غربی ایران در سواحل خلیج فارس در پرونده ثبت جهانی این اثر معنوی به چشم می‌خورند. در سال ۱۳۹۰ این اثر معنوی ایران به‌دلیل قرار گرفتن در خطر نابودی به‌شکل فوری و اضطراری در میراث معنوی یونسکو ثبت شد و ایران متعهد به ارائه گزارش دوره‌ای از اقدامات حفاظتی این اثر ملی و معنوی در هر دوره اجلاس شد.
منبع عکس: خبرگزاری ایرنا، عکاس نامشخص
لنج‌ها و قایق‌های دست‌ساز جنوب ایران از گذشته‌های دور مهم‌ترین ابزار برای سفرهای دریایی و امرار معاش مردمان بومی جنوب ایران بوده‌اند. تاجران و صیادان نیز برای کسب و کار خود از این سازه‌های بومی استفاده می‌کردند. در جریان ساخت لنج‌های سنتی جنوب ایران، فرهنگ بومی این خطه به‌شکل شفاهی جریان دارد. موسیقی جنوب ایران هم‌زمان با تلاش سازندگان لنج نواخته می‌شود و پدران به فرزندان خود شیوه و فنون ساخت کشتی را آموزش می‌دهند. به این ترتیب دانش لنج سازی در این منطقه سینه به سینه حفظ شده و به‌شکل تجربی به نسل‌های امروزی رسیده است.
منبع عکس: خبرگزاری میزان، عکاس نامشخص
ساکنان جنوب ایران لنج ایرانی را «گلاف» می‌نامند و در ساخت آن از انواع چوب درختان محلی مانند کرت، کهور، کنار و یک نوع چوب مرغوب هندی به نام «سای» استفاده می‌کنند. به‌دلیل استفاده از ابزار دستی، ساخت بدنه این کشتی‌ها مدت زمان زیادی طول می‌کشد و هیچ نقشه مکتوبی وجود ندارد. سازندگان لنج با تکیه بر دانش تجربی خود و به‌صورت گام به گام مراحل ساخت لنج‌ها را می‌گذراندند و پس از ساخت بدنه کشتی با استفاده از پارچه‌های آغشته به روغن نارگیل و کنجد، مراحل آب‌بندی و تزیین بدنه را آغاز می‌کنند.
معروف‌ترین شهر در صنعت لنج سازی سنتی جنوب ایران بندر کنگ است. بندرهای لنگه و لافت نیز پیشینه‌ای قوی در ساخت قایق و کشتی دارند. در حال حاضر لنج‌های بومی را در شهرهای قشم، کولقان، درگهان، سوزا، لافت، دولاب و گوران می‌سازند. هر لنج دست‌ساز نام مخصوص به خود دارد و نمادهای حک روی کشتی‌ها به‌وسیله سازندگان آن‌ها بخشی از فرهنگ غنی جنوب ایران را نشان می‌دهند.
آیین نقالی
- آیین نمایشی
- ثبت در سال ۲۰۱۲ میلادی
- اثر مستقل ایران
عکاس: مژده شهریار
آیین نقالی ایرانی یکی دیگر از آثار ثبت شده در فهرست میراث ناملموس یونسکو در نشست سال ۱۳۹۰ شمسی کشور اندونزی بود. در پرونده این اثر تاریخچه قصه پردازی در ایران به‌همراه شیوه‌های مختلف روایت و داستان گویی در ایران آمده‌اند. آیین قصه‌گویی به شیوه سنتی در ایران نوعی نمایشنامه خوانی است که از آن با نام هنر نقالی نام برده می‌شود.
