توس یکی از شهرهای تاریخی و مشهور استان خراسان رضوی است. شهر توس که نامش بیش از همه چیز یاد فردوسی را در ذهن تداعی می‌کند در آبان ماه سال ۱۳۷۵ با تمامی ارگ و بارو به شماره ۱۷۵۸ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. بنابراین می‌توان گفت شهر توس به طور کلی جزی آثار ملی و یکی از جاذبه‌های ایران محسوب می‌شود و جای جای این شهر به تمامی جاذبه تاریخی است. شهر توس در روزگار باستانی ایران دارای اهمیت بسیار بود اما با مشهور شدن شهر مذهبی و زیارتی مشهد، تا حدودی توس تحت‌الشعاع قرار گرفت.
عکس از نیما نجف زاده
جغرافیا
شهر توس در ۳۵ کیلومتری شمال غرب مشهد قرار دارد. خاستگاه توس را می‌توان دشت کشف‌رود دانست که ولایت توس با چندین شهر بزرگ و بسیاری از روستاهای دره‌ای و پایکوهی و دشتی را تشکیل می‌دهد. وسعت شهر توس را در حدود ۱۶۵۰۰ کیلومتر دانسته‌اند. طابراین یکی از قسمت‌های فرهنگی شهر توس است. کلان‌شهر طابران شباهت بسیاری به شهرهای تیسفون و تخت سلیمان دارد و دارای بارویی محکم است. در این شهر ساختار طبقاتی قبل از اسلام را می‌توان مشاهده کرد. شهر توس در حدود ۱۹ کیلومتری مشهد است، بنابراین به تبع شهر مشهد دارای اقلیمی متغیر است. این شهر به دلیل قرار گرفتن در کنار کشف‌رود شهری حاصلخیز محسوب می‌شود که دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و مرطوب است.
عکس از محمد زائرنیا
تاریخچه شهر
سابقه تاریخی شهر توس به عهد باستان می‌رسد. برخی سابقه شهر و ساخت آن را به جمشید پیشدادی نسبت داده‌اند. در اوستا نام شهر توس با عنوان «اورو» آمده و یکی از شانزده سرزمین مقدس در وندیداد اوستا است. برخی نیز سابقه شهر طوس را به پهلوان ایرانی شاهنامه یعنی طوس می‌رسانند و وی را تجدیدکننده این شهر معرفی می‌کنند. در اوستا و شاهنامه از پهلوانی طوس سخن رانده شده است. در هیچ یک از منابع قبل از ساسانی، نامی از شهر طوس دیده نشده و تمامی شهرهای شمال شرق کشور در این دوره به صورت یک ایالت در منابع ذکر شده‌اند. نام توس را می‌توان در بین منابع عصر ساسانی دید. در شاهنامه، سام در کنار کشف‌رود در شهر توس با اژدها جنگیده و آن را کشته است. فردوسی کشته شدن یزدگرد اول ساسانی را در شهر توس گزارش می‌دهد.
شهر توس پس از اسلام شهری است که فردوسی و شعرای دیگر در آن مطرح بوده‌اند. شهر طوس در کتاب‌های جغرافیایی دوره اسلامی از مجموعه چندین آبادی تشکیل شده است. این شهر بعدها با قرار دادن حرم امام رضا در دل خود دارای اهمیت بیشتری شد. شهر نیشابور در دوره‌های بعد از توس پیشی گرفت و دارای رونق بسیار شد. رونق نیشابور بر شهر توس سایه افکند و توس از دایره رقابت خارج شد. در دوره حمله مغول به شرق ایران و خراسان، شهر توس هم از آسیب به دور نماند و با حمله تولوی پسر چنگیز ویران شد. توس در حمله به شهر دچار قتل عام‌های بسیار شد. در دوره‌های بعد شهر بازسازی شد و با مشهد یک نام را به خود اختصاص دادند. با اهمیت یافتن نام مشهد به عنوان یک شهر مذهبی، شهر توس تحت‌الشعاع قرار گرفت و مشهد پایتخت خراسان شد.
مردم‌شناسی
گویش مردم شهر توس همان گویش مشهدی است. این گویش دارای خویشاوندی با لهجه هراتی است. امروزه می‌توان گویش مشهدی را بازمانده لهجه توس قدیم دانست. شاهنامه فردوسی را می‌توان بزرگترین میراث لهجه توس قدیم دانست که دارای ارزش فراوان است. بنابراین می‌توان گویش شهر توس را بازمانده فارسی دری که همان فارسی درباری و گویش دربار بوده است، دانست.
اکثر مردم شهر توس مسلمان و دارای مذهب شیعه هستند. شهر توس با داشتن رودخانه کشف‌رود شهری حاصلخیز است و کشاورزی در آن جزو شغل‌های رایج مردم است. شهر توس دارای جاذبه‌های تاریخی است و محوطه‌ای تاریخی محسوب می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت درآمد برخی از مردم شهر هم به تبع مشهد که یک شهر زیارتی و سیاحتی است، بر سیاحت از شهر و خدمات به گردشگران استوار است. اگرچه این شهر تاریخی و توریستی نیازمند امکانات بیشتری در این زمینه است. از صنایع دستی شهر توس می‌توان به کار روی سنگ و سنگ‌تراشی و قلم‌زنی اشاره کرد. استادان این حرفه اشیای کاربردی می‌سازند و با قلم زدن روی آنها نقش‌های زیبایی می‌اندازند. دیگ‌ها و ظروف سنگی و دیزی‌های این شهر را می‌توان در بازارچه کوهسنگی توس مشاهده کرد که از آنها به عنوان سوغات نیز استفاده می‌شود.
جاذبه‌های شهر توس
شهر طوس خود یک شهر ثبت شده تاریخی است و جای جای این شهر می‌تواند جاذبه‌ای برای دیدن داشته باشد. روستای باژ و بقایای شهر طابران از مناطق تاریخی توس هستند. معروف‌ترین جاذبه شهر طوس را می‌توان آرامگاه فردوسی نامید که نزد عاشقان و علاقه‌مندان زبان و ادبیات و فرهنگ فارسی و ایرانی دارای مقامی بی‌بدیل است.
عکس از: تسنیم
از دیگر دیدنی‌های این شهر می‌توان به گنبد هارونیه اشاره کرد که بنایی آجری بدون تزیین است و تنها در تزیینات داخلی آن از مقرنس‌کاری استفاده شده است. موزه شهر توس به عنوان یکی از دیدنی‌های این شهر در سال ۱۳۷۴ با مساحت ۶۰۰ مترمربع در غرب آرامگاه فردوسی و به قصد اجرای نقالی ساخته شده است.
توس فاصله بسیار کمی با شهر مشهد دارد. بنابراین برای اقامت در شهر توس می‌توان از امکانات رفاهی شهر مشهد و اقامتگاه‌ها و هتل‌های اطراف حرم امام رضا بهره‌مند شد.
دیدگاه