قدیمی ترین زبان های دنیا را بشناسید

«زبان زنده» زبانی است که در حال حاضر گروهی از مردم به آن سخن می‌گویند و از آن برای برقراری ارتباط استفاده می‌کنند. زبان زنده در طول زمان، مدام تکامل می‌یابد و تغییر می‌کند. این زبان‌ها بسته به نیاز سخنوران، واژه‌ها، اصطلاحات و ساختارهای زبانی جدیدی را وام می‌گیرند. زبان‌های زنده در مقابل «زبان‌های مرده» تعریف می‌شوند؛ زبان‌های مرده زبان‌هایی هستند که دیگر کسی به ‌آن‌ها سخن نمی‌گوید و برای ارتباط میان انسان‌ها به‌کار گرفته نمی‌شوند.

هم‌اکنون (سال ۲۰۲۴ میلادی) حدود ۷,۰۰۰ زبان زنده در دنیا وجود دارد؛ اما برخی از آن‌ها آن‌قدر قدیمی هستند که به زبان‌های باستانی پهلو می‌زنند. همچنان زبان‌های باستانی نظیر سانسکریت هندی یا قبطی مصری به‌صورت محدود در محافل خاص صحبت می‌شود؛ اما در این مقاله، زبان‌هایی قدیمی مد نظر هستند که توسط جمعیت قابل‌توجهی به‌صورت روزمره استفاده می‌شوند. در این مقاله با ۱۰ نمونه از قدیمی‌ ترین زبان‌ های زنده دنیا آشنا خواهید شد.

_{منبع عکس: Wikimedia، عکاس: Marie Lan Nguyen}

قدیمی ترین زبان‌ های دنیا:

• تامیلی
• آرامی
• عبری
• یونانی
• چینی
• باسک
• ایرلندی
• فارسی
• ایسلندی
• لیتوانیایی

تامیلی (Tamil)

• خانواده زبانی: «دراویدی» (Dravidian)
• تعداد سخنوران: زبان مادری ۷۸,۰۰۰,۰۰۰ نفر (سال ۲۰۱۹-۲۰۱۱) و زبان دوم ۸,۰۰۰,۰۰۰ نفر (سال ۲۰۱۱)
• کشورهای اصلی: هند و سریلانکا

«تامیلی» از قدیمی‌ترین زبان‌های زنده دنیا است که پس از حدود ۲,۰۰۰ سال، همچنان میان مردمان تامیل جنوب آسیا صحبت می‌شود. این زبان، زبان مادری ۷۸,۰۰۰,۰۰۰ نفر است. زبان تامیلی به‌طور گسترده در سریلانکا، سنگاپور و هند صحبت می‌شود و بخشی از خانواده زبان‌های دراویدی به شمار می‌آید. خانواده دراویدی شامل زبان‌های بومی منطقه جنوب و شرق هند می‌شوند. اقلیت‌هایی در کشورهای مالزی، «موریس» (Mauritius) و آفریقای جنوبی نیز به زبان تامیلی سخن می‌گویند.

زبان تامیلی زبان رسمی ایالت «تامیل نادو» (Tamil Nadu) هند نیز محسوب می‌شود. کتیبه‌هایی به این زبان از قرن سوم قبل از میلاد یافت شده که نشان‌دهنده قدمت این زبان است. زبان تامیلی از زمان باستان تاکنون تقریبا بدون تغییرات اساسی، زنده مانده و از این لحاظ شاخص است.

طبق نظر «میخاییل آندرونوف» (Mikhail Andronov)، زبان‌شناس روس، زبان تامیلی از زبان‌های دراویدی نخستین است که در این صورت، تاریخ آن به هزاره چهارم قبل از میلاد می‌رسد و می‌توان آن را قدیمی‌ ترین زبان زنده دنیا در نظر گرفت.

