سرنوشت قراردادهای بوئینگ و ایرباس در هاله ای از ابهام

شاید قراردادهای خرید هواپیما توسط ایران را بتوان پربارترین نتایج برجام دانست که در صورت اجرایی شدن موفق آن، می‌توانست ایران را به یک قطب مهم هواپیمایی در منطقه تبدیل کند؛ ولی متاسفانه، نتیجه‌ی مطلوبی در پی نداشت. ایران ایر، شرکت هواپیمایی ملی ایران، ۲۰۰ هواپیمایی مسافربری سفارش داده است: ۱۰۰ فروند از ایرباس، ۸۰ فروند از بوئینگ و ۲۰ فروند هم از کارخانه‌ی فرانسوی – ایتالیایی ATR.

در دسامبر سال ۲۰۱۶، شرکت فرانسوی ایرباس، قراردادی ۱۰ ساله مبنی بر فروش ۱۰۰ فروند هواپیمای مسافربری به قیمت ۱۹ میلیارد دلار با شرکت هواپیمایی ایران ایر (هما) امضا کرد که شامل ۴۶ فروند هواپیمای A320، ۳۸ فروند هواپیمای A330 و ۱۶ هواپیمای A350 XWB است و از این میان، سه هواپیما تاکنون به ایران ایر تحویل داده شده است. دو فروند هواپیمای دیگر باید طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده تا پایان سال جاری تحویل ایران می‌شد که با اتفاقات فعلی، سرنوشت آن‌ها معلوم نیست.

تحویل اولین هواپیمای ایرباس A321 در فرودگاه بین‌المللی مهرآباد تهران در تاریخ ۲۳ دی ماه ۱۳۹۵ (عکس از خبرگزاری فرانسه)

در همان ماه، شرکت آمریکایی بوئینگ نیز اعلام کرد قرارداد فروشی با ایران ایر مبنی بر فروش ۸۰ فروند هواپیما به ارزش ۱۶٫۶ میلیارد دلار به این کشور امضا کرده است. این شرکت کمی بعدتر اعلام کرد که قرارداد دیگری در ماه آوریل سال ۲۰۱۷ برای فروش ۳۰ هواپیمای بوئینگ 737 MAX با حق امتیاز خرید ۳۰ فروند هواپیمای دیگر به ارزش ۳ میلیارد دلار با یکی دیگر از شرکت‌های هواپیمایی ایران (آسمان) منعقد کرده است که هنوز هیچ هواپیمایی به هیچ کدام از شرکت‌ها تحویل نداده است.

علاوه بر شرکت هواپیمایی ایران ایر، ایرلاین‌های زاگرس و ایران ایرتور هم پس از ماه‌ها مذاکره توانستند در حاشیه‌ی برگزاری پنجاه و دومین نمایشگاه هوایی «لوبورژه» پاریس، تفاهم‌نامه‌های خریدی مبنی بر ۷۳ فروند هواپیمای جدید ایرباس را امضا کنند. هر کدام از این شرکت‌ها، به ترتیب، ۲۸ فروند هواپیما – شامل ۲۰ هواپیمای A320neo و ۸ هواپیمای A330neo – و ۴۵ فروند هواپیما به این شرکت فرانسوی سفارش داده‌اند. ارزش کلی این تفاهم‌نامه‌ها، ۴٫۵ میلیارد یورو برآورد شده است.

ایران ایر ۲۰ فروند هواپیما نیز از کارخانه‌ی فرانسوی – ایتالیایی ATR خریداری کرده است که تاکنون تنها هشت فروند از آن وارد ایران شده است.

چون بیشتر از ۱۰٪ از قطعات ایرباس از طرف شرکت‌های آمریکایی مثل جنرال الکتریک تامین می‌شود، انعقاد این قراردادها منوط به دریافت مجوز از طرف ایالات متحده بود. این به آن معنی است که پس از خروج آمریکا از برجام، حتی کارخانه‌های اروپایی مثل ایرباس هم باید در مورد قرارداد خود با ایران تجدیدنظر کنند.

طبق بیانیه‌ی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، فروش این هواپیماها باید طی ۹۰ روز تا تاریخ ۶ آگوست ۲۰۱۸ به اتمام برسد و پس از این تاریخ، همه‌ی مجوزهای مربوط به قراردادهای تجاری بین ایران و شرکت‌های آمریکایی لغو خواهند شد. 

دو شرکت ایرباس و بوئینگ، ضمن درخواست مهلت برای انجام بررسی‌های بیشتر، اظهارنظر دیگری در مورد تصمیم نهایی خود نکرده‌اند و به گفته‌ی مقصود اسعدی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، هنوز نمی‌توان اظهارنظر قطعی درباره سرنوشت قرارداد هواپیماهای برجامی داشت. اما شرایط شرکت هواپیماسازی ATR با دو شرکت دیگر متفاوت است. اگر چه شرایط برای این شرکت دشوار می‌شود؛ اما توانایی تحویل چند فروند دیگر تا اتمام بازه‌ی زمانی مقرر شده را دارد.