زمان اجرای نخستین نقالی‌ها در ایران مشخص نیست و پژوهشگران قدمت قصه‌گویی نمایشی یا هنر نقالی در ایران را مربوط به دوران ایران باستان می‌دانند، اما آنچه امروزه از آن با عنوان آیین نقالی ایرانی یاد می‌شود، شیوه‌ای در قصه‌گویی دوره تاریخ اسلامی ایران است. آیین نقالی ایرانی با روایت داستان‌های حماسی از شاهنامه، حکایت‌های پندآموز مولانا، داستان‌های عاشقانه خسرو و شیرین و روضه خوانی مذهبی برگزار می‌شوند. نخستین قصه گویان ایرانی را می‌توان بانوان این سرزمین دانست که در خانه‌ها برای کودکان ایرانی داستان سرایی می‌کردند، اما با گسترش قصه‌گویی در قهوه‌خانه‌ها و مناطق شلوغ، نقالان مرد جای بانوان قصه گو را گرفتند.
منبع عکس: خبرگزاری مهر، عکاس نامشخص
داستان‌های مذهبی و روایت‌های دینی در دوره حکومت پادشاهان مسلمان در ایران رونق گرفتند. داستان سرایی توسط نقالانی صورت می‌گرفت که کلام قدرتمند و لحنی آهنگین داشتند. نقالان لباس‌های سفید یا آبی تیره می‌پوشیدند و چاروق به پا می‌کردند. شال درویشی و عصای آن‌ها نیز ابزاری در دست نقالان برای تصویرسازی بودند. نقالی سنتی در ایران بیشتر در قهوه‌خانه‌ها برگزار می‌شد و در این مکان‌ها پرده‌های نمایشی برای قصه‌گویی می‌آویختند.
نقالان ایران به سه دسته شاهنامه خوانان، روایت کنندگان داستان‌های تاریخی-حماسی و مذهبی خوانان تقسیم می‌شوند. گرچه امروزه آیین نقالی به‌صورت سنتی آن کمتر برگزار می‌شود، هنوز داستان سرایانی در گوشه و کنار شهر به‌دنبال گوش شنوا برای قصه‌گویی هستند. کتاب‌های شاهنامه، اسکندرنامه، حمزه نامه و حیدرنامه مهم‌ترین منابع داستان سرایی نقالان بوده‌اند. از نکات جالب‌توجه در این آیین باستانی به خاطر سپردن داستان‌های طولانی از کتاب‌های قطور توسط نقالان است.
مراسم قالی شویان مشهد اردهال
- آیین معنوی
- ثبت در سال ۲۰۱۲ میلادی
- اثر مستقل ایران
عکاس و منبع عکس: محمد رحیمی از خبرگزاری مهر
مراسم قالی شویان اردهال هر ساله در دومین جمعه ماه مهر در روستاهای «خاوه اردهال» و «فین» در نزدیکی کاشان برگزار می‌شوند. گرچه این مراسم در ایران چندان شناخته شده نیست، نام آن به‌عنوان دهمین اثر معنوی ایران در اجلاس سال ۱۳۹۱ شمسی در شهر پاریس در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسید.
آیین برگزاری مراسم قالی شویی مشهد اردهال با زیارت آرامگاه امامزاده «سلطان علی بن محمد باقر»، فرزند امام پنجم شیعیان آغاز می‌شود و با تشییع جنازه نمادین این امامزاده ادامه دارد. مردم این منطقه ارادت زیادی به سلطان علی دارند. بر اساس نقل قول‌های تاریخی در زمان ورود اسلام به ایران مردم کاشان که از ستم حاکمان منطقه به تنگ آمده بودند، نامهای به امام باقر نوشتند و از او تقاضای کمک کردند. امام باقر در جواب نامه ساکنان کاشان، پسرش را به این منطقه فرستاد تا ساکنان این خطه را یاری کند، اما حاکمان او را کشتند.
