مخلوقاتی که تنها در نواحی قطبی قابل مشاهده هستند (قسمت اول)

زندگی در سکونتگاه خرس‌های قطبی می‌تواند به طرزی باورنکردنی سخت و طاقت‌فرسا باشد. بادهای سرد و کشنده‌ای که گاه بی‌رحمانه می‌وزند، کاهش دمای قابل توجه در فصل زمستان و البته شب زمستانی که دست کم ماه‌ها طول می‌کشد، بخشی از شرایط سخت زندگی در این ناحیه است.

در حالی که میلیون‌ها انسان در شمالگان و مناطق پیرامونی قطب شمال زندگی می‌کنند، داستان جنوبگان و قطب جنوب کاملا متفاوت است، چرا که ساکنان دائمی چندانی را در این نقطه از کره زمین نخواهید یافت. جنوبگان توسط معاهده‌ی سال ۱۹۵۹ تحت عنوان «پیمان جنوبگان» محافظت می‌شود که این مکان را به‌عنوان جایی معرفی کرده که تنها برای صلح و تحقیقات علمی مورد استفاده قرار خواهد گرفت و هرگونه فعالیت نظامی یا ادعای مالکیت در این منطقه ممنوع است. از آن زمان چندین هزار دانشمند و کارمندان پشتیبانی از کشورهای مختلف جهان به‌صورت دوره‌ای در این نواحی سکونت داشته و به تحقیقات علمی خود ادامه دادند.

با این وجود حتی این محیط نسبتا دست‌نخورده نیز از تأثیرات ناخوشایند تغییرات اقلیمی مصون نمانده است، این در حالی است که شمالگان به علاوه تغییرات اقلیمی، از آلودگی‌ زیست محیطی، توسعه‌ی صنعت نفت و گاز و البته افزایش بی‌رویه صید آبزیان رنج می‌برد.

اما اگر از منظری دیگر به جنوبگان بنگریم، متوجه خواهیم شد که علی‌رغم این شرایط اقلیمی سخت این مکان یکی از غنی‌ترین تنوع زیستی حیات وحش را در اختیار دارد و این مسئله، چه درمورد حیوانات خشکی‌زی و چه در مورد ساکنان زیر سطح آب دریا صدق می‌کند که همگی به خوبی از عهده‌ی تحمل این شرایط سخت برآمده و جان به در برده‌اند.

بی‌شک شما هم در مورد شماری از ساکنان جنوبگان اطلاعاتی دارید، پرندگانی همچون پنگوئن‌ها و مرغان دریایی، خوک‌های آبی و البته خرس‌های باشکوه قطبی که همگی بخشی جدایی‌ناپذیر از ذهنیت ما از حیات وحش نواحی قطبی هستند. اما نظرتان در مورد خرچنگ‌های مودار، وال‌های شاخ‌دار و البته حشرات ترسناکی چیست که این مکان را به‌عنوان خانه‌ی خود می‌شناسند؟ 

پس باید بدانید که این نقطه از جهان زیستگاه شماری از مخلوقات تماشایی و خارق‌العاده جهان است. جایی که قطعا تجربه سافاری منحصربه‌فرد خواهد بود، چرا که بسیاری از این موجودات را تنها و تنها در این منطقه مشاهده خواهید کرد. همچون دیگر مخلوقات وحشی کشف شده در اقصی نقاط جهان، قطب جنوب و گونه‌های ساکن شمالگان کاملا متنوع و البته متفاوت هستند. نکته جالب آنکه ساکنان مناطق قطبی از نظر فیزیکی سازگاری‌های بسیاری برای زنده ماندن در چنین محیطی پیدا کرده‌اند که در نوع خود قابل توجه است. از توانایی کنترل ضربان قلب و متابولیسم گرفته تا ایجاد مایعی شبیه به ضد یخ، در یک کلام این حیوانات ترسناک گاهی بسیار سرگرم کننده‌تر از چیزی ظاهر می‌شود که تصورش را می‌کنید. 

در ادامه همراه ما باشید تا شما را با شماری از این موجودات بی‌نظیر آشنا کنیم.

