- chevron_right کجارو
- chevron_right مجله گردشگری
- chevron_right اخبار
- chevron_right جاذبهها
- chevron_right راهنمای سفر
- افزودن مکان
تالاب بند علیخان تنها تالاب استان تهران است که وسعتی بالغ بر ۲۵ هزار هکتار دارد. این تالاب یکی از مهمترین زیستگاههای حیات وحش در استان تهران و از جاهای دیدنی ورامین محسوب میشود که علاوه بر محل زندگی پرندگان مهاجر در فصل زمستان، نقش مهمی در تغذیه مراتع جنوب دشت ورامین دارد. تالاب فصلی بند علیخان در ماههای گرم سال بهصورت باتلاق درمیآید و گاهی خشک میشود؛ اما در پاییز و زمستان، مملو از آب است و پرندگان مهاجر را به سوی خود جذب میکند؛ گرچه این تالاب در حال حاضر وضعیت مناسبی ندارد و رو به نابودی است.
منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: شکیبا خدابخش)
تالاب بند علیخان در ۳۵ کیلومتری جنوب ورامین و منطقه محافظتشده کویر مرکزی واقع شده است. این تالاب ۲۵ هزار هکتار وسعت دارد که ۲۰ درصد آن در استان تهران و مابقی آن در استان قم قرار دارد.
برای دسترسی به تالاب بند علیخان باید از جنوب شرق تهران، وارد جاده امام رضا شوید. پیش از شریفآباد میتوانید با کمک تابلوهای راهنما مسیر خود را بهسمت ورامین تغییر دهید. از کمربندی ورامین استفاده کنید تا در ۳۵ کیلومتری جنوب ورامین، با تابلوی تالاب بند علیخان روبهرو شوید. مسیر پیش رو تا تالاب آسفالت است و در نتیجه لازم نیست نگران کیفیت مسیر باشید.
منبع عکس: خبرگزاری فارس (عکاس: ناشناس)
تالاب بندعلیخان تنها تالاب استان تهران است که وسعت آن به ۲۵ هزار هکتار میرسد. ظاهرا ۱۲۰ سال پیش علیخان نامی که از ثروتمندان زمان خویش بوده است، بندی خاکی روی رودخانه شور میسازد تا آب رودخانه شور و قسمتی از سیلابها را بهسمت زمینهای کشاورزی خود در اراضی پاییندست ورامین هدایت کند. به همین دلیل این محل از آن زمان به بند علیخان معروف شده است. مطمئنا علیخان وقتی این بند را روی رودخانه شور میزد، نمیدانست که روزی به یکی از زیباترین تالابهای فصلی اطراف تهران تبدیل خواهد شد.
در نیمههای آذرماه که بارندگیها شدت میگیرد، آبهای سطحی از پایتخت بهسمت این تالاب روان میشوند و بهتدریج دسته دسته پرندگان مهاجر به این تالاب پرآب میآیند. از آنجا که این تالاب فصلی، کویری و دشتی است، وسعتش به میزان بارندگی و منابع آب سطحی بستگی دارد. در نتیجه این تالاب در تابستانها به کویری بیآب تبدیل میشود و در فصل سرما جانی دوباره میگیرد و پرآب میشود. متاسفانه در سالهای اخیر بهدلیل کاهش بارندگی و عدم رعایت سهم ۴۰ درصدی تالاب، بخش عمدهای از آن خشک شده و در معرض نابودی است. به همین ترتیب، از تعداد پرندگان مهاجر آن بهشدت کاسته شده است و بهغیر حدود یک هزار قطعه اردکی که در حاشیه رودخانه شور و شیرین و مناطقی حضور دارند که اندکی آب انباشته شده است، پرنده دیگری در منطقه یافت نمیشود.
منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: ناشناس)
با خشکشدن این تالاب که سد مستحکمی در برابر پیشروی کویر محسوب میشود، مشکلاتی از جمله هجوم ریزگردها و پیشروی کویر در مناطق جنوبی استان تهران به وجود میآید؛ ضمن اینکه با تغییر عادت کوچ پرندگان، در سالهای آینده این منطقه دیگر شاهد پرنده مهاجر نخواهد بود.
علاوه بر مشکل کمآبی، فاضلابی که از کارخانه چرمسازی به تالاب میریزد، آن را آلوده میکند؛ اما شگفتی تالاب بند علیخان در اینجا به رخ كشیده میشود. در ابتدای این تالاب، باكتریها به تصفیه آب مشغول هستند و پس از چند متر نیزار به چشم میخورد. نی تنها در محیط آب شیرین رشد میكند و وجود نیزار در این تالاب نشاندهنده تصفیه خودکار آب در آن است.
منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: R H Walpole)
بند علیخان در سالهای پرآبی و از اوایل مهرماه پذیرای هزاران پرنده مهاجرآبزی و کنار آبزی است که از کشورهای شمال ایران و مناطق سیبری برای زمستانگذرانی به این منطقه کوچ میکنند. این پرندگان شامل مرغابی سرسبز، خوتکا، اگرت، حواصیل و نیز پرندگان غازنما مانند آنقوت، تنجه و تعداد کمی فلامینگو، درنا و قو میشوند که زمستان را در این منطقه سپری میکنند؛ ولی کاهش بارشهای اخیر در منطقه باعث شده تا این تالاب خشک شود و پرندگان به آن مهاجرت نکنند.
بررسیهایی که در تالاب بند علیخان در فصول مختلف سال انجام گرفته است، از تنوع بالای پرندگان در آن خبر میدهد که شامل ۹۸ گونه از ۲۸ خانواده پرنده میشود و تقریبا ۲۰ درصد گونههای پرندههای شناساییشده در ایران را تشکیل میدهند. از گونههای پرندگان این تالاب ۶۷ گونه از ۲۰ خانواده خشکیزی، ۱۳ گونه از دو خانواده آبزی و ۱۸ گونه از ۶ خانواده کنار آبزی هستند. برخلاف تصور رایج که گمان میشود تنها پرندگان آبزی به تالابها وابستهاند، حیات پرندگان خشکی نیز به این اکوسیستم گره خورده است. گاوچرانک، نوک خنجری، سلیم کوچک، چکاوک کاکلی، کوکو، هدهد، چکچک دشتی و... از پرندگان این تالاب بودهاند.
در تالاب بند علیخان، تعداد پرندگان خشکیزی از تنوع پرندگان آبزی و کنار آبزی بیشتر است؛ چراکه در فصول خشک سال، گونههای غالب پرندگان تالاب خشکیزی هستند. از جمله این پرندگان میتوان به عقابها، لاشخورها، چکاوکها، بلبلها و زنبورخوارها اشاره کرد. ضمن اینکه در ایران تنوع پرندگان خشکیزی بسیار بیشتر از تنوع پرندگان آبزی و کنار آبزی است.
وجود تالابهایی همچون تالاب بند علیخان موجب میشود تا پرندگان مهاجری كه از شمال كشور به جنوب یا برعكس مهاجرت میكنند، به خاطر فقدان مكانی برای استراحت و تجدید قوا از بین نروند؛ چراکه این پرندگان نمیتوانند بدون توقف مسیر مهاجرت خود را یکسره طی كنند. از همین رو تالاب بند علیخان بهعنوان تالابی فصلی نقش مهمی در حفاظت از نسل پرندگان آبزی و كنار آبزی مهاجر بازی میکند. این تالاب به استراحتگاه، آشیانه، مکان آب شرب و پناهگاهی برای پرندگان آبزی تبدیل شده است. پرندگان مهاجر آبزی این مکان را برای زادآوری انتخاب نمیکنند؛ چراکه زمان خیلی زود میگذرد و آب تالاب با گرمشدن هوا به سرعت خشک میشود. پس همه این عوامل بهخوبی نشان میدهند که احیای تالاب بند علیخان تا چه اندازه برای محیط زیست منطقه اهمیت دارد.
منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: ریچارد بارتز)
منبع عکس: سایت borna.news (عکاس: ناشناس)
از آنجا که تالاب فصلی بند علیخان در ماههای گرم سال خشک است؛ بهترین زمان بازدید از آن، ۶ ماه دوم سال است. اگر به پرندهنگری علاقهمند هستید، باید فصل زمستان را برای بازدید خود انتخاب کنید تا شاهد حدود ۲۰ هزار قطعه پرنده مختلف در این منطقه باشید. بنابراین، این تالاب را میتوان یکی از مقاصد پرنده نگری ایران دانست.
منبع عکس: خبرگزاری ایرنا (عکاس: ناشناس)
تالاب بند علیخان در منطقه حفاظتشده کویر قرار دارد و پیشتر پاسگاه محیطبانی داشت؛ اما با خشکشدن نسبی تالاب، پاسگاه برچیده شد و امروزه ورود به آن آزاد است.
نویسنده: پریسا مرتضوی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی