خرم آباد در یک نگاه
خرم‌آباد یکی از شهرهای زیبای غرب ایران و مرکز استان لرستان است. این شهر پر از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی است و بازدید از آن در ایام نوروز توصیه می‌شود.
مقاله‌های مرتبط:
خرم‌آباد، شهری در غرب ایران، با آب و هوای دل‌انگیز و طبیعتی زیبا و مردمانی خون‌گرم است که پر از جاذبه‌های تاریخی است. خرم‌آباد بزرگ‌ترین شهر لرنشین ایران و بیست و سومین شهر پرجمعیت ایران است. خرم‌آباد یکی از شهرهای مهم ایران در عصر ساسانی بوده و به همین دلیل بناهای تاریخی زیادی در این شهر به‌جای مانده است.
جغرافیا
خرم‌آباد مرکز شهرستان خرم‌آباد و استان لرستان است. این شهر از شمال به شهرستان سلسله، از شرق به دورود و الیگودرز، از جنوب به اندیمشک و از غرب به شهرستان‌های دوره و پلدختر محدود می‌شود. خرم‌آباد در ارتفاع ۱۱.۴۷۸ متری از دریا قرار دارد و آب و هوایی معتدل و نیمه مرطوب دارد. منابع آب زیرزمینی و چشمه‌های آب درون‌شهری زیادی در خرم‌آباد وجود دارد و این هم یکی دیگر از دلایل اهمیت این شهر سرسبز است.
تاریخچه
بر اساس برخی روایات نام باستانی خرم‌آباد، «خایدالو» بوده و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای تمدن ایلام به شمار می‌رفت. شهر شاپور خواست در عصر ساسانی به دستور شاپور دوم ساسانی روی خرابه‌های خایدالو یا همان خرم‌آباد ساخته شد. تمدن ایلام در جنگ با تمدن‌های بین‌النهرین از جمله سومری‌ها، اکدی ها و بابلی‌ها دوام نیاورد و پس از مدت‌ها استقامت به دست آن‌ها شکست خورد.
دومین بزنگاه تاریخی که خرم‌آباد دوباره به اوج قدرت خود بازگشت، دوره ساسانی بود. خرم‌آباد شهر مهمی در عصر ساسانی بوده است و بر اساس برخی روایات نام این شهر در عصر ساسانی «شاپور خواست» بوده است.
از قرن هشتم به بعدی دیگر خبری از شاپور خواست در نقشه‌ها نبود و با ورود اسلام این شهر بانام خرم‌آباد شناخته می‌شد. در عصر سلجوقی، باباطاهر ،در خرم‌آباد، در نزدیکی قلعه فلک الافلاک، دفن شد، لازم به ذکر است که این آرامگاه در ابتدا منسوب به باباطاهر عریان بود، ولی با وجود مقبره‌ای در همدان شک و شبهه‌هایی در رابطه با هویت فرد دفن شده در خرم‌آباد به وجود آمد. در این دوره قلعه به‌نوعی هسته مرکزی شهر به‌حساب می‌آمده و ساختار شهر حول قلعه شکل‌گرفته است.
خرم‌آباد مدتی پایگاه اتابکان لر بود و پس از صفویان به آبادانی خرم‌آباد توجه کردند. حکومت صفوی در خرم‌آباد اقدامات عمرانی زیادی اجرا کرد که یکی از آن‌ها ساخت پلی مهم در این شهر بانام «پل صفوی» است. قابل‌ذکر است که مسجد جامع خرم‌آباد هم در عصر صفوی بناشده است.
در دوره قاجار، بسیاری از حاشیه‌نشینان و حتی ساکنان لرستان، به خرم‌آباد مهاجرت کردند و اقتصاد در این شهر به‌شدت رونق یافت.
در آغاز حکومت رضا پهلوی، خرم‌آباد در شورش علیه نیروهای حکومتی نقش پررنگ و مؤثری داشت، این شورش به‌دلیل متهم کردن عشایر به راهزنی بود. در زمان حکومت ستم‌شاهی، حزب توده ایران در خرم‌آباد فعالیت گسترده‌ای داشت، در جریان تیراندازی بهمن ۱۳۲۷ به محمدرضا شاه پهلوی، چند تن از اعضای توده در کرمانشاه دستگیر شدند.
طی هشت‌ساله جنگ ایران و عراق، استان لرستان به‌دلیل همسایگی با سه استان مرزی در غرب و جنوب غربی ایران بسیار اهمیت داشت. خرم‌آباد هم به‌دلیل قرار گرفتن در مسیر شمال به جنوب و موقعیت راهبردی بارها مورد حملات هوایی و موشکی از سوی ارتش عراق گرفت.