عکاسان و منابع عکس‌ها: پوریا پاکیزه از خبرگزاری ایسنا، سیامک ابراهیمی از خبرگزاری تسنیم و محمد رحیمی از خبرگزاری مهر
پس از آن اهالی کاشان و روستاهای اطراف آن به‌سمت مشهد اردهال رفتند و با آیینی خاص پیکر سلطان علی را درون قالی پیچیدند و با گلاب غسل دادند، سپس به خاک سپردند. مردم این منطقه این مراسم را هم‌چنان هر ساله به‌صورت نمادین اجرا می‌کنند. در این مراسم مردم چوب‌های پیچیده شده در قالی را به نشان پیکر سلطان علی از خادمان امامزاده تحویل می‌گیرند و به‌سمت چشمه می‌برند. سپس قالی را در آب چشمه می‌شویند و گلاب افشانی می‌کنند. در پایان دوباره قالی را به امامزاده برمی‌گردانند.
هنر پخت نان لواش
- فرهنگ خوراکی
- ثبت در سال ۲۰۱۴ میلادی
- اثر مشترک بین ایران و کشورهای ارمنستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه
عکاس و منبع عکس: محسن نوفرستی از خبرگزاری مهر
هنر پخت نان لواش در نشست سال ۱۳۹۶ شمسی سازمان یونسکو به‌شکل مشترک بین کشورهای ایران، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه ثبت شد. این پرونده دومین پرونده مشترک و یازدهمین پرونده مستقل ثبت شده ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو بود.
نان به‌عنوان مهم‌ترین منبع غذایی در تمام جهان قدمتی باستانی دارد. سالیان دور انسان‌ها با ترکیب آرد و آب، خمیر درست می‌کردند و سپس آن را روی آتش می‌پختند. در شیوه سنتی پخت نان در ایران تنورها را در دل زمین می‌کندند و با پهن کردن خمیر روی سطح صاف، آن را درون آتش می‌گذاشتند. در کشورهای اطراف ایران نان لواش را با نام‌هایی مانند کایرما، جوپکا و یوفکا می‌شناسند.
نان‌های سنگک، بربری، تافتون و لواش معروف‌ترین نان‌های جهان هستند و نان لواش به‌دلیل نازک بودن و ماندگاری بالا طرفداران زیادی در تمام جهان دارد. در گذشته برای تبرک در جشن‌ها به‌خصوص مراسم عروسی از نان لواش استفاده می‌کردند. در کشورهای قزاقستان و قرقیزستان نیز نان لواش را به‌صورت خیرات در مراسم تشییع جنازه پخش می‌کنند. در کشور ارمنستان به این نان «لاواش» و در گرجستان «لواش ارمنی» می‌گویند.
هنر ساختن و نواختن کمانچه
- هنرهای سنتی و مهارتی
- ثبت در سال ۲۰۱۵ میلادی
- اثر مشترک ایران با جمهوری آذربایجان
منبع عکس: همشهری آنلاین، عکاس نامشخص
ساز کمانچه یکی از اصیل‌ترین سازهای سنتی ایران است و هنر ساختن و نواختن آن در ایران قدمتی چند صد ساله دارد. در نقاشی‌های تالار چهل ستون اصفهان که از دوره پادشاهی صفویان به جا مانده‌اند، تصویری از نوازنده‌ای کمانچه به دست به چشم می‌خورد. روح الله خالقی استاد موسیقی، آهنگساز و نوازنده ویلون در کتاب سرگذشت موسیقی ایران ساز کمانچه را صورت کامل شده ساز رباب معرفی می‌کند.
هنر ساختن و نواختن کمانچه به‌عنوان اثر مشترک میان ایران و جمهوری آذربایجان در سال ۱۳۹۶ شمسی در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید. کمانچه در دسته سازهای زهی و آرشه‌ای قرار می‌گیرد. جنس بدنه آن از چوب درخت توت ، گردو یا افرا است و آرشه یا کمانه آن را از موی دم اسب می‌سازند. تا پیش از دوره قاجار کمانچه سه سیم داشت و پس از آن با ورود ویولن به ایران، به تقلید از این ساز اروپایی یک سیم دیگر به کمانچه اضافه کردند. برای نواختن کمانچه نوازنده این ساز را روی زمین قرار می‌دهد، با یک دست روی سیم‌ها انگشت گذاری می‌کند و با دست دیگر کمانه را به‌صورت افقی روی سیم‌ها می‌کشد.