_{منبع عکس: Wikimedia، عکاس: Chandrumaruthappan}

آرامی (Aramaic)

• خانواده زبانی: «آفروآسیایی» (Afro-Asiatic) 
• تعداد سخنوران: ۵۰۰,۰۰۰ تا ۸۵۰,۰۰۰ نفر (سال ۲۰۲۳)
• کشورهای اصلی: سوریه، عراق، ایران، ترکیه، لبنان

زبان «آرامی» یکی دیگر از زبان‌های قدیمی زنده در جهان است. این زبان و الفبای آن به تعبیری، مادر خط و زبان‌های عبری و عربی محسوب می‌شود. آرامی زبان اداری و عمومی پادشاهی‌ها و امپراتوری‌های باستانی بود و در مراسم دینی و عبادی نیز به‌کار می‌رفت.

از حدود سال ۱,۱۰۰ قبل از میلاد، آرامیان در منطقه سوریه به این زبان سخن می‌گفتند و اکنون زبان آرامی در هزاره چهارم زندگی خود به‌سر می‌برد. زبان آرامی‌ را می‌توان هم‌رده زبان‌های باستانی سانسکریت و قبطی در نظر گرفت؛ با این تفاوت که زبان آرامی‌ زنده‌تر است.

امروزه حدود ۸۰۰,۰۰۰ نفر به زبان آرامی نو سخن می‌گویند که پدیده منحصربه‌فردی است. بیشتر آرامی‌زبانان در کشورهای سوریه، عراق، ایران، ترکیه و لبنان حضور دارند؛ اما اقلیت‌هایی از آنان در فلسطین، آمریکا، کانادا، سوئد و استرالیا یافت می‌شوند.

_{منبع عکس: Reuters، عکاس: Finbarr O'Reilly}

عبری (Hebrew)

• خانواده زبانی: آفروآسیایی
• تعداد سخنوران: زبان مادری ۵,۰۰۰,۰۰۰ نفر و زبان دوم ۳,۳۰۰,۰۰۰ نفر (سال ۲۰۱۸) 
• کشور اصلی: فلسطین اشغالی

زبان «عبری» یکی از زبان‌های نادری است که یک‌بار جزو زبان‌های مرده قرار گرفت؛ اما احیا شد. این زبان از حدود قرن ۱۰ قبل از میلاد تا قرن پنجم میلادی به‌عنوان زبان گفتاری به‌کار می‌رفت؛ اما از آن پس دیگر به آن صحبت نمی‌شد تا آنکه در قرن ۱۹ و ۲۰ میلادی طی فرایندی سازمان‌یافته از سوی کشور آلمان، احیا شد و اکنون زبان مادری ۵,۰۰۰,۰۰۰ یهودی در سرزمین‌های اشغالی است.

زبان عبری در قرون‌وسطا به‌عنوان زبان عبادت و ادبیات ربانی و شاعرانه یهودی زنده ماند. اولین کتاب به این زبان در سال ۱۴۷۵ میلادی در ایتالیا چاپ شد. پس از احیای زبان عبری، زبان گفتاری عبری دوباره مورد استفاده قرار گرفت. امروزه، آمریکا با ۲۲۰,۰۰۰ سخنور، دومین کشور با بیشترین جماعت عبری‌زبان دنیا است.

زبان عبری جدید متفاوت از زبان عبری کتب مقدس یهودی است؛ اما عبری‌زبانان کاملا می‌توانند متون باستانی را بخوانند و بفهمند. زبان عبری مدرن از بسیاری جهات متاثر از دیگر زبان‌های یهودی است. این زبان را می‌توان تنها زبان کنعانی زنده معرفی کرد. زبان عبری همراه با زبان آرامی تنها زبان‌های زنده باقی‌مانده از میان زبان‌های «سامی» (Semitic) شمال غربی هستند.

_{منبع عکس: Learn Religions، عکاس: robertharding}

یونانی (Greek)

• خانواده زبانی: هندواروپایی
• تعداد سخنوران: زبان مادری ۱۳,۵۰۰,۰۰۰ نفر (سال ۲۰۱۲) 
• کشورهای اصلی: یونان، قبرس

«یونانی» زبان رسمی کشورهای یونان و قبرس است. این زبان نخستین‌بار در آسیای صغیر (بخشی از ترکیه امروزی) و در شبه‌جزیره یونان به‌کار رفت. زبان یونانی با حدود ۳,۰۰۰ سال سابقه نوشتاری، قدیمی‌ترین سنت کتابت را در میان زبان‌های هندواروپایی دارد. از الفبای یونانی در مقاطعی برای نگارش زبان‌های عبری، عربی و ترکی نیز استفاده شد.

