استان اردبیل را بهتر بشناسیم

استان اردبیل به مرکزیت شهر اردبیل در منطقه آذربایجان قرار دارد. استان اردبیل قبلا یکی از شهرستان‌های بزرگ استان آذربایجان شرقی بود که به‌علت درخواست مردم اردبیل در تاریخ ۱۳۷۱/۱/۲۳ از آذربایجان شرقی جدا شده و به استان تبدیل شد. این استان از ۱۰ شهرستان، ۲۵ بخش، ۲۱ شهر و ۶۶ دهستان تشکیل یافته است. اردبیل، بیله‌سوار، پارس‌آباد، خلخال، سرعین، کوثر، گرمی، مشگین‌شهر، نمین و نیر از شهرستان‌های استان هستند.

طبیعت سرسبز و زیبای این استان را در فصل‌های بهار و تابستان می‌توان مشاهده کرد و لذت برد. بیشترین تعداد هتل و هتل آپارتمان‌ها با جمعیت نسبتا کم ساکن در خود در مقایسه با سایر مناطق گردشگری ایران را در شهر سرعین می‌توان پیدا کرد.

رودخانه‌های فراوان و کوه‌های مرتفع در بخش‌های مختلف استان وجود دارد. سبلان سومین قله مرتفع و آتش‌فشانی ایران دارای چشمه‌های آب گرم طبیعی در استان است و گرم‌ترین چشمه آب گرم طبیعی جهان در این منطقه قرار دارد.

_{عکس:  Jam Abm}

اقتصاد

ظرفیت‌های طبیعی ییلاق‌های دامنه سبلان و دشت‌های وسیع اردبیل، مغان و مشگین‌شهر، این استان را در زمینه کشاورزی و دامپروری مستعد ساخته است. گندم، جو، سیب‌زمینی، پیاز، بذر چغندر قند، حبوبات، دانه‌های روغنی ذرت، انواع میوه‌جات مانند سیب، گلابی، آلبالو، زردآلو و هلو از محصولات کشاورزی این استان است. تولید پروتئین، پرورش ماهی، زنبورداری و تولید عسل از تولیدات دامی است که علاوه بر مصرف در داخل کشور، بخشی از آن جزو اقلام صادراتی کشور نیز محسوب می‌شود.

همچنین استان اردبیل دارای ۸ شهرک صنعتی، کارخانه‌های بزرگ نساجی، سیمان، ذوب آهن و کشت و صنعت است. 

_{عکس: Arta bakhish} 

وجه تسمیه

«آرتاویل» نام کهن اردبیل از ریشه اوستایی است. ترکیب دو کلمه آرتا و ویل این نام را تشکیل داده است. آرتا به معنی مقدس است که در فارسی میانه به «ارد» تبدیل شده‌ و ویل نیز به معنی شهر است.

«دارالارشاد»، «دارالملک»، «دارالعرفان»، «دارالامان» و «شهر مقدس» از نام‌های قدیمی اردبیل است.

_{عکس: سجاد نازی}

تاریخچه

با توجه به کشفیات اخیری که در منطقه مرادلو انجام شده، تاریخ ۴۰ هزار ساله اردبیل اثبات شده است. بيش از يكصد تخته سنگ مزين به نقوش صخره‌ای در این منطقه وجود دارد و چگونگی سکونت و زندگی بشر در این منطقه را می‌توان پیدا کرد. به عقیده یکی از كارشناسان باستان‌شناسی اردبیل، نقوش خمره‌ای يا همان سنگ‌نگاره‌ها که قدمت برخی از آن‌ها به ۴۰ هزار سال قبل برمی‌گردد، كهن‌ترين آثار هنری بر جای مانده از بشر هستند.

_{عکس: امیر قادری (محوطه باستانی یئری)}

از نظر باستان‌شناسی، سابقه سکونت در این سرزمین حداقل به هزاره ششم قبل از میلاد بازمی‌گردد. تپه‌های باستانی همه جای منطقه را پوشش داده است. کاوش‌های مقدماتی در برخی از نواحی اردبیل به‌ویژه در قسمت‌های شمالی و شرقی حاکی از آن است که اردبیل از کانون‌های مهم فرهنگ مگالی تیک یا سنگ افراشتی بوده است. ده‌ها اثر مگالی تیک پر ارزش از مردم مگالی برجای مانده است.

همچنین محوطه باستانی شهر یئری مشکین‌شهر پرتو تازه‌ای به تمدن و فرهنگ هشت هزارساله اقوام ساکن در اردبیل و اطراف آن افکنده است. 

_{عکس: کوروش نوزاد تهرانی (کهنه قلعه)}

جغرافیا و اقلیم

این استان با مساحت حدود ۱۷۹۵۳ کیلومتر مربع و ارتفاع ۳۷۰۰ متر از سطح دریا، در شمال غربی ایران قرار دارد.

_{عکس: کیارش ن}

همسایگان این استان از شمال جمهوری آذربایجان، از سمت غرب استان آذربایجان شرقی، از سمت شرق استان گیلان و از سمت جنوب استان زنجان هستند.

قله سبلان بلندترین نقطه استان است که حدود ۴۸۱۱ متر ارتفاع دارد، پست‌ترین نقطه آن نیز با ارتفاع ۱۰۰ متر در شهر پارس‌آباد و بیله‌سوار قرار دارد.

کوه‌های طالش و قوشه‌داغ در غرب کوه سبلان و بزغوش در جنوب و جنوب غربی سبلان واقع شده‌اند که دارای ۲۲۰۰ متر بلندی هستند، همچنین رشته‌کوه پلنگان در حوالی دریاچه نئور و قله آق‌داغ با ارتفاع ۳۳۲۲ متر در استان واقع شده‌اند.