عکاس و منبع عکس: مجید حق دوست از خبرگزاری مهر
از برجسته‌ترین نوازندگان کمانچه می‌توان به اساتیدی مانند اصغر بهاری، کیهان کلهر، رحمت الله بدیعی، مجتبی میرزاده و اردشیر کامکار اشاره کرد. کاسه کمانچه در بخش‌های مختلف ایران اندازه‌های متفاوتی دارد. به‌طور مثال ترکمن‌ها کاسه کمانچه را کوچک‌تر از سایر نقاط ایران می‌سازند و روی دهانه این ساز را با پوست کشیده می‌پوشانند، سپس خرک چوبی را روی آن می‌چسبانند. میزان کشیدگی پوست، روی کاسه چوبی کمانچه اهمیت زیادی دارد و ممکن است با کشیدگی نامناسب به‌سادگی پاره شود. ساز قیچک دیگر ساز سنتی ایران است که شباهت زیادی به کمانچه دارد. این ساز را در مناطق جنوبی ایران می‌نوازند و در میان ساکنان این نواحی طرفداران زیادی دارد.
چوگان
- آیین ورزشی
- ثبت در سال ۲۰۱۵ میلادی
- اثر مستقل ایران
عکاس و منبع عکس: جاوید نیکپور از خبرگزاری تسنیم
چوگان ورزش اصیل ایرانی و موردعلاقه پادشاهان باستان بوده است و ایرانیان پس از آن نسل به نسل آیین برگزاری آن را حفظ و اجرا کردند. این ورزش باستانی به‌عنوان سیزدهمین اثر معنوی ایران در سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید. بر اساس اسناد تاریخی موجود، قدمت این ورزش در ایران به دوره حکومت هخامنشیان می‌رسد. در زمان باستان از ورزش چوگان به عنون رژه‌ای نظامی برای نمایش توانایی و قدرت سواران جنگی استفاده می‌شد. این روند زمان حکومت ساسانیان نیز ادامه داشت و پادشاهان برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح به تماشای بازی چوگان در میدان‌های مسابقه می‌نشستند.
عکاس و منبع عکس: محمد مهیمنی از خبرگزاری مهر
پس از حمله مغولان به ایران توجه این قوم به ورزش چوگان جلب شد و به این ترتیب این ورزش باستانی ایرانی به سایر نقاط جهان راه پیدا کرد. در ابتدا کشورهای آسیایی فنون بازی چوگان را آموختند و امپراتوری‌های بزرگ این قاره نیز به این ورزش علاقه‌مند شدند. البته برخی از مورخان لشگرکشی داریوش اول به هند را زمان گسترش این ورزش به شبه‌قاره هند می‌دانند.
در زمان حکومت پادشاهان صفوی، با انتقال پایتخت ایران به شهر اصفهان، شاه عباس صفوی دستور ساخت زمین بازی چوگان در میدان نقش جهان را داد. پس از آن افسران انگلیسی در رفت و آمد به ایران با آداب برگزاری این ورزش آشنا شدند و به این ترتیب ورزش چوگان به قاره اروپا و پس از آن به آمریکا نیز رفت. در حال حاضر این ورزش را در جهان به نام «پولو» می‌شناسند و ورزش‌هایی مانند هاکی و گلف با الهام از ورزش چوگان طراحی شده‌اند.
منبع عکس: سایت طرف‌داری، عکاس نامشخص
در بازی چوگان دو گروه چهار نفره سوار بر اسب باید از حریفان بگذرند و با ضربه زدن به گوی با استفاده از چوب مخصوص، دروازه حریف را باز کنند. در کشورهای مختلف جهان قواعد بازی مانند تعداد و زمان ست بازی متفاوت هستند. در حال حاضر در ایران به‌دلیل هزینه‌های بالای این ورزش استقبال چندانی از آن نمی‌شود، اما فدراسیون چوگان با حمایت از ورزشکاران این رشته و تبلیغات، سعی در جذب جوانان علاقه‌مند به رشته ورزشی چوگان دارد.
