استان زنجان را بهتر بشناسیم

استان زنجان یا فلات زنجان با جمعیت ۱۰۱۵۷۳۴ نفر و به مرکزیت شهر زنجان یکی از استان‌های ایران است که در منطقه آذربایجان کشور قرار گرفته است.

زنجان در سال ۱۳۵۲ با ضمیمه شدن قزوین به استان تبدیل شده است. در مهرماه سال ۱۳۷۳ قزوین با توابع خود از زنجان جدا شده، استان قزوین را تشکیل داد و استان زنجان نیز، به‌تنهایی استانی مستقل شد. این استان از ۸ شهرستان، ۱۶ بخش، ۴۶ دهستان و ۱۹ شهر تشکیل یافته است. شهرستان‌های آن عبارت‌اند از: زنجان، طارم، ماهنشان، خدابنده، ایجرود، ابهر، خرمدره و سلطانیه.

گنبد سلطانیه که بعد از کلیسای جامع فلورانس و ایاصوفیه در استانبول عظیم‌ترین گنبد تاریخی جهان است، و بزرگترین گنبد خشتی جهان در این استان قرار دارد. غار کتله‌خور بی‌نظیرترین غار ایران است که در استان زنجان جای گرفته است.

_{عکس از مهدیه باقرزاده (گنبد سلطانیه)}

شهرستان ابهر بزرگ‌ترین شهرستان صنعتی استان و قطب کارخانه‌های بزرگ استان در تولیدات صنعتی محسوب می‌شود چراکه دارای بیش از سه شهرک صنعتی فعال است. شهرستان زنجان نیز دارای معادن بسیار متنوع است، بیش از ۱۷۰ اندیس و ذخایر معدنی در استان وجود دارد که این ذخایر یا در حال بهره‌برداری هستند یا اینکه شناسایی شده‌اند.

_{عکس از محمد آقازاده (غار کتله‌خور)}

استان زنجان یكی از قطب‌های مهم كشاورزی و دامداری غرب كشور به شمار می‌آید و دارای ۸۸۳۰۰۰ هکتار زمین کشاورزی است. انجیر، برنج، انگور، زردآلو، سیب، لوبیا (منطقه هیدج)، خیار، پیاز، گردو، فندق و بادام، زیتون، انار و سیر از مهم‌ترین محصولات کشاورزی و نیز صادراتی آن است. همچنین در زمینه دامپروری صنعتی و تولید گوشت و شیر، در سطح كشور، جایگاه مخصوصی داشته و یكی از مهم‌ترین مراكز مرغداری كشور است.

_{عکس از عارف فتحی اکبری}

تاریخچه

قدمت این استان به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد برمی‌گردد، در کاوش‌های باستانی و آثار تاریخی کشف شده می‌توان این موضوع را مشاهده کرد. غار گلجیک مکان زندگی انسان در دوره‌های پیش از تاریخ بوده و در ارتفاعات مشرف به روستای حاج آرش واقع شده است. ردپایی از زندگی انسان‌هایی که در دوره آشولین تا بردوستین (جدیدترین ابزارهای سنگی دوره پارینه‌سنگی قدیم) می‌زیسته‌اند در این غار کشف شده است، این دوره متعلق به ۱۶ تا ۳۰ هزار سال پیش از میلاد است. آتشگاه‌های دوران اشکانیان و ساسانیان در طارم حاکی از توسعه زیاد در دره رودخانه قزل اوزون و زنجان رود در دوره‌های تاریخی است.

_{عکس از ساوش عرب‌خوانی}

زنگان یا زندیگان نامی است که برای مرکز استان زنجان در قبل از اسلام انتخاب شده بود و به‌معنای منسوب به کتاب زند بوده که پس از استیلای اعراب بنا به ضرورت تلفظ معرب به زنجان تغییر یافته است. واقع شدن این استان در حاشیه جاده ابریشم و راه تجاری مسیر هند و چین به اروپا بر ارزش ان افزوده بود. ایالت خمسه از نام‌های این استان در دوره قاجار بوده است.

جغرافیا و اقلیم

استان زنجان با مساحت ۲۲۱۶۴ کیلومتر مربع در شمال غرب فلات ایران قرار دارد. ارتفاع استان از سطح دریا ۱۵۰۰ متر است. همسایگان این استان از شمال استان‌های اردبیل و گیلان، از شرق استان قزوین، از جنوب استان همدان، از جنوب غربی و غرب استان‌های کردستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی هستند.

_{عکس از محمدرضا حریری}

این استان متشکل از دو منطقه کوهستانی و جلگه‌ای است، قله‌های مرتفع در قسمت کوهستانی استان قرار داشته و در نواحی شمالی شهرستان زنجان، بخش‌های مرکزی، طارم علیا، طارم سفلی، ماهنشان، ایلات قاقازان و در غرب و جنوب غربی آن، شهرستان خدابنده (قشلاقات افشار) واقع شده‌اند. مناطق جلگه‌ای یا دشت‌های آن نیز سایر نقاط استان را شامل می‌شوند.

یش از ۲۷۴ کوه که قسمتی از این ارتفاعات به‌طور سلسله‌وار دارای دامنه‌های حاصلخیز هستند، در استان زنجان وجود دارد. قلل ابدال، بابا گیلدر، بلقیس، چال، صندوق سندران، قبله‌داغ و لعل‌کان از مهم‌ترین کوه‌های استان به شمار می‌روند.

