آیا واقعا آمازون ۲۰ درصد از اکسیژن جهان را تولید می‌کند؟

چند روز گذشته، اخبار آتش‌سوزی در آمازون در جهان منتشر شد و به‌همراه آن، ادعایی گمراه‌کننده اما همیشگی در مورد اهمیت جنگل‌های بارانی بارها و بارها تکرار شد: این جنگل‌ها ۲۰ درصد از کل اکسیژن جهان را تولید می‌کنند.

ادعای تامین ۲۰ درصدی اکسیژن کل جهان توسط جنگل آمازون در پوشش‌های خبری شبکه‌های CNN ،ABC News ،Sky News و غیره تکرار شد و سیاستمداران و افراد مشهوری مانند امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، کامالا هریس، نماینده‌ی کنگره و کاندیدای ریاست‌جمهوری آمریکا و لئوناردو دی کاپریو، بازیگر هالیوود و فعال محیط زیست نیز در رسانه‌های اجتماعی خود به این موضوع اشاره کردند.

_{محلی‌ها می‌گویند آمازون، شدیدتر از گذشته می‌سوزد}

برخی آتش‌سوزی در جنگل‌های بارانی را به این معنا تصور کردند که اکنون جهان در معرض خطر کمبود اکسیژن قرار گرفته است. اسکات کلی، فضانورد پیشین، هفته‌ی گذشته در توییتی چنین نوشت:

ما برای بقا به O2 احتیاج داریم!

اما، آماری که به موجب آن، این جنگل‌ها لقب ریه‌های زمین را به خود گرفتند، برآوردی ناخالص است. همان گونه که چند دانشمند طی روزهای گذشته اعلام کردند، سهم خالص آمازون در تامین اکسیژنی که ما نفس می‌کشیم، تقریبا رقمی حول‌وحوش صفر است. مایکل کوو، دانشمند سیستم‌های زمین که مدیریت برنامه‌ی آمازون در مرکز تحقیقاتی وودز هول در ماساچوست را به عهده دارد، می‌گوید:

برای اینکه بخواهید آمازون را سر جای خود حفظ کنید، چندین دلیل وجود دارد؛ اما قطعا اکسیژن هیچ‌کدام از آن دلایل نیست.

غیرممکن از لحاظ فیزیکی

 _{سرودهای محلی برزیلی، آسمان آنجا را همیشه آبی توصیف می‌کند؛ اما اکنون دود حاصل‌از آتش‌سوزی آمازون آسمان را به رنگ خاکستری درآورده است}

به باور کوو، این ادعا هیچ معنای فیزیکی ندارد؛ به یک دلیل ساده، دی اکسید کربن کافی در اتمسفر وجود ندارد تا درختان بتوانند آن را فتوسنتز و به یک پنجم اکسیژن کامل این سیاره‌ی خاکی تبدیل کنند. کمی به این موضوع فکر کنید: درختان در ازای هر دسته از مولکول‌های دی‌اکسیدکربن که از هوا خارج می‌کنند، تعداد قابل‌توجهی مولکول اکسیژن وارد آن می‌کنند. با توجه به اینکه اتمسفر زمین حاوی کمتر از نیم درصد از دی‌اکسیدکربن است، اما ۲۱ درصد اکسیژن دارد، تولید این حجم از اکسیژن برای آمازون اصلا امکان‌پذیر نیست.

چند دانشمند موفق شده‌اند برآوردهای دقیق‌تری از این موضوع ارائه بدهند. یادویندر مالهی (Yadvinder Malhi)، یک اکولوژیست اکوسیستم در انستیتوی تغییرات زیست‌محیطی در دانشگاه آکسفورد (Oxford University’s Environmental Change Institute)، محاسباتی برمبنای پژوهش سال ۲۰۱۰ که جنگل‌های گرمسیری را مسئول حدود ۳۴ درصد از فتوسنتزهای موجود در خشکی معرفی کرده بود، انجام دادند. آمازون، با توجه به‌اندازه‌ی آن، نیمی از این مسئولیت را به عهده دارد. این بدان معنی است که آمازون حدود ۱۶ درصد از کل اکسیژن تولیدشده در زمین را تولید می‌کند.

مالهی محاسبات خود را به‌طور کامل در وب‌سایتش توضیح داده است. درصدی که آن‌ها به دست آورده‌اند با در نظر گرفتن اکسیژن تولید شده توسط فیتوپلانکتون‌ها در اقیانوس به ۹ درصد می‌رسد. جاناتن فولی، دانشمند علوم اقلیمی که مدیریت پروژه‌ی غیرانتفاعی Drawdown برای بررسی راه‌حل های تغییر اوضاع را به عهده داشت، رقم بسیار محافظه‌کارانه‌تر ۶ درصد را تخمین زده است.

اما این کل داستان نیست. درختان فقط اکسیژن تولید نمی‌کنند؛ بلکه آن‌ها را در فرایندی که به‌عنوان تنفس سلولی شناخته می‌شود، مصرف هم می‌کنند. طی این فرایند، قندهای جمع‌آوری‌شده در طول روز به انرژی تبدیل می‌شود و اکسیژن، انرژی لازم برای انجام این فرایند را تامین می‌کند. بنابراین، در طول شب که خورشیدی وجود ندارد تا فتوسنتز اتفاق بیفتد، آن‌ها صرفا اکسیژن را جذب می‌کنند.