هنر ساختن و نواختن دوتار خراسان
- هنرهای سنتی و مهارتی
- ثبت در سال ۲۰۱۹ میلادی
- اثر مستقل ایران
منبع عکس: خبرگزاری مشرق، عکاس نامشخص
مهارت ساخت و نوازندگی دوتار خراسان به‌عنوان چهاردهمین اثر فرهنگی ناملموس ایران در سال ۱۳۹۸ شمسی در پایتخت کشور کلمبیا به ثبت جهانی رسید. دوتار خراسان از زیباترین سازهای محلی ایران است که در گستره وسیعی از شمال شرقی ایران نواخته می‌شود. در ساخت این ساز زخمه‌ای تنها از دو سیم استفاده می‌کنند. در بعضی از شهرهای خراسان شمالی شکل ظاهری این ساز با دیگر نقاط این استان تفاوت دارد و نوازندگان بومی هر منطقه متناسب با سبک و سلیقه خود تغییراتی در این ساز ایجاد کرده‌اند.
ساز دوتار میان عشایر ترکمن و ساکنان روستاهای شمال شرقی ایران جایگاه والایی دارد. نوازندگی با دوتار به‌جز لذت بردن از موسیقی مفاهیم گسترده دیگری نیز دارد. زیباترین داستان‌ها و افسانه‌های محلی که ریشه در فرهنگ مناطق شمال شرقی ایران دارند، توسط نوازندگان دوتار با آوازهایی سوزناک نقل می‌شوند؛ البته نواندگی ساز دوتار مختص استان خراسان شمالی نیست و در بخش‌هایی از استان‌های گلستان و مازندران نیز ساز دوتار ساخته و نواخته می‌شود.
عکاس و منبع عکس: بهنام توفیقی از خبرگزاری مهر
هنرمندان اصیل موسیقی ایران ساز دوتار را به دو نوع خراسانی و بغدادی تقسیم می‌کنند و دوتار خراسان را با نام تنبور می‌شناسند. در گذشته دوتار را با چوب درختان گردو و توت و سیم‌های آن را از ابریشم طبیعی یا روده حیوانات می‌ساختند، اما امروزه به‌جای آن‌ها از نخ‌های نایلونی استفاده می‌کنند. مهارت نواختن دوتار با توجه به فواصل محدود در این ساز ارتباط زیادی با کوک آن دارد. نوازنده دوتار هم‌زمان با نواختن کشش سیم‌ها را تغییر می‌دهد و به همین دلیل تمام انگشتان دست نوازنده درگیر هستند. از برجسته‌ترین اساتید دوتار نواز ایران می‌توان به نامهای حاجی قربان سلیمانی، محمد سلیمانی، علیرضا سلیمانی، مجید تکه، عبدالله سرور احمدی، غلامعلی پورعطایی و عثمان محمد پرست اشاره کرد.
هنر نگارگری
- هنرهای سنتی و مهارتی
- ثبت در سال ۲۰۲۰ میلادی
- اثر مشترک بین کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان و ازبکستان
تابلوی مینیاتور اثر استاد محمود فرشچیان
هنر نگارگری ایران که از آن با نام نقاشی مینیاتور یاد می‌کنند، پانزدهمین اثر فرهنگی ناملموس ایران در فهرست یونسکو است. این هنر را به‌صورت مشترک بین کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان و ازبکستان در فهرست آثار معنوی یونسکو ثبت کرده‌اند. نگارگری از پرطرفدارترین هنرها در تمام جهان است و هنرمندان نقاش برجسته‌ترین مفاهیم فرهنگی کشور خود را به بهترین شکل در آثار خود نشان می‌دهند.