کرم مودار (Eulagisca Gigantea)

این مخلوق دریایی عجیب تنها می‌تواند در دو مکان به حیات خود ادامه دهد: یکی کابوس‌های شبانه شما و دیگری اقیانوس منجمد جنوبی. به هر حال خوشبختانه باید تصدیق کرد که فعلا اقیانوس انتخاب ایده‌آل‌تری برای این موجود است.

این کرم عضوی از «کرم‌های بریستل» (bristleworms) یا «کرم‌های مودار» است. این کرم با ظاهر عجیبش ممکن است خیلی غیرطبیعی و نامتعارف به نظر برسد، اما بد نیست بدانید این ظاهر کمک مهمی به بقای این موجود می‌کند. درواقع وجود این موها کمک می‌کند کرم روی آب شناور شده و شنا کند. وجود این موها حتی گاهی اوقات در دفاع کرم در مقابل شکارچیان نیز مؤثر هستند.

به‌خاطر برخورداری از دندان‌های تیز، محققان باور  دارند که این کرم یک موجود گوشتخوار بوده و امکان دارد از این آرواره‌های نسبتا ترسناک برای شکار کردن استفاده کند. برای عجیب‌تر شدن هر چه بیشتر  ماجرا بد نیست بدانید بخشی که به نظر می‌رسد سر این موجود است، در واقع گلوی او است.

کرم یخی (Ice Worm)

کرم یخی با گونه‌های دیگری همچون زالو و کرم خاکی رابطه نزدیکی دارد. موجودی با ظاهری عجیب که به خوبی با شرایط سخت زندگی در مناطق سرد و یخ بسته تطبیق یافته است. این موجود دمای بدن خود را با دمای محیط تنظیم کرده و از یخ زدن بدنش جلوگیری می‌کند. همچنین در طول روز و برای فرار از ریسک مرگ به دلیل گرمی هوا، به درون کوه‌های یخی نفوذ کرده و خود را مخفی می‌کند. 

حتما شما هم از سختی راه رفتن روی برف و یخ آگاهی دارید و می‌دانید که خیلی ساده می‌توان روی سطوح یخی دچار لغزش شد. اما این کرم خارق‌العاده به کمک موهای زبری که بدنش را پوشانده، این مشکل را حل کرده است. در واقع آن‌ها با کمک این موهای ریز خود را به سطوح یخی چسبانده و قادرند هر ساعت بیش از سه متر حرکت کنند.

مرکب ماهی عظیم الجثه (Colossal Squid)

مخلوقی که تصور می‌شود الهام بخش خلق شخصیت «کراکن» (Kraken) در افسانه‌های اساطیری باشد، به دلیل پاره‌ای ویژگی‌ها جایگاهی خاص در هر فهرستی دارد که به موجوات متفاوت و البته ترسناک جهان اختصاص دارند.

تا سال‌ها ماهیت وجودی این مخلوق در حد داستان‌های افسانه‌ای و تخیلات نویسندگان خلاصه می‌شد، چرا که این موجود علی‌رغم اندازه قابل توجهش، موجودی منزوی است که بیشتر ترجیح می‌دهد در اعماق زیاد اقیانوس در حوالی جنوبگان و قطب جنوب پنهان شود. اما در سال ۱۹۲۵ ورق برگشت و با پیدا شدن یک شاخک بزرگ در شکم یک نهنگ، داستان کراکن رنگ واقعیت به خود گرفت. در سال ۲۰۰۳ اما یک اسکوئید تقریبا سالم و دست نخورده پیدا شد و سرانجام در سال ۲۰۰۷ یک نفر موفق به ثبت یک ویدیو از حضور این مخلوق عظیم الجثه شد.

عمده‌ترین تفاوت میان هشت پاهای غول پیکر با هشت پا عظیم الجثه البته به جز اندازه‌شان، برخورداری از قلاب‌های چرخانی است که داخل مکنده‌های موجود روی شاخک‌های این گونه قابل مشاهده است. در واقع اکثر نهنگ‌های عنبری که دارای زخم‌های عمیق و ترسناک هستند، حتما سروکاری با این هشت پاهای عظیم الجثه داشته و طعم این قلاب‌های ناخوشایند را چشیده‌اند.