تیم تحقیقاتی مالهی عقیده دارند که درختان کمی بیش از نیمی از اکسیژنی را که تولید می‌کنند، به این طریق استنشاق می‌کنند. سایر اکسیژن باقی‌مانده نیز به‌احتمال زیاد توسط میکروب‌های بی‌شماری که در آمازون زندگی می‌کنند مصرف می‌شود. آن‌ها از اکسیژن برای تجزیه‌ی مواد آلی مرده در جنگل استفاده می‌کنند. مالهی می‌گوید:

تاثیر خالص [اکسیژن] آمازون یا در واقع، هر بیوم دیگری تقریبا صفر است.

اسکات دنینگ، دانشمند علوم جوی در دانشگاه کلرادو استیت می‌گوید به‌خاطر وجود همین تعادل بین تولید اکسیژن و مصرف آن، اکوسیستم‌های مدرن به‌سختی سطح اکسیژن موجود در اتمسفر را کاهش می‌دهند. در عوض، اکسیژنی که ما تنفس می‌کنیم، میراث فیتوپلانکتون‌ها در اقیانوس است که به‌قدر میلیاردها سال به‌هم پیوسته اکسیژن انباشته کرده و جو را برای انسان‌ها قابل تنفس ساخته‌اند.

این حجم از اکسیژن تنها به این خاطر انباشته می‌شود که پلانکتون‌ها آن‌قدر در کف اقیانوس می‌مانند تا همان جا پوسیده شوند. در غیر این صورت، تجزیه‌ی آن‌ها توسط میکروب‌های دیگر به مصرف همان اکسیژن‌ها می‌انجامید. دنینگ در مقاله‌ای که در The Conversation منتشر کرده است، این‌گونه توضیح می‌دهد که فرآیندهای تعیین‌کننده‌ی میزان اکسیژن موجود در اتمسفر به‌طور متوسط در فواصل زمانی زمین‌شناسی وسیعی رخ می‌دهد و از فتوسنتز تاثیر نمی‌پذیرد.

مهد تنوع زیستی

با این اوصاف، افسانه‌ی ۲۰ درصدی معروف، ده‌ها سال است که دهان به دهان می‌چرخد و هنوز معلوم نیست که منشا آن کجا است. مالهی و کوو معتقد هستند این داستان برگرفته از آن واقعیت است که آمازون حدود ۲۰ درصد از اکسیژن تولیدشده توسط فتوسنتز کل زمین را تشکیل می‌دهد و شاید به اشتباه به‌شکل ۲۰ درصد از کل اکسیژن موجود در جو به دانسته‌های مردم راه یافته است.

بدیهی است که هیچ‌کدام از این توضیحات به‌معنای مهم‌نبودن آمازون نیست. جنگل‌های آمازون در حالت بکر و دست‌نخورده‌ی خود، سهم بسزایی در بیرون‌کشیدن دی‌اکسیدکربن از اتمسفر دارند. کوو این جنگل‌ها را نه به یک جفت ریه، بلکه به دستگاه غول‌پیکر تهویه‌ی مطبوعی تشبیه می‌کند که هوای سیاره را تازه می‌سازد. اینجا و سایر جنگل‌های گرمسیری در مرکز آفریقا و آسیا، از جمله قدرتمندترین ابزار انسان‌ها برای کاهش تغییرات اقلیمی به شمار می‌آیند و نکته‌ی مهم آن است که برخی از این جنگل‌ها، هم‌اکنون، در حال سوختن هستند.

آمازون در تثبیت چرخه‌های بارندگی در آمریکای جنوبی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند و محل زندگی ساکنان بومی و همچنین، گونه‌های بی‌شماری از جانوران و گیاهان است. کارلوس نوبر، دانشمند علوم اقلیمی از انستیتوی مطالعات پیشرفته دانشگاه سائو پائولو (University of São Paulo's Institute for Advanced Studies) می‌گوید:

مردم کمی درباره‌ی تنوع زیستی صحبت می‌کنند؛ اما آمازون بیولوژیکی‌ترین زیست‌بوم روی کره‌ی زمین است و تغییرات اقلیمی و جنگل‌زدایی موجب شده است این غنای زیست‌محیطی در معرض خطر بیفتد.

به خاطر اهمیت که آمازون برای جهان دارد، می‌توان آن را به ریه‌های زمین تشبیه کرد و این قیاس می‌تواند برای تحریک اقدامی علیه جنگل‌زدایی مفید باشد. اما از نظر بیشتر پژوهشگران، چنین تشبیهی هیچ معنایی ندارد؛ چراکه ریه‌های حقیقی اکسیژن را به‌جای تولید، استنشاق می‌کنند. نوبر می‌گوید:

اگر مردم واقعا می‌خواهند آن را به بخش مهمی از بدن خود ربط بدهند که ثبات و حیات انسان‌ها و سلامتی‌شان را حفظ می‌کند، به‌طور نمادین می‌توانید ارتباطاتی بین آن‌ها پیدا کنید. اما از نظر فیزیکی، آن‌ها واقعا ریه‌های جهان نیستند.