استاد محمود فرشچیان، منبع عکس: ایرنا، عکاس نامشخص
اوج شکوفایی هنر نگارگری در ایران مربوط به دوره پادشاهی صفویان است. استادانی چون کمال الدین بهزاد و رضا عباسی در این دوره آثاری بی‌نظیر در بناهای تاریخی و مساجد اصفهان و قزوین خلق کرده‌اند. اهتمام پادشاهان صفوی در پاسداشت هنر نگارگری، سبب توجه بیشتر مردم به این هنر شد. از زیباترین یادگارهای نگارگری این دوره در ایران می‌توان به تذهیب، تشعیر، حاشیه سازی، جدول‌کشی و طراحی‌های گل و مرغ در دیواره بناها و نسخه‌های خطی اشاره کرد.
آثار نقاشی مینیاتور اثر استاد فرشچیان
به‌جز نقاشی‌های زیبا از اساتید ایرانی دوره صفویه، نمونه‌های برجسته‌ای از نگارگری ایرانی از دوره‌های سلجوقیان، ایلخانیان، مظفریان و تیموریان نیز به یادگار مانده‌اند. هم‌زمان با قرار گرفتن نام هنر نگارگری ایران در فهرست آثار ناملموس یونسکو نام پیشکسوتان برجسته این هنر در ایران نیز در این فهرست ثبت شدند. محمود فرشچیان، مجید مهرگان، مهین افشان پور، اردشیر مجرد تاکستانی و محمد باقر آقامیری اساتید نگارگری ایران هستند که نام ایشان به‌عنوان ارزشمندترین گنجینه زنده جهان در فهرست آثار معنوی یونسکو به ثبت رسیده است.
آیین زیارت تادئوس
- آیین معنوی
- ثبت در سال ۲۰۲۰ میلادی
- اثر مشترک ایران با ارمنستان
عکاس و منبع عکس: طاها اصغرخانی از خبرگزاری ایرنا
آیین زیارت تادئوس مردادماه هر سال در قره کلیسا استان آذربایجان غربی ایران برگزار می‌شود. این آیین شانزدهمین و آخرین اثر معنوی ثبت شده از ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو تا سال ۱۴۰۰ شمسی است که به‌صورت مشترک با کشور ارمنستان در این فهرست جهانی قرار گرفت. آخرین گردهمایی کنوانسیون جهانی یونسکو برای ثبت آثار معنوی در سال ۱۳۹۹ شمسی و ۲۰۲۰ میلادی بود.
هر ساله در هفته نخست مرداد ماه بیش از پنج هزار ارامنه ایران و سایر کشورها در کلیسای تادئوس یا قره کلیسا در استان آذربایجان غربی جمع می‌شود و آداب دینی خود مانند عسل تعمید کودکان و نوجوانان را انجام می‌دهند. بسیاری از خانواده‌ها سه روز نخست ماه مرداد به کلیسا می‌روند و آداب این مراسم را به‌شکل کامل اجرا می‌کنند، اما بسیاری از مسافران نیز تنها یک روز را در این کلیسا می‌گذرانند.
عکاس و منبع عکس: طاها اصغرخانی از خبرگزاری ایرنا
تادئوس یکی از یاران حضرت عیسی و از حواریون بود که در کشور ارمنستان به تبلیغ مسیحیت پرداخت. گرچه پادشاه ارمنستان نخست با او همراه و همدل بود، در نهایت دستور به قتل تادئوس و پیروان او داد و به این ترتیب ۳۵۰۰ تن از مسیحیان کشته شدند. پس از گذشت سال‌ها و رواج مسیحیت در کشور ارمنستان کلیساهایی به یاد تادئوس و همراهان او در این کشور ساختند و هر ساله هم‌زمان با سالروز مرگ آن‌ها آیین بزرگداشت تادئوس در این کلیساها برگزار می‌شود. قره کلیسا در استان آذربایجان غربی یکی از معروف‌ترین کلیساهای جهان برای برگزاری این آیین ارامنه جهان است.