زبان یونانی در طول تاریخ طولانی خود به‌طور طبیعی روند ساده‌سازی را طی کرد و دچار تغییرات عمده شد؛ به همین دلیل، می‌توان از سه مرحله زبان یونانی باستان، یونانی قرون‌وسطا و یونانی مدرن سخن گفت. امروزه بیش از ۱۵,۰۰۰,۰۰۰ نفر به زبان یونانی مدرن صحبت می‌کنند که اغلب در کشورهای یونان و قبرس ساکن هستند. زبان یونانی در کشورهای ایتالیا، آلبانی، ارمنستان، رومانی، مجارستان و اوکراین زبان اقلیت است. کشورهایی نظیر آمریکا و استرالیا نیز جوامع یونانی‌زبان بزرگی دارند.

برای یونانی‌زبان امروزی، زبان یونانی باستان به‌راحتی قابل درک نیست؛ با این حال، زبان یونانی امروز ادامه همان زبان «هومر» (Homer) و دیگر یونانی‌زبانان عهد باستان است. هومر شاعر یونانی قرن هشتم و هفتم قبل از میلاد بود.

_{منبع عکس: I Am Greece، عکاس: نامشخص}

چینی (Chinese)

• خانواده زبانی: چینی-تبتی
• تعداد سخنوران: زبان مادری ۱,۳۵۰,۰۰۰,۰۰۰ نفر (سال ۲۰۲۲-۲۰۱۷)
• کشورهای اصلی: چین، تایوان، سنگاپور

زبان «چینی» یکی دیگر از زبان‌های قدیمی و پرکاربرد دنیا است. چینی جزو گروه زبان‌های چینی-تبتی است و گویش‌های متعددی دارد. این زبان به‌طور گسترده در چین، تبت، هنگ‌کنگ، سنگاپور و تایلند به‌کار می‌رود.

کاراکترهای زبان چینی که می‌توان آن‌ها را در واقع نشانگان «هیروگلیف» (Hieroglyph) در نظر گرفت، متعلق به ۳,۰۰۰ سال قبل هستند. این کاراکترها اخیرا در سال ۱۹۵۶ میلادی برای فهم آسان‌تر، ساده شدند. چینی از قدیمی‌ترین زبان‌های نوشتاری و همچنین از قدیمی‌ترین زبان‌های گفتاری دنیا به حساب می‌آید. زبان چینی قدیم برای نخستین‌بار بر استخوان‌هایی حک شد که قدمت آن‌ها به ۱۲۵۰ سال قبل از میلاد می‌رسد.

زبان چینی شاید قدیمی‌ترین زبان زنده دنیا نباشد؛ اما از میان قدیمی‌ ترین زبان‌ های زنده دنیا، بیشترین سخنوران را دارد؛ حدود ۱۶ درصد جمعیت جهان به یکی از اشکال زبان چینی سخن می‌گویند.

_{منبع عکس: Days of the Year، عکاس: نامشخص}

باسک (Basque)

• خانواده زبانی: زبان مجزا
• تعداد سخنوران: ۷۵۰,۰۰۰ نفر (۲۰۱۶)
• کشورهای اصلی: اسپانیا، فرانسه

زبان «باسک» یکی از زبان‌های زنده پیشاهندواروپایی است. معماهای زیادی درباره زبان باسک وجود دارد و زمان و خاستگاه این زبان مشخص نیست؛ با این حال، عمر آن را بین ۲,۰۰۰ تا ۲,۲۰۰ سال تخمین می‌زنند. باسک احتمالا زبانی پیشاتاریخی است که بیشتر در میان جمعیت کوچکی در فرانسه و اسپانیا صحبت می‌شود؛ اما این زبان هیچ پیوندی با زبان فرانسوی، اسپانیایی یا زبان‌های دیگر جهان ندارد.

