زبان چگونه پدید می‌آید؟

چگونه حدود ۶۰۰۰ زبان در دنیا به وجود آمده‌اند؟ محققان مرکز تحقیقاتی لاپزیگ برای موضوع رشد دوره اولیه کودکان در دانشگاه لاپزیگ، و موسسه مکس پلانک برای نظریه تکامل انسانی تلاش کرده‌اند تا روند گسترش یک سیستم ارتباطی جدید را در یک تجربه، شبیه‌سازی کنند که نتیجه غافلگیرکننده‌ای در پی داشت:

حتی کودکان پیش‌دبستانی هم می‌توانند خودبه‌خود سیستم‌های ارتباطی‌ای را گسترش دهند که نشان‌دهنده‌ی مشخصات اصلی یک زبان طبیعی هستند.

اینکه زبان‌های دنیا چگونه به وجود آمدند یک راز است. حتی به در نظر گرفتن این موضوع که شکل‌گیری این زبان‌ها میلیون‌ها سال طول کشیده است؛ اما دیدن اینکه چگونه افراد ناشنوا ناخودآگاه علائم زبانی جدیدی برای ارتباط خلق می‌کنند، واقعا چشمگیر است. مشاهدات نشان می‌دهند که وقتی دو غریبه‌ی ناشنوا در یک اجتماع به هم می‌رسند، در مدت زمان کوتاهی علائم زبانی یکدیگر را کشف می‌کنند. معروف‌ترین نمونه‌ی از این موضوع، زبان اشاره نیکاراگوئه‌ای است که در دهه ۱۹۸۰ به وجود آمد. جالب اینجا است که بچه‌ها نقش مهمی در گسترش این زبان جدید داشتند. با این حال معلوم نیست این زبان دقیقا چگونه به وجود آمده است و همان طور که مانوئل بان (Manuel Bohn) توصیف می‌کند:

ما اطلاعات نسبتا کمی از چگونگی تبدیل تعاملات به زبان داریم. این همان جایی است که مطالعات جدید ما آغاز می‌شود.

محققان مرکز لایپزیگ و موسسه ماکس پلانک در مجموعه‌ای از مطالعات سعی دارند تا این روند را به‌طور دقیق از نو خلق کنند. طبق گفته‌ی دکتر گریگور کاچل (Gregor Kachel) مدت زمانی هست که این ایده وجود دارد؛ اما مشکلی وجود داشت: چگونه کودکان را بدون صحبت با هم، وادار به ایجاد ارتباط کنیم؟ راه‌حل این مسئله در مکالمات اسکاپی بین دو محقق آلمانی و همکارشان مایکل توماسلو در آمریکا کشف شد. بچه‌ها را در دو اتاق مختلف قرار دادند که ارتباط آن‌ها تنها از طریق اسکایپ میسر می‌شد. پس از آشنایی مختصری با برنامه، محققان خیلی موذیانه صدا را قطع کردند و منتظر شدند تا بفهمند بچه‌ها چگونه ورای زبان با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.

وظیفه بچه‌ها این بود که یک تصویر با موضوعات مختلف را در یک بازی هماهنگی توصیف کنند. بچه‌ها خیلی سریع به کمک ابزار واقعی مانند چکش یا چنگال توانستند با تقلید کنش‌های متناظر (مانند خوردن) راه‌حلی برای مشکلشان پیدا کنند؛ اما محققان مداوم بچه‌ها را با چالشی جدید و تصاویر انتزاعی بیشتر، مواجه کردند. برای مثال آن‌ها یک کاغذ سفید را به‌عنوان یک تصویر به آن‌ها دادند. نشان دادن «هیچی» کار سختی است. کاچل توضیح می‌دهد که چطور دو دختربچه به‌رغم سختی موضوع توانستند از پسش برآیند:

ابتدا دختربچه فرستنده، حرکات مختلفی را امتحان کرد؛ اما طرف مقابلش گفت که چیزی از منظورش متوجه نمی‌شود. ناگهان فرستنده تی‌شرتش را به کنار کشید و به نقطه سفیدی روی تی‌شرت رنگارنگش اشاره کرد. هر دو واقعا پیشرفت غیرمنتظره‌ای داشتند: البته که سفید! مانند کاغذ سفید. سپس، زمانی که نقش‌هایشان عوض شد، گیرنده هیچ نقطه سفیدی روی لباسسش نداشت؛ اما او نیز همان رویه را در پیش گرفت: تی‌شرتش را کشید و به آن اشاره کرد. خیلی سریع طرف مقابلش متوجه موضوع شد. در مدت زمان کوتاهی هر دو برای یک مفهوم انتزاعی علامتی اختراع کرده بودند. در طول مطالعه، تصاویری که باید نشان داده می‌شدند سخت‌تر و سخت‌تر می‌شدند که در حرکات بچه‌ها کاملا پیدا بود. برای مثال، برای اینکه بچه‌ها ارتباط بین دو حیوان را نشان دهند، برای عامل و اعمال، حرکات جدیدی اختراع کردند و آن‌ها را کنار یکدیگر گذاشتند؛ بنابراین نوعی گرامر محلی کوچک خلق کردند.

زبان چگونه پدید آمد؟ بر اساس مطالعات اخیر، گام‌های زیر قابل‌قبول ظاهر شدند: ابتدا، افراد از طریق علائمی که شبیه بود به کارها یا اشیا اشاره می‌کردند. مستلزم چنین ارتباطی، داشتن زمینه‌ای از تجربیات مشترک میان طرفین است. طرفین ارتباط از علائم یکسان برای اشاره به چیزهای یکسان از یکدیگر تقلید می‌کنند؛ بنابراین علائم شکلی شخصی و در نهایت معانی قراردادی به خود می‌گیرند. به مرور زمان ارتباطات میان علائم و چیزها، انتزاعی‌تر و معنی انفرادی علائم خاص‌تر می‌شوند. برای مراوده‌ی حقایق پیچیده‌تر، به‌تدریج ساختارهای گرامری به وجود آمدند. با وجود این، جالب‌توجه‌ترین جنبه تحقیقات اخیر این است که این روند‌ها را می‌توان در شرایط کنترل‌شده و در عرض ۳۰ دقیقه تماشا کرد.

این مطالعات نشان می‌دهند که ارتباط تنها به کلمات محدود نمی‌شود. زمانی که راهی برای صحبت از طریق یک زبان مرسوم نیست، افراد راه‌های دیگری را برای رساندن منظورشان پیدا می‌کنند. این پدیده اساس گسترش یک زبان جدید را شکل می‌دهد. مطالعه مانوئل بان، گریگور کاچل و مایکل توماسلو نشان می‌دهد که نخسیت گام‌های گسترش یک زبان جدید چه شکلی می‌توانند باشند. با این حال، بر اساس صحبت‌های بان، سوالات جدیدی در همین نقطه ظاهر می‌شوند:

دیدن اینکه چگونه سیستم‌های ارتباطی جدید در گذر زمان تغییر می‌کنند بسیار جالب است، برای مثال زمانی که به نسل جدیدی از استفاده‌کنندگان منتقل می‌شوند. شواهدی هست که نشان می‌دهد زبان به هنگام این عبور نظام‌یافته‌تر می‌شود.