استان خوزستان را بهتر بشناسیم

هنگامی که صحبت از خوزستان می‌شود، در ذهن همگان نفت و گاز، میدان جنگ هشت‌ ساله با عراق و گرمای هوا تداعی می‌شود، خوزستان استانی زخم‌دیده در طول جنگ هشت ساله است. مناطق فکه، هویزه، اروندرود و شلمچه از جمله مناطق جنگی این استان است، حزن و اندوه در فضای این مناطق حاکم است و یاد و خاطره شهیدان را بیشتر و بهتر زنده می‌کند. جای‌جای این سرزمین ارزش دیدن دارد، کافی است فقط آنجا قرار بگیری و چشمانت را ببندی، آنجا است که با گوش دل صداهای تانک و توپ‌ها را خواهی شنید و پرده‌ای از اشک بر دیدگانت فرود خواهد آمد..

استان خوزستان با جمعیت ۴٬۷۱۰٬۵۰۶ نفر قدیمی‌ترین منطقه فلات ایران محسوب می‌شود.

خوزستان دارای ۲۷ شهرستان، ۵۴ شهر، ۵۲ بخش و ۱۱۲ دهستان است. مرکز این استان شهر اهواز است. از شهرستان‌های استان عبارت‌اند از: آبادان، امیدیه، اندیمشک، ایذه، بندر ماهشهر، هندیجان، بهبهان، خرمشهر، هویزه، رامهرمز، دزفول، شوش، شوشتر و مسجدسلیمان.

خوزستان از پرآب‌ترین استان ایران بوده که به‌دلایل مدیریتی دچار بی‌آب شدید شده است. بزرگ‌ترین این رودها، رود کارون بزرگ‌‌ترین و پرآب‌ترین روخانه ایران و تنها رودخانه قابل کشتیرانی ایران از زمان هخامنشیان بوده است.

_{عکاس: جمال جمالی}

اقتصاد

استان خوزستان، غنی‌ترین استان کشور در زمینه منابع نفت و گاز و مرکز تولید نفت و گاز ایران است. اهواز، مرکز صنایع پخش نفت و گاز در خوزستان و تمامی مناطق نفت‌خیز در جنوب، غرب و شرق ایران است. در مسجدسلیمان خوزستان نخستین چاه نفت جهان حفر شده است. پالایشگاه آبادان که بزرگ‌ترین پالایشگاه کشور است، قبل از اینکه در جریان جنگ تحمیلی خسارات بسیاری ببیند، بزرگ‌ترین پالایشگاه جهان بوده است. پالایشگاه آبادان و پتروشیمی بندر امام و پتروشیمی ماهشهر از جمله صنایع وابسته به نفت در این استان هستند.

کارخانجات ذوب و فولادسازی و محصولات آهنی و فولادی و لوله‌سازی نقش مهمی را در اقتصاد منطقه و استان ایفا می‌کنند.

خوزستان به‌خاطر گرمای بیش از حد و تمرکز صنایع بزرگ، پس از استان تهران بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی در ایران است. رامین، زرگان، آبادان، خرمشهر و فجر از نیروگاه‌های حرارتی و گازی استان هستند.

زمین‌های استان به برکت وجود رودهای کارون، کرخه، هندیجان (زهره)، مارون، جراحی، اروندرود و دز که اکثرا جزو پرآب‌ترین رودهای ایران هستند، مستعد کشاورزی است.

_{عکاس: علی معظم (پارک علی کله)}

وجه تسمیه

خوزستان یعنی سرزمین مردمان خوزی یا هوزی. درباره واژه خوزستان معانی و تعابير بسیاری وجود دارد كه حاکی از قدمت و ديرينگی اين خطه است.

«هالتامتی» یعنی سرزمین هالتام‌ها نامی است که در زمان‌های قدیم به خوزستان که جزئی از عیلام بود، گفته می‌شد. در متن‌های عیلامی، کتیبه‌های هخامنشی و همچنین کتیبه‌های بومی این کلمه مشاهده شده است.

از نظر برخی گروه، کلمه «خوز» نام قبيله‌ای است كه در خوزستان زندگی می‌کردند. از نظر گروهی دیگر «خوز» به معنی «شكر» و «نيشكر» است که آن هم به‌خاطر خاک حاصلخيز خوزستان است که مستعد رشد اين گياه بوده و بهترين محصول نيشكر را به بار می‌آورده است.

_{عکاس: mehi m} 

تاریخچه

خوزستان یکی از مکان‌هایی است که تمدن بشری در جهان را به وجود آورده است. به عبارت دیگر یکی از تمدن‌های بشری ۶ هزار سال پیش در خوزستان پایه‌گذاری شد و حدود پنج هزار سال قبل شوش و مناطق اطراف آن را زیر نفوذ خود گرفت و خط در آنجا اختراع شد. الواح موجود در شوش چنین نشان می‌دهد که خوزستان یکی از مراکز مهم تمدن جهانی بوده و با کشورهای همسایه روابط تجاری و سیاسی محکم داشته است.