زبان باسک پیش از فراگیری زبان‌های رومی در اروپا، وجود داشت و در طول سده‌ها، در منطقه کوچکی به حیات خود ادامه داد. ۹۳ درصد باسک‌زبانان در کشور اسپانیا حضور دارند. در زمان دیکتاتوری «فرانکو» (Franco) در اسپانیا، بین سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۷۵، حکومت فشار  زیادی بر آن‌ها آورد تا زبان باسک را از بین ببرد؛ اما نه‌تنها موفق نشد، بلکه این زبان در دهه ۱۹۶۰ شکوفا شد و شکل استانداردی پیدا کرد.

_{منبع عکس: Basque Tribune، عکاس: نامشخص}

ایرلندی (Irish)

• خانواده زبانی: هندواروپایی
• تعداد سخنوران: زبان مادری ۲۶۷,۰۰۰ و زبان دوم حدود ۱,۹۰۰,۰۰۰ نفر (سال ۲۰۲۲)
• کشور اصلی: ایرلند

زبان «ایرلندی» ریشه «سلتی» (Celtic) دارد و تاریخ آن به عصر مفرغ می‌رسد؛ با این حال، سنت ادبی این زبان را می‌توان از قرن ششم میلادی پی گرفت. زبان ایرلندی با زبان‌های «مانکس» (Manx)، «گالیک اسکاتلندی» (Scottish Gaelic)، «ولزی» (Welsh)، «کورنی» (Cornish) و «برتون» (Breton) در پیوند است. قدیمی‌ترین کتیبه‌ها به زبان ایرلندی را می‌توان بر سنگ‌های «اوگام» (Ogham) دید که متعلق به قرن‌ چهارم میلادی هستند.

زبان ایرلندی تا قرن ۱۹ میلادی زبان اول ایرلند بود؛ تا آنکه زبان انگلیسی در دهه آخر آن قرن غالب شد. این زبان همچنان از زبان‌های رسمی جمهوری ایرلند است و در ایرلند شمالی نیز زبان اقلیت محسوب می‌شود. زبان ایرلندی یکی از زبان‌های رسمی اتحادیه اروپا نیز به حساب می‌آید. طبق گزارش یونسکو، متاسفانه این زبان «قطعا در معرض خطر» است.

در سال ۱۸۹۰ میلادی، زبان ایرلندی به‌طور قابل‌توجهی در کانادا صحبت می‌شد؛ در آن زمان، حدود ۲۰۰,۰۰۰ تا ۲۵۰,۰۰۰ نفر در کانادا به این زبان صحبت می‌کردند؛ اما امروزه تعداد ایرلندی‌زبانان کانادا بسیار محدود شده است. از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸، بیش از ۲۲,۰۰۰ آمریکایی ایرلندی‌تبار گزارش دادند که در خانه به زبان ایرلندی صحبت می‌کنند. همچنین، چند برابر این تعداد گفتند تا حدی با این زبان آشنا هستند؛ بنابراین، می‌توان گفت جمعیتی از ایرلندی‌زبانان در آمریکا زندگی می‌کنند.

_{منبع عکس: IrishCentral، عکاس: نامشخص}

فارسی (Farsi)

• خانواده زبانی: هندو-اروپایی
• تعداد سخنوران: زبان مادری ۶۷,۰۰۰,۰۰۰ نفر (سال ۲۰۲۱-۲۰۱۷) و زبان دوم ۴۱,۰۰۰,۰۰۰ نفر (سال ۲۰۲۱-۲۰۲۰)
• کشورهای اصلی: ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان

فارسی یکی دیگر از زبان‌های قدیمی است که در ایران، افغانستان، تاجیکستان و بخش‌هایی از ازبکستان رایج است. این زبان پیوند مستقیمی با زبان فارسی باستان دارد که قدمت آن حداقل به قرن ششم قبل از میلاد می‌رسد. فارسی نو در حدود سال ۸۰۰ میلادی شکل گرفت و از آن زمان تغییراتی داشته است؛ اما این تغییرات در حدی نبوده است که فهم آن را برای فارسی‌زبانان امروز دشوار کند.