چه آثاری از ایران در انتظار ثبت در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو هستند؟
عکاس و منبع عکس: پریسا بهروزی، سایت امرداد
در سازمان جهانی یونسکو محدودیت‌هایی برای ثبت آثار در سال وجود دارد و هر کشور سالانه می‌تواند تنها یک اثر فرهنگی معنوی خود را به‌صورت مستقل برای ثبت در فهرست ناملموس یونسکو ارائه دهد، اما برای ثبت آثار معنوی مشترک بین کشورها محدودیتی وجود ندارد. به همین دلیل کشورهای مختلف آثار فرهنگی معنوی مشترک با هم را در غالب یک پرونده به یونسکو ارائه می‌دهند تا احتمال بیشتری برای ثبت آثار فرهنگی ناملموس خود داشته باشند. گرچه به این ترتیب احتمال ثبت بیش از یک اثر معنوی برای هر کشور در سال وجود دارد، تنظیم اسناد مشترک بین کشورها پیچیدگی‌های خاص خود را دارد.
منبع عکس: سایت ساز ۲۴، عکاس نامشخص
پانزدهمین اجلاس کمیته جهانی میراث ناملموس یونسکو در آذرماه سال ۱۳۹۹ در کشور جامائیکا برگزار شد و به‌دلیل شیوع ویروس کرونا از یک سال قبل از آن در تمام جهان، این نشست به‌صورت مجازی بود. گرچه پروندههای مشترک ایران با کشورهای تاجیکستان و سوریه در اجلاس جامائیکا ارائه شدند، ثبت جهانی آیین جشن مهرگان و هنر ساختن و نواختن عود به‌دلیل وجود پاره‌ای از ابهام‌ها، از سوی برگزارکنندگان این نشست به دوره بعد موکول شد. مشترک بودن این آثار بین دو کشور از دلایل ایجاد ابهام در پروندههای ارائه شده بود.
عکاس و منبع عکس: محمد سعید سجادی از خبرگزاری تسنیم
شانزدهمین اجلاس کمیته بین دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس از ۱۳ تا ۱۸ دسامبر ۲۰۲۱ به‌صورت آنلاین برگزار شد و «هنر سنتی خوشنویسی» به‌عنوان هفدهمین عنصر فرهنگی ناملموس ایران در فهرست برنامه‌های خوب پاسداری به ثبت جهانی رسید. کشورهای عربی و ترکیه نیز پرونده‌هایی با موضوع خوشنویسی ارائه کرده بودند.
جدیدترین آثار ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو
در جریان هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس که از ۶ تا ۱۲ آذرماه ۱۴۰۱ در شهر رباط مراکش برگزار شد، چهار عنصر فرهنگی ناملموس ایران شامل «یلدا - چله» مشترک با افغانستان، «هنر ساختن و نواختن عود» مشترک با سوریه، «هنر سوزن دوزی ترکمن» مشترک با ترکمنستان و «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی» به‌عنوان بیست و یکمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس کشورمان مشترک با کشورهای افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان به ثبت جهانی رسید.
منبع عکس: ایرنا، عکاس نامشخص
در این مقاله به معرفی آثار فرهنگی و معنوی ثبت شده ایران در میراث جهانی ناملموس یونسکو پرداختیم. مطالعه بر آثار معنوی و ارزشمند ایران، اهمیت پاسداشت آیین و هنر چند هزار ساله ایران را نشان می‌دهد. ثبت این آثار در فهرست میراث معنوی یونسکو، سبب مانایی فرهنگ غنی ایران در جهان خواهد شد. اگر آیینی سنتی و هنری زبانزد در منطقه محل زندگی شما وجود دارد، در ادامه آن را با ما و دیگر کاربران کجارو در میان بگذارید.
پرسش‌های متداول
میراث ناملموس چیست؟
رتبه ایران در میراث جهانی یونسکو چند است؟
مهم‌ترین آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو کدامند؟
جدیدترین آثار ایران در قهرست میراث ناملموس یونسکو کدامند؟
عکس کاور از وب‌سايت رسمی سازمان یونسکو
دیدگاه