این بلندی‌ها استان را در شمار یکی از سردترین استان‌های کشور قرار داده، همچنین باعث افزایش میزان بارندگی شده است.

چشمه‌های معدنی آبگرم سرعین و سردابه حاصل آب‌های جاری کوه سبلان و یكی از زیباترین مناطق جهانگردی استان اردبیل است.

_{عکس: بهزاد صمدی}

سه جریان آب و هوایی مدیترانه‌ای با ماهیت معتدل، جریان هوای سیبری آسیای مركزی با ماهیتی بری و سرد و جریان شمالی با ماهیتی سرد اقلیم استان را تحت‌تاثیر قرار داده است.

میانگین سالانه دمای هوا در بازه ۹٫۷ تا ۲٫۱۵ درجه سانتی‌گراد قرار دارد.

_{عکس: Arta bakhish} 

مردم‌شناسی

بنا به سرشماری سال ۱۳۹۰ یک میلیون و ۲۴۹ هزار نفر در این استان زندگی می‌کنند. مردم استان اردبیل مسلمان بوده و بیشترشان مذهب شیعه دارند. بیشتر مردم به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند. اما تات‌ها در شهر کلور و در روستاهای بخش شاهرود و خورش رستم از شهرستان خلخال، و تالشی‌ها در بخش عنبران از شهرستان نمین زندگی می‌کنند. عده‌ای از کردها در شهرستان خلخال سکونت دارند.

_{عکس: علی واسق‌نیا}

غذاهای سنتی

پیچاق قیمه، چیغیرتمای مرغ، آش دوغ، آش میوه، سوتی پلو، کوکوماه، باسترپلو، امام بایلدی، پلوقیسی، فطیر سنتی اردبیل، قطاب، گیلدیک آشی (نسترن وحشی)، چندین مدل آش سنتی آذری (اوماج، اون‌بش، تورشولو، تندیر آشی و...)، تره اسفناج، دسر خشیل، خینگل، چای چورکگی، تل تل و هلوای سیاه از جمله غذاهای خوشمزه اردبیل است که لازم است حتما امتحان شود.

لباس محلی

استفاده از لباس‌ های محلی و سنتی ایران در بسیاری نقاط کشور از جمله استان اردبیل دیگر رواج ندارد، اما مردم برخی از مناطق این استان همچون منطقه مغان و ارسباران و عشایر كوچ‌نشین و روستاییان همچنان از لباس‌های محلی استفاده می‌کنند. لباس عشایر شاهسون اردبیل آخرین بازمانده‌های پوشاک بومی محلی این استان است.

مردان ایل شاهسون فاقد پوشاک اختصاصی است؛ پوشاک مردان شاهسون را كت و شلوار و كلاه (معروف به کِپی (kepi) یا كلاه ترک داری كه نظیر كلاه مردان گیلان است) تشکیل می‌دهد. گوشه‌ای از پوشش مردم سایر مناطق ایران‌زمین به‌وسیله لباس بانوان ایل شاهسون تداعی می‌شود.

چارقد گلداری، پیراهن، شلیته، جلیقه و كفش‌های دست‌دوز پوشش محلی زنان شاهسونی است.

فرهنگ جاری، سنت‌ها و باورهای این ایل به‌وسیله لباس محلی زنان نمایان می‌شود.

_{عکس: S.H. Tabatabaei} 

سوغات و صنایع دستی

عسل، سرشیر و کره، باقلوا و حلوا از مهم‌ترین سوغات استان اردبیل محسوب می‌شود.

قالی، گلیم و جاجیم‌های اردبیل از گذشته شهرت فراوان داشته و از کالاهای نفیس منطقه آذربایجان است، حدود ۸۰ درصد این صنایع دستی که معمولا حاصل دستان زحمتکش روستاها و اطراف شهر است، به کشورهای خارجی صادر می‌شود.

دیدنی‌ها

استان اردبیل مملو از آثار ارزشمند تاریخی، دیدنی‌های طبیعی و منزلگاه مردمی با فرهنگ اصیل و غنی است که خود یکی از دلایل محبوبیت آن در بین مسافران و گردشگران به شمار می‌رود.

دریاچه سوها، بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، دریاچه شورابیل اردبیل، دریاچه نئور در ۴۸ کیلومتری جنوب شرقی اردبیل، بازار قدیمی اردبیل، پل معلق مشگین‌شهر، کهنه‌قلعه مشگین‌شهر، پیست اسکی آلوارس سرعین که بزرگ‌ترین پیست اسکی ایران است، جنگل فندقلو در نمین، پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی نمین، آب‌گرم شابیل و دریاچه آت‌گولو شیروان دره در مشگین‌شهر، طبیعت بهشتی خلخال، بقعه سید امین‌الدین جبراییل در اردبیل، مقبره شیخ حیدر مشگین‌شهر، کلیسای مریم مقدس اردبیل، موزه مردم‌شناسی اردبیل،  مسجد جامع اردبیل، سبلان، عمارت آقازاده اردبیلی در اردبیل، مجتمع‌های آبگرم مشگین شهر و سرعین مانند مجتمع آب درمانی سبلان سرعین و دهکده سنگی ویند کلخوران سرعین از جمله این دیدنی‌ها به شمار می‌روند.

_{عکس: مجید قاسمی}

از میان این جاذبه‌ها آرامگاه شیخ صفی‌‌‌الدین اردبیلی، بازار قدیمی اردبیل، کهنه‌قلعه، مقبره تاریخی شیخ حیدر، مسجد جامع اردبیل و عمارت آقازاده در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

_{عکس: شهرام باغبان‌باشی}

همچنین آرامگاه شیخ صفی‌‌‌الدین اردبیلی در یونسکو ثبت شده است.

عکس کاور: کوروش نوزاد تهرانی