در عین حال اگر این قلاب‌های ترسناک برای به وحشت انداختن شما کافی نیست، پس بهتر است بدانید این گونه همچنین بزرگترین چشم در میان مخلوقات این کره خاکی را به خود اختصاص داده است!

ماهی یخی (Icefish)

ماهی یخی یکی از جالب‌ترین موجودات خونسرد ساکن آب‌های مناطق قطبی است. آن‌ها برای ادامه حیاط در چنین محیط‌هایی به خوبی سازگاری پیدا کرده و مجهز به امکانات خاصی شدند که بقای‌شان را به خوبی تضمنین کرده است.

نخستین سازگاری جالب توجه آن‌ها قدرت تنظیم دمای بدن با دمای آب است که به ماهی کمک می‌کند دمای بدن خود را پایین نگاه دارد. به طوری که اگر این ماهی با جریان آب‌های گرم مواجه شود، بلافاصله جان خود را از دست خواهد داد. از سوی دیگر این ماهی موفق به تولید گلیکو پروتئینی خاص شده که عملکردی مشابه ضد یخ داشته و از تشکیل کریستال‌های یخ در بدن ماهی جلوگیری می‌کند. در نهایت این ماهی فاقد هموگلوبین بوده و در نتیجه رنگ خونش سفید رنگ است. این امر به همراه بدنی شفاف به ماهی کمک کرده تا به بهترین شکل در محیط پیرامون استتار کرده و از دید شکارچیان پنهان شود.

کوسه گرینلند (Greenland Shark)

برای مدت زمانی طولانی وال‌های کله گاوی رکورددار میزان بیشترین طول عمر در میان مهره‌داران این سیاره بودند، تا اینکه کوسه‌های گرینلند از راه رسیدند و به سادگی این افتخار را از آن‌ها ربودند. جالب است بدانید کوسه‌های گرینلدی دست کم چهار صد سال عمر می‌کنند، با این وجود گاهی دانشمندان موفق به شناسایی کوسه‌هایی شدند که عمری به مراتب بیشتر داشتند. آن‌ها همچنین در شمار بزرگترین جانوران گوشتخوار این سیاره قرار داشته و یکی از موفق‌ترین شکارچیان ساکن آب‌های نواحی قطبی هستند.

اما این عمر طولانی همیشه هم خوب نیست چرا که معمولا آن دسته که عمر طولانی دارند، لزوما موجودات سالمی نیستند. دسته‌ای از کرم‌های انگی موسوم به «پاروپایان» (copepod) خود را به چشم کوسه‌ها چسبانده و به تدریج آن‌ها را بلعیده و نابود می‌کنند. با این حساب کوسه‌های گرینلندی ممکن است عمر طولانی داشته باشند، اما متاسفانه معمولا اواخر زندگی‌شان نابینا خواهند بود.

عروس دریایی یال شیری (Lion's Mane Jellyfish)

عروس دریایی یال شیری را باید بزرگترین گونه خود دانست، به طوری که قطر بدن این موجود تماشایی نزدیک دو متر بوده و درازایش گاهی به ۱۵ متر هم می‌رسد. همچنین ممکن است آن‌ها گاهی تا ۱.۲۰۰ شاخک داشته باشند که امر خود باعث می‌شود حتی بزرگتر هم دیده شوند. عروس دریایی یال شیری ترجیح می‌دهد نزدیک سطح دریا شنا کند و اغلب ساکن آب‌های منجمد شمالی است. آن‌ها همچنین به خاطر مهاجرت و حرکت دسته جمعی شهرت دارند.

داستان‌های ترسناکی در مورد آن‌ها وجود دارد، به‌عنوان مثال در سال ۲۰۱۰ عروس دریایی در یک روز و یک مرحله بیش از ۵۰ نفر را نیش زد که همگی در حوالی یک منطقه در امتداد سواحل نیوهمپشر مشغول شنا کردن بودند. مدتی بعد جسد یک عروس دریایی در همان حوالی پیدا شد و از آنجایی که این مخلوق حتی پس از مرگ هم قادر به نیش زدن است، چنین برداشت شد که جسد این موجود بزرگ جثه به طریقی از آب‌های سرد نواحی قطبی به این منطقه منتقل شده و چنین خرابکاری بزرگی به بار آورده است.