استان زنجان دارای اکوسیستم‌های فراوان دشتی، بیابانی، تالابی و رودخانه‌ای، جنگلی، درختچه‌ای، کوهستانی مرتفع و تپه ماهوری است. دریاچه‌، آبشارها، چشمه‌های آب گرم و رودخانه‌های زیبا هدیه طبیعت به این استان است.

_{عکس از مسعود ملک غصبی}

بلندترین نقطه استان در ارتفاعات تخت سلیمان با ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر قرار دارد، پست‌ترین نقطه نیز در رود قزل‌اوزن در گیلوان با ارتفاع بیش از ۳۰۰ متر واقع شده است. قزل‌اوزن، زنجان رود، شورکات (رود کبیر یا ابهر رود) از مهم‌ترین رودهای استان هستند. رودخانه قزل اوزن هم در زمینه اقتصاد اهمیت زیادی دارد و هم به‌دلیل پرآبی، زیبایی و طولانی بودن مسیر خود یکی از مهم‌ترین روخانه‌های زنجان است که در زمینه جاذبه‌های گردشگری نیز اهمیت زیادی دارد. باغ‌های زیبا و سرسبز بسیاری در مسیر این رودخانه به وجود آمده که از نتایج این رود پرآب است.

زنجان یکی از استان‌های سردسیر و کوهستانی شمال غربی کشور است. یش از ۷۰ درصد مناطق این استان دارای آب وهوای نیمه خشک فراسرد و در ۳۰ درصد باقی مناطق از تنوع اقلیمی و آب و هوایی برخوردار است. متوسط بارش ۲۹۵ میلی‌متر و متوسط دما ۱۰٫۹ درجه سیلسیوس است.

زیبایی و سرسبزی در ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیرماه آدمی را به سوی خود دعوت می‌کند.

مردم‌شناسی

مردم استان زنجان به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند. بخشی از شمال طارم علیا دامنه کوه البرز نیز به زبان تاتی صحبت می‌کنند. مردم این استان مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند.

زنجان پایتخت شور و شعور حسینی است. از نمادهای عزاداری و دین‌داری مردم زنجان برگزاری دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان در هشتم محرم در هر سال است که قدمت برگزاری این مراسم به بیش از یکصد سال پیش بازمی‌گردد.

حسینیه اعظم زنجان یکی از بزرگ‌ترین مراکز مذهبی جهان تشیع و از مکان‌های تاریخی مربوط به دوره قاجار است.

پوشش محلى و سنتى زنان و مردان استان زنجان بسیار جالب و قابل‌توجه است. پارچه‌اى برای محافظت از موى سر، چنه التى (زیرچانه)، یاشماق، جلیزقا، کوینک، تومان، شلوار و نیم‌ساق پوشش محلی بانوان استان زنجان است، همچنین تزیینات متفاوت چون انگشتر، النگو و غیره در پوشش زنان استفاده می‌شود. کت و شلوار معمولی با کلاه نمدی با نام محلی کچه بورک و گیوه یا چارق نیز پوشش محلی مردان را تشکیل می‌دهد.

سوغات و صنایع دستی

صنایع دستی و سوغات زنجان در کنار مناظر زیبا و دیدنی آن، نظر همگان را به خود جلب می‌کند.

نان اردک، شیرینی شستی، سبزی غازیاغی، چاقو، چاروق و فرش زنجان (با طرحی معروف به ریز ماهی) از مهم‌ترین سوغات و صنایع دستی زنجان هستند. فرش افشار زنجان از قالی‌های ریزبافت و پشمی و از پرطرفدارترین فرش‌های ایرانی است و از مهم‌ترین فرش‌های صادراتی کشور به شمار می‌رود.

دیدنی‌ها

از مهم‌ترین آثار باقی مانده تاریخی و باستانی در استان زنجان، می‌توان به گنبد سلطانیه،‌ بازار زنجان، عمارت دارایی زنجان، عمارت ذوالفقاری زنجان، شهر زیرزمینی دژمنده در روستای خوئین زنجان، بنای رختشویخانه زنجان، پل سردار زنجان، حمام حسنیه اعظم زنجان، پل و قلعه قشلاق ماهنشان، قلعه تشویر طارم، قلعه بهستان ماهنشان، موزه مردان نمکی زنجان، مسجد خانم زنجان، مسجد جامع ابهر و مسجد جامع زنجان اشاره کرد.

مسجد حسینیه اعظم زنجان، دودکش جن در ۱۲۰ کیلومتری زنجان، مقبره قیدار نبی در شهرستان خدابنده، آبشار شارشار زنجان، تپه خالصه درخرمدره ،آرامگاه پیر احمد زهرنوش ابهر، امامزاده زیدالکبیر در ابهر، و معبد داش‌کسن در ۱۵ کیلومتری زنجان از دیگر دیدنی‌های این سرزمین تاریخی است.

همچنین غار کتله‌خور در ۸۰ کیلومتری جنوب خدابنده، غار زرین در زرین رود، غار حاج کندی زنجان و غار خرمنه‌سر در آب‌بر را نباید از دست داد.

_{عکس از خبرگزاری مهر}

گنبد سلطانیه، بازار زنجان، عمارت دارایی، عمارت ذوالفقاری، بنای رخت‌شویخانه، پل سردار، حمام حسینیه اعظم، قلعه بهستان، مسجد خانم، مسجد جامع زنجان، مقبره قیدار نبی، تپه خالصه، آرامگاه پیر احمد زهرنوش و پل سردار از آثاری هستند که در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند. همچنین مراسم عزاداری حسینیه اعظم زنجان به‌عنوان دهمین مورد از میراث معنوی ثبت شده در ایران است.

عکس کاور از سعید صباغیان