وجه‌تسمیه
وجه‌تسمیه خرم‌آباد از زبان غلامحسین مصاحب به این تعبیر است:
خرم‌آباد از دو بخش (خرم) به معنی خرّم و آباد تشکیل‌شده است. آباد به‌صورت پسوند در آخر نام‌های مکان می‌آید. چون این شهر در جلگه بسیار زیبایی ساخته‌شده که دارای باغ و چشمه‌سارهای چشمگیر است به آن خرم‌آباد گفته‌اند. تا سال‌ها پیش این شهر را (خرم‌آباد فیلی) می‌نامیدند.
فرهنگ و آداب‌ورسوم
پوشش
پوشش مردم خرم‌آباد، در واقع پوشش محلی لرستان است که یکی از زیباترین لباس‌های محلی این آب و خاک است. پوشاک زنان لر بر اساس موقعیت اجتماعی و شرایط سنی متفاوت است، پوشاک زنان جوان لر با پارچه‌های زیبا بارنگ‌های شاد و سربندهای زیبا و رنگی است و زنان مسن‌تر پارچه‌هایی به رنگ تیره با طرح‌های ساده و سربندی سیاه و سفید را استفاده می‌کنند.
تره و گل ونی سرپوش مخصوص لری است که بسیاری از زنان لر از آن استفاده می‌کنند. در طرح این روسری‌ها نقش‌هایی پیچیده با رنگ‌های زنده و شاد استفاده می‌شود و جنس آن‌ها از ابریشم بوده است.
پیراهن زنان لر، شامل کلنجه، سرداری، کمر چین و جلیقه است. کلنجه کت مخملی است که روی پیراهن پوشیده می‌شود و یقه و لبه‌های دم آستین و دور شکاف آن یراق‌دوزی و نواردوزی شده است.
سرداری، پوششی است بلند تا به پشت پا، جلوی آن بدون دکمه است با آستینی تا آرنج که بیشتر از مخمل با رنگ‌های مشکی، سبز و قرمز تهیه می‌شود. دوره‌های آستین و دامن آن به‌اندازه دو تا سه انگشت یراق‌دوزی و نواردوزی شده است. کت نیم‌تنه را می‌پوشاند که نواردوزی ندارد و با دکمه‌ای در جلو بسته می‌شود جلیقه هم که برای همه ما آشنا است و تنها تفاوت جلیقه لری با جلیقه ساده در یراق‌دوزی‌های اطراف آن است.
شلوار یا به زبان محلی لرستان «شاوال» عبارت است از زیرپوشی لیفه‌دار یا کمری دار به مدل شلوارهای کردی از پارچه‌های رنگی که زیر پیراهن می‌پوشند.
ولی لباس مردان غیور لر، تزیینات کمتری نسبت به لباس زنان لر دارد. به پیراهن مرد لر، جومه یا کراس می‌گویند که آستین‌هایی بلند و یقه‌گرد دارد و از جنس کرباس به رنگ سفید است.
مردان لر شالی با عرض ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر به کمرشان می‌بندند. ستره قبای خاصی است که تا زیر زانو می‌آید و بیشتر در مراسم‌های خاص پوشیده می‌شود.
کلاه نمدی و گیوه هم عضو جدایی‌ناپذیر پوشاک مردان لر است.
آداب و رسوم
آداب و رسوم هر ناحیه از کشور متفاوت است و حتی ممکن است بسیاری از رسوم را نتوان در هیچ منبعی یافت چون یا بر اثر گذشت زمان از بین رفته‌اند یا تنها افراد محلی و قدیمی از وجود رسوم آگاهی دارند. مراسم عزاداری سالار شهیدان، امام حسین (ع) و یاران وفادارش در لرستان باحال و هوایی دیگر برگزار می‌شود.
شروع مراسم عزاداری مردم خرم‌آباد با صدای ساز و دهل که آهنگ حزن‌انگیزی به نام «چمرونه»، آغاز می‌شود، پس از نواخته شدن آهنگ چمرونه در محله‌ها و کوچه‌ها، دسته‌های عزادار که شامل سینه‌زنان و زنجیرزنان حسینی هستند، در خیابان‌ها به راه می‌افتادند تا به جایگاه اصلی شهر بروند.
سینه‌زنان خرم‌آبادی به شیوه‌ای خاص که ویژه مردم این شهر است، سینه‌زنی می‌کنند. در این شیوه ابتدا سینه‌زنان نشسته و سینه می‌زنند بعد وقتی که نوحه‌خوان فریاد می‌زند: «ای‌وای شهیدا به دشت کربلا» همگی سرپا می‌ایستند و ضمن جواب دادن به نوحه‌خوان با دودست و به‌شدت سینه می‌زنند.