هر یک از شهرستان‌های این استان دارنده بناهای تاریخی و معماری شگفت‌انگیز هستند که خبر از تمدن و هنر مردمان این سرزمین در گذشته‌های دور می‌دهند. معبد زیگورات چغازنبیل معروف‌ترین و مهم‌ترین اثر تاریخی و معماری شهرستان شوش است که دارای قدمتی بیش از ۳۲۰۰ سال است. این بنای تاریخی در سال ۱۹۷۹ میلادی به‌عنوان اولین اثر ملی ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد. همچنین خود شهر تاریخی شوش نیز در یونسکو به ثبت رسیده است.

_{عکاس: محمد کاشانی مطلق}

کروپل، آپادانا و شهر شاهی نیز هر یک بازمانده‌های شهرهای باستانی منطقه شوش هستند. از دیگر مهم‌ترین آثار منطقه باستانی شوش می‌توان به آرامگاه دانیال نبی و قلعه‌های قدیمی اشاره کرد که هر یک از این آثار هنر و تاریخ درخشان این خطه در روزگار را نشان می‌دهد.

_{عکاس: حبیب محققی}

جغرافیا

استان خوزستان با وسعت ۶۴۰۵۷ کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران در کرانه خلیج فارس قرار دارد. این استان سرزمین هموار، بی‌عارضه و مستطیل شکلی است که عرض آن از ۱۱۰ کیلومتر در شمال تا ۲۰۰ کیلومتر در جنوب تفاوت می‌کند.

_{عکاس: سعید کریمی}

خوزستان از شمال به استان لرستان، از شمال شرقی و شرق به استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری، از شمال غربی به استان ایلام، از شرق و جنوب شرقی به استان کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به استان بوشهر و خلیج فارس و از غرب به عراق محدود می‌شود.

شمال و شرق این استان به‌وسیله کوه‌های زاگرس پوشیده شده است. با حرکت به‌سمت داخل استان از ارتفاع این کوه‌ها کاسته شده و به‌جای آن تپه ماهورها خودنمایی می‌کنند. خوزستان متشکل از ۲ منطقه کوهستانی و جلگه‌ای است که دو پنجم کل مساحت استان را کوهستانی و سه پنجم آن جلگه‌ای است.

رسوب‌های نرم رودخانه‌ای که رشته‌های چین خورده زاگرس را پوشانده‌اند، باعث شکل‌گیری جلگه خوزستان شده‌اند. این جلگه دارای شیب کم و گنبدهای نمکی در برخی از نقاطش است، این گنبدهای نمکی باعث شور شدن زمین‌ها و آب‌ها می‌شود. از کوه‌های خوزستان می‌توان به کوه چور، زردکوه، شاویش، آب‌بندان، مامازاد، کوه سیاه و کوه چال اشاره کرد.

_{عکاس: کامیار طوفانی (منطقه باستانی کول فرح)}

اقلیم

خوزستان در مناطق کوهستانی و مرتفع، تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سرد دارد، نواحی کوهپایه‌ای نیز دارای آب و هوای بیابانی است، در نواحی پست و جلگه‌ای با پیش رفتن به‌سمت جنوب و جنوب شرقی، خصوصیات آب و هوا از نیمه‌بیابانی به بیابانی کناره‌ای تبدیل می‌شود. اکثرا زمستان‌های خوزستان کوتاه و معتدل و تابستان‌هایش گرم و طولانی است. اردیبهشت ماه هر سال معمولا آغازگر فصل گرما و اواخر مهرماه پایان‌بخش این فصل است.

این استان از سه نوع باد تاثیر می‌پذیرد: اولين باد، جريان سرد نواحى کوهستانى و دومين باد (شرجی)، جريان گرم و رطوبتى از خليج‌فارس است که به سوى جلگه مى‌وزد. سومين باد يا باد سموم از عربستان مى‌وزد و هميشه مقدارى شن و خاک و رطوبت همراه دارد. 

اواخر شهریور تا نیمه اردیبهشت بهترین زمان مسافرت به این استان است.

_{عکاس: علی احمدیان}

مردم‌شناسی

خوزستان استانی با تیره‌های گوناگون انسانی است و از همین رو دارای بیشترین خرده فرهنگ‌ها در ایران است.

مردم خوزستان به زبان عربی، لری، بختیاری و فارسی صحبت می‌کنند و اکثر گویش‌های محلی این استان تحت‌تاثیر زبان معیار قرار گرفته است.

مردمان ساکن شوشتر، دزفول، بهبهان، ماهشهر، رامهرمز، هندیجان، رامشیر (رام اردشیر)، زیدون، سربندر (قنواتی) و شادگان (قنواتی) از مردمان بومی هستند که به زبان فارسی و گویش‌های مخصوص به خود تکلم می‌کنند. این مردم از بازماندگان مردم شهرنشین باستان خوزستان هستند.

عمده اقوام بختیاری در شهرهای اهواز، ایذه، مسجدسلیمان، هفتکل، باغ ملک ،اندیکا، لالی، سالند (سردشت دزفول)، صفی‌آباد، قلعه خواجه، دهدز و...  حضور دارند، این اقوام در سایر شهرهای خوزستان نیز زندگی می‌کنند.

در شهرستان‌های دشت آزادگان، شادگان، شوش، خرمشهر و مناطق روستایی اهواز عرب‌ها زندگی می‌کنند. گفتنی است ۳۳ درصد از مردم خوزستان عرب هستند.

لباس محلی

یکی از جلوه‌های زیبای فرهنگ اقوام ایرانی لباس‌های محلی آنان است که نشان از دیرینگی تاریخی، غنای فرهنگی و هویت جمعی دارد.

خوزستان جایگاه  ایل‌های مختلف ایرانی است که در نتیجه دارای تنوع پوشش محلی بسیاری است.

پوشاک مردان عرب خوزستان از دشداشه، بشت یا خاچیه، چفیه یا کوفیه و عقال تشکیل شده است. پوشاک زنان عرب نیز از عبایه یا عبا (چادر عربی)، شیلّه، چِلّاب، عُصّابه یا چرغدیه، نِفنوف، الباس، ثوب و بوشیه تشکیل شده است.

پوشاک سنتی مردان لر از شلوار دبیت، چوقا، کلاه نمدی و کردین و پوشاک سنتی زنان لر از تنبان قری، زیر پیراهن، پیراهن، جلیقه، لچک، مِی‌نا (=مینا) و تیگ‌بند تشکیل می‌شود.

سوغات و صنایع دستی

جنوب ایران، یکی از زیباترین و پرجنب و جوش‌ترین مناطق ایران است و دست آدمی را برای آوردن سوغاتی از سفر و اوقات خوشش برای عزیزانش بسیار باز نگه می‌دارد.

خرما، کلیچه، حلواشکری و مرکبات دزفول از مهم‌ترین سوغاتی‌های خوزستان به شمار می‌رود. کپوبافی، گلیم افشار خوزستان، عبابافی و قلم‌نی از صنایع دستی ویژه این استان است.

دیدنی‌ها

در استان خوزستان بناهای تاریخی بسیاری وجود دارد. طبیعت متنوع، در کنار تنوع قومی و مذهبی، این منطقه از ایران را به مکانی قابل‌توجه برای گردشگران تبدیل کرده است.

محوطه باستانی زیگورات چغازنبیل شوش، سازه‌های آبی شوشتر، کاخ آپادانای شوش، قلعه شوش، بازار کاوه اهواز، آرامگاه دانیال نبی شوش، مسجد جامع شوشتر، برج کلاه فرنگی شوشتر، آرامگاه یعقوب لیث صفاری دزفول، تشکوه رامهرمز، منطقه باستانی کول فرح در ایذه، منطقه باستانی اشکفت سلمان ایذه، کلیسای ارامنه آبادان، موزه آبادان و پل قدیم دزفول از مهم‌ترین دیدنی‌ّ‌های استان هستند.

_{عکاس: رزگر (آرامگاه دانیال نبی)}

اما در کنار جاذبه‌های تاریخی این استان، جاذبه‌های طبیعی زیبایی نیز وجود دارد که از میان آن می‌توان به آبشار شیوند، رود کارون اهواز، تالاب هورالعظیم، تالاب بین‌المللی شادگان، جزیره کوشک مسجد سلیمان، رود دز و تفریحگاه ساحلی کله علی دزفول، کت‌های دزفول، آبشار شوی دزفول بزرگ‌ترین آبشار طبیعی خاورمیانه، دشت سوسن ایذه، دریاچه شهیون یا دریاچه سد دز در دزفول و اروندرود آبادان اشاره کرد.

_{عکاس: Nima N (دشت سوسن ایذه)}

زیگورات چغازنبیل و سازه‌های آبی شوشتر موفق به ثبت در یونسکو شده‌‌اند. همچنین تالاب شادگان یکی از معدود تالاب‌هایی است که در فهرست میراث طبیعی یونسکو قرار دارد و دارای ارزشی جهانی است.

زیگورات چغازنبیل، سازه‌های آبی شوشتر، کاخ آپادانای شوش هخامنشی، آرامگاه دانیال نبی، مسجد جامع شوشتر، قلعه شوش، برج کلاه فرنگی شوشتر، آرامگاه یعقوب لیث صفاری، تشکوه، اشکفت سلمان، کلیسای ارامنه آبادان، موزه آبادان، پل قدیم دزفول آبشار شوی، رود کارون و تالاب شادگان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.

عکس کاور: علی شکیبا