فارسی قدیمی‌ترین زبان زنده ایرانی است. فارسی‌زبانان می‌توانند قطعه‌ای فارسی متعلق به سال ۹۰۰ میلادی را بخوانند و با زحمت اندکی آن را دریابند؛ در حالی که انگلیسی‌زبانان یک متن انگلیسی قرن شانزدهمی را به‌سختی متوجه می‌شوند. به‌جز در کشورهای اصلی، جوامع فارسی‌زبان در آذربایجان، عراق، روسیه، ترکمنستان و همچنین در سراسر جهان، کشورهایی وجود دارند که ایرانیان به‌طور گسترده به آن‌ها مهاجرت کردند.

در طول سال‌ها، زبان فارسی بر زبان‌های مجاور خود، به‌ویژه زبان اردو، تاثیر زیادی گذاشت. این زبان در افغانستان با نام «دری» و در تاجیکستان و ازبکستان با نام «تاجیکی» شناخته می‌شود؛ اما تمام آن‌ها در واقع فارسی هستند و تفاوت‌های اندکی نسبت به هم دارند.

_{منبع عکس: Reuters، عکاس: Fayaz Kabli}

ایسلندی (Icelandic) 

• خانواده زبانی: هندواروپایی
• تعداد سخنوران: حدود ۳۵۰,۰۰۰ (سال ۲۰۲۳)
• کشور اصلی: ایسلند

ایسلندی زبان ملی کشور ایسلند است که در بخش‌هایی از دانمارک، آمریکا و کانادا نیز صحبت می‌شود. این زبان ژرمنی شمالی نیز بسیار قدیمی است؛ زبان ایسلندی را مهاجرانی شکل دادند که در قرن‌های نهم و دهم میلادی از نروژ به ایسلند آمده بودند. متون ایسلندی شبیه زبان «نورس باستان» (Old Norse) است.

زبان ایسلندی شبیه گویش‌های نروژی غربی است؛ با این حال، نروژی‌زبانان آن را متوجه نمی‌شوند. این زبان از دیگر زبان‌های متداول ژرمنی نظیر انگلیسی و آلمانی بسیار متفاوت است. شکل نوشتاری زبان ایسلندی بسیار به زبان «فارویی» (Faroese) شباهت دارد؛ اما شکل‌های گفتاری آن‌ها متفاوت هستند.

در طول دوره حکومت دانمارکی‌ها بر ایسلند از قرن‌های ۱۴ تا ۲۰ میلادی، زبان ایسلندی از ایشان تاثیر چندانی نگرفت؛ به همین دلیل، این زبان تا به امروز تقریبا بدون تغییر باقی مانده است و ایسلندی‌زبانان به‌راحتی می‌توانند حماسه‌های سروده‌شده در قرن‌های پیش را بخوانند. 

_{منبع عکس: Perlan Museum، عکاس: نامشخص}

لیتوانیایی (Lithuanian)

• خانواده زبانی: هندواروپایی
• تعداد سخنوران: زبان مادری ۳,۰۰۰,۰۰۰ نفر و زبان دوم ۱,۰۰۰,۰۰۰ نفر (سال ۲۰۱۲)
• کشور اصلی: لیتوانی

زبان لیتوانیایی جزو خانواده زبان‌های هندواروپایی است. این زبان مرسوم‌ترین زبان «بالتیک» (Baltic) محسوب می‌شود. لیتوانیایی پیوند نزدیکی با زبان‌های «سانسکریت» (Sanskrit)، لاتین و یونانی باستان دارد. این زبان با الفبای لاتین نوشته می‌شود. زبان لیتوانیایی بسیار بیشتر از زبان‌های هم‌خانواده خود، آواها و قواعد دستور زبان عصر باستان را حفظ کرده است؛ ازاین‌رو، زبان لیتوانیایی را یکی از قدیمی ترین زبان‌ های زنده دنیا به حساب می‌آورند.

لیتوانیایی، زبان رسمی کشور لیتوانی و یکی از زبان‌های رسمی اتحادیه اروپا به شمار می‌رود. نهادها و قوانین خاصی برای حفاظت از زبان لیتوانیایی در نظر گرفته شده است.

_{منبع عکس: The Passenger، عکاس: نامشخص}

اگر زبان‌های قدیمی زنده دیگری می‌شناسید، آن را با ما و دیگر کاربران کجارو در میان بگذارید.

_{منبع عکس: Discover Magazine، عکاس: arunsambhu mishra}