یکی از خاص‌ترین رسوم عزاداری در خرم‌آباد، مراسم چهل‌منبر است. چهل‌منبر در روز تاسوعا برگزار می‌شود، در این مراسم زنان به یاد اسارت حضرت زینب (س) با پای‌برهنه و نقاب به‌سمت محله باغ دختران حرکت می‌کنند و چهل شمع جلوی درب خانه‌هایی که باز است، روشن می‌کنند.
رسومات یادشده تنها بخشی از عزاداری باشکوه خرم‌آبادی‌ها و لرها در ایام عاشورا و تاسوعا است.
صنایع دستی
قالی‌بافی، گلیم‌بافی، گبه‌بافی، چوغا، سیاه‌چادر، نمکدان بافی، خورجین، حصیربافی، مسگری، سفال سازی، گیوه‌دوزی، ماشته بافی و چاقوسازی از صنایع دستی خرم‌آباد است.
سوغاتی
از جمله خوراکی‌های خوشمزه خرم‌آباد و استان لرستان می‌توانیم به کلوچه روغنی، نان ساجی، ترخینه، سمنو، نان آردی، روغن حیوانی، شیرینی کاک، حلواارده، عسل اشاره‌کنیم.
جاذبه‌های گردشگری
جاذبه‌های تاریخی
بدون شک و اندکی تعلل، مهم‌ترین جاذبه تاریخی خرم‌آباد، قلعه فلک‌الافلاک است، این قلعه ازنظر تاریخی بسیار حائز اهمیت است. این قلعه که به «دوازده‌برجی» هم شهرت دارد، در سده هفتم هجری در دوره اتابکان لر روی خرابه‌های دژی ساخته‌شده که برخی آن را از آثار دوره ساسانی می‌‌دانند. قلعه فلک‌الافلاک در دوره فتحعلی‌شاه قاجار مرمت شد و برج مرتفعی به آن اضافه شد و از آن به بعد فلک‌الافلاک نامیده شد. فلک‌الافلاک یا دژ شاپور خواست بر فراز تپه‌ای مشرف‌به شهر خرم‌آباد و در نزدیکی رودخانه خرم‌آباد قرار دارد و با شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ثبت‌شده است.
از دیگر جاذبه‌های تاریخی خرم‌آباد باید به سنگ‌نوشته خرم‌آباد، پل شاپوری، مقبره زید بن علی، مناره آجری، پل صفوی، مقبره باباطاهر، گرداب سنگی، حمام گپ، زورخانه طیب، آسیاب گبری، مقبره شهنشاه (مقبره سرسلسله اتابکان لر) اشاره کرد.
جاذبه‌های طبیعی
طبیعت خرم‌آباد به‌اندازه‌ای زیبا و بکر بوده که بعید است کسی از گشت‌وگذار در آن خسته شود. در لیست زیر به زیباترین آبشارهای لرستان در خرم‌آباد اشاره‌کرده‌ایم:
- آبشار وارک در غرب گردنه نوژیان، بخش پاپی در جنوب شرقی خرم‌آباد
- دریاچه کیو واقع در شهر خرم‌آباد
- آبشار افرینه در کنار روستایی به همین نام در مسیر جاده بین‌المللی خرم‌آباد به اندیمشک
- آبشار سرکانه در روستای گریت بخش پاپی در فاصله ۵۰ کیلومتری شهرستان خرم‌آباد
- آبشار چکان در جنوب غربی الیگودرز در دامنه ارتفاعات مشرف بر دره چکان در فاصله ۱۴۱ کیلومتری شهرستان خرم‌آباد
- آبشار نوژیان در ۳۸ کیلومتری جنوب شرقی خرم‌آباد (بخش پاپی)
پارک‌های بسیار زیبایی در خرم‌آباد وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها باید به پارک جنگلی شور آب، پارک جنگلی مخمل کوه، پارک صخره‌ای و پارک کوهستانی یا بام لرستان اشاره کرد.
پوشش گیاهی اطراف خرم‌آباد بسیار بکر و وصف‌ناپذیر است، اگر روزی قصد سفر به این ناحیه را داشتید، حتما سفر جاده‌ای را انتخاب کنید. از دیگر جاذبه‌های طبیعی خرم‌آباد از مخمل کوه، دریاچه کیو یاد می‌کنیم.
عکس کاور از سایت ویکی‌پدیا (عکاس: S.moradifard)
دیدگاه