بندرعباس از نگاه سفرنامه نویسان خارجی

وقتی پرتغالی‌ها به جزیره هرمز دست یافتند، در خشکی مقابل آن که همان بندرعباس کنونی باشد، بارگیری کردند. آن‌ها به خاطر خرچنگ‌های فراوانی که در این محل دیده می‌شد آنجا را باندل کامارائو یا کامبارائو، به معنی بندر خرچنگ، نامیدند.

جهانگردان اروپایی نام این بندر را به‌صورت‌های گوناگون گامبرون، کمپرون، گمبرون، کوموران، کامورون، گامرون، گومرون، گامبرون و کمبرو آورده‌اند. از زمان شاه عباس اول به بعد هم نام بندرعباس به خود گرفت.

یان اسمیت، اولین سفیر هلند در ایران، در سال ۱۰۰۷ شمسی از طریق بندرعباس (گامبرون) وارد ایران شد. او اشاراتی به این بندر دارد:

«روز ۵ فوریه (۱۷ بهمن) بعد از طی ۵۰۰ کیلومتر دریایی بدون آنکه واقعه‌ی قابل ذکری رخ داده باشد به گامرون (گامبرون، بندرعباس) وارد شدیم. گامرون در دشتی وسیع در کنار دریا واقع شده که جزو ایالت هرمز است و از لحاظ جغرافیایی در مدار ۲۷ درجه‌ی شمالی قرار دارد.

هوای این بندر در زمستان تا ماه آوریل (فروردین) معتدل است ولی بعد از آن به‌قدری هوا گرم و ناراحت‌کننده می‌شود که ساکنان این منطقه به نقاط کوهستانی کوچ می‌کنند. علت شدت گرمای این بندر و نواحی اطراف و هم‌سطح آن معلوم نیست؛ چون علاوه بر خشکی، آب دریا هم گرم می‌شود.

در نزدیکی شهر هرمز قلعه‌ی بزرگی در کنار یک میدان قرار دارد که بسیار محکم ساخته شده است. این قلعه دارای چهار برج است و دو سوم آن به‌وسیله‌ی دریا محاصره شده و تنها یک راه از خشکی برای ورود به قلعه وجود دارد و در این قسمت یک دیوار بسیار ضخیم دوجداره قلعه را از محیط خارج جدا می‌سازد ولی چون در پایه‌های این دیوار شن به کار رفته به آسانی می‌شود در آن مواد منفجره کار گذاشت و به داخل قلعه نفوذ کرد. پرتغالی‌ها هم به همین وسیله از ایرانی‌ها شکست خوردند و قلعه را از دست دادند. در این قلعه توپ‌های باعظمتی هم وجود دارد.

_{طرحی از ورود اروپاییان به جزیره هرمز (سال ۱۶۷۰)}

در داخل قلعه تعداد زیادی منبع آب ساخته شده که معمولاً سالی یک بار پر می‌شوند و این کار را موقعی انجام می‌دهند که کشتی‌های ما در بندر حاضرند وگرنه ممکن است ناوگان پرتغالی‌ها از این کار جلوگیری کنند. در موقع دیدار از قلعه، سلطان به افتخار ما چند تیر توپ شلیک کرد و ما هم در عوض به هنگام ترک قلعه، این مهمان‌نوازی او را با یک هدیه‌ی کوچک جبران کردیم».

ژان باتیست تاورنیه‌، جهانگرد فرانسوی، کمی پس از یان اسمیت، این بندر را از نظر امنیت برتر از دیگر کرانه‌های خلیج فارس برشمرد و اشاره کرد که گمرک‌خانه‌ای با رئیسی انگلیسی در آنجا برپا است. تاورنیه بندرعباس را شهری بزرگ با انبارهای گسترده که بر بالای آن‌ها ساختمان‌هایی برای بازرگانان ساخته شده وصف می‌کند. او همچنین می‌نویسد که همه‌ی کشتی‌هایی که از هندوستان برای ایران و عثمانی و دیگر سرزمین‌های آسیایی و اروپایی کالاهای بازرگانی می‌برند در این بندر لنگر می‌اندازند.