خرس آبی یا خوکچه خزه‌ای (tardigrade)

«تاردیگرید» یکی از غیرمعمول‌ترین ارگانیسم‌های کشف شده در قطب جنوب است. مخلوق آبزی شگفت‌انگیزی که با نام‌‌های دیگری همچون خرس آبی هم شناخته می‌شود. علت این نامگذاری فرم بدنی درشت و چنگال‌های آن‌ها هست. خرس آبی لقب کوچکترین مخلوق این سیاره را از آن خود کرده است، هرچند اندازه ملاک مناسبی برای قضاوت در مورد موجودی نیست که در شرایط سخت آب و هوا و اقلیم نواحی قطبی زنگی کرده و جان به در برده است. به علاوه در کنار کوچکی، آن‌ها یکی از قدیمی‌ترین ساکنان زمین هستند. از سوی دیگر سرعت این موجود به اندازه کم و ناچیز است که از آن به‌عنوان «جانور کندرو» یا تنبل نیز یاد می‌شود.

خرس‌های آب توانایی جایگزینی آب بدن‌شان با شکر را دارند که همچون یک ضد یخ طبیعی امکان ادامه حیات‌شان در شرایط سخت محیط زیست را فراهم می‌کند. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید این موجودات کوچک حتی به همراه فضانوردان به فضا فرستاده شدند تا توانایی و سرسختی ذاتی‌شان در آنجا نیز مورد آزمایش قرار بگیرد. آن‌ها در برابر پرتوهای کیهانی قرار گرفته و زنده ماندند و اینگونه قدرت بی‌نظیر خود را به رخ نوع بشر کشیدند. در نهایت باید اعتراف کرد که تاردیگرید‌ها جان سخت‌ترین موجودات ساکن زمین هستند که خود را با هر شرایطی به بهترین شکل ممکن تطبیق می‌دهند.

عنکبوت دریایی (Sea Spider)

اگر عنکبوت‌های ساکن خشکی باعث ترس و وحشت شما نیستند پس جای هیچ نگرانی نیست، چرا که عنکبوت‌های دریایی نه عنکبوت واقعی هستند و نه خیلی ترسناک به نظر می‌رسند. آن‌ها اغلب در اعماق و بستر اقیانوس قابل مشاهده هستند که با پاهای بسیار بلندشان آرام آرام می‌خزند و جابجا می‌شوند. بنابه دلایلی کاملا ناشناخته این موجودات از رشد قابل توجهی برخوردار هستند و این امر به ویژه در اطراف نواحی قطبی چشمگیرتر است. طول پاهای آن‌ها متغیر بوده و از یک میلیمتر تا هفتاد سانتیمتر را در برمی‌گیرد. در واقع در نگاه نخست شما تعدادی پا می‌بینید که به بدنی بسیار کوچک متصل شده‌اند.

در حالی که عنکبوت‌های واقعی دارای هشت پا هستند این تعداد در عنکبوت‌های دریایی گاهی به دوازده عدد هم می‌رسد. آن‌ها به‌عنوان موجوداتی گوشت‌خوار شناخته می‌شوند که از اسفنج، ژله ماهی و کرم‌های آبی تغذیه می‌کنند. در واقع آن‌ها به کمک یک خرطوم بزرگ شیره حیات شکار خود را می‌مکند. به علاوه بهتر است بدانید این موجودات فاقد سیستم تنفسی هستند.

به پایان بخش اول سفر ماجراجویانه خود در مناطق قطبی و آشنایی با مخلوقات شگفت انگیر ساکن این مناطق رسیدیم. تا اینجا کدام موجود بیش از بقیه توجه شما را به خود جلب کرد؟ کدام یکی را ترسناک‌تر یافتید؟ خوشحال می‌شویم شنونده نظرات شما عزیزان باشیم.