_{نقاشی از بندرعباس (سال ۱۷۰۴)}

انگلبرت کمپفر، جهانگرد آلمانی، هم در سال ۱۰۶۲ خورشیدی به گمرک‌خانه‌ی انگلیسی اشاره کرده و گفته که نیمی از سود گمرکی بندرعباس را دریافت می‌کرده است.

ادوارد آیوز (Edward Ives)، پزشک انگلیسی که در سال ۱۱۳۷ از بندرعباس دیدن کرد، می‌نویسد: «این بندر اکنون هیچ‌گونه اهمیتی ندارد و ساختمان دو تجارت‌خانه‌ی انگلیسی‌ها و هلندی‌ها تنها ساختمان‌های مهم آن هستند. در حالی که تمامی شهر ویرانه است».

پرسی سایکس، افسر انگلیسی، در سال ۱۲۱۸ به ایران آمد. او بندرعباس را از دیدگاه موقعیت جغرافیایی دروازه‌ تجارت شرق و غرب و یکی از بنادر مهم مشرق‌ زمین دانست.

از سفرنامه‌های جهانگردان سده‌های گذشته که بگذریم، بندرعباس و حوالی آن امروزه نیز مقصد برخی از توریست‌ها است. یکی از جاهای دیدنی جزیره هرمز است که در نزدیکی بندر قرار دارد. در ادامه چند نمونه از آخرین نظرات مسافران خارجی درباره‌ی این جزیره را می‌خوانیم.

جزیره هرمز

توریستی که در اردیبهشت ۹۷ از کشور چک به جزیره هرمز آمده بود از تجربه‌‌اش در این جزیره گفت:

«سفر به جزیره هرمز در خلیج فارس را از دست ندهید. جاهای زیبای زیادی برای دیدن دارد؛ مثل  کوه نمکی، ساحل سرخ هرمز، دره رنگین کمان و .... می‌توانید اتومبیل یا موتور یا توک-توک بگیرید و در جزیره بچرخید که خیلی هم ارزان است. کل این گردش حدود چهار ساعت طول کشید».

مسافر هلندی در خرداد ۹۷ گفت خیلی راحت می‌توانید عاشق جزیره‌ی هرمز شوید:

«چشم‌اندازهای عجیب و غریب با رنگ‌های مختلف دارد. کوه‌های نمکی شگفت‌انگیز و آن تصویری که برج غروب می‌آفریند دیدنی هستند. موزه‌ی احمد نادعلیان، هنرمند محیطی، نیز جذاب است. دیدن زندگی قبایل آنجا هم جالب است؛ زنان نقاب بر چهره می‌گذارند».

گردشگر کانادایی در خرداد ۹۷ جزیره‌ی هرمز را جزیره‌ای زیبا با طبیعتی بکر دانسته است:

«هرمز جزیره‌ای شگفت‌انگیز با زیبای‌ها طبیعی بسیار است. تابه‌حال هیچ‌جایی مثل این ندیده بودم. دیدن جزیره مثل رویا بود. واقعاً ارزشش را دارد که به خاطرش برای سفری یک‌روزه سوار قایق شوید. راهنمایی دوچرخه‌سوار اختیار کردیم. دوچرخه‌هایش سایه‌بان دارند و تا چهار نفر جا می‌گیرند.

خانه‌های زیادی هست که می‌توان آن‌ها را برای ناهار اجاره کرد. ماندن در آن خانه‌ها تجربه‌ی اصیلی است و راه خوبی برای آشنایی با مردم بومی جزیره به حساب می‌آید. ما کمی از برنامه‌ی تور فاصله گرفتیم و رفتیم شنا کردیم. خیلی جالب بود که فقط ما در ساحل بودیم».

باغ پرندگان و همچنین معبد هندوها نیز از دیگر مقاصد گردشگران خارجی در بندرعباس است.