با سنت عجیب پاک کردن گوش در چین آشنا شوید

پاک‌کردن گوش، از جمله فرهنگ‌های منحصربه‌فرد شهر چنگدو در چین است، که قدمت بسیار زیادی نیز دارد؛ اما امروزه به دلیل برخی مسایل بهداشتی و نیز عدم علاقه و توجه نسل جوان به یادگیری این حرفه و شرکت در این مراسم، در حال نابودی است. این فرهنگ، همه ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند و نیازمند انجام مطالعات رسمی به منظور احیا و شناساندن آن به جهان است.

صداهای بسیار بلندی از قهوه‌خانه‌های پارک‌های پر از درخت و پر رفت‌وآمد چنگدو، مرکز استان سیچوآن در جنوب غربی چین، به گوش می‌رسد. این صدا به آرامی از میان لبه رودخانه‌ها و کانال‌های شهر، خیابان‌های باریک با خانه‌های شیروانی و از میان راهروهای سالن‌های اجرای اپرا، جایی که شخصیت‌های پنهان هر شب در آن می‌رقصند و آوازهای باستانی خود را می‌خوانند، عبور می‌کند و به گوش می‌رسد. شاید صدایی از نوع صدای یک فروشنده غذای خیابانی! اما صدا همان‌طور که نزدیک‌تر می‌شود، شکل غیرمعمولی به خود می‌گیرد. آیا این صدای تیز کردن چاقو است؟ یا صدای تنظیم کردن ساز یک گروه نوازنده پیانو؟

در پایان، منبع سر و صدای اسرار آمیز ظاهر می‌شود: یک دستگاه بلند و دو طرفه فلزی که به شکل یک دیاپازون بوده و صدایی مانند آن را تولید می‌کند. این ابزارها به طور ثابت و محکم برای وارد کردن ضربه‌های ناگهانی به منظور تمیز کردن کانال گوش‌های مشتریان، در دستان پاک‌کننده‌های گوش چنگدو، نگه داشته می‌شوند.

دیدن این پاک‌کننده‌های گوش، اتفاقی معمولی در خیابان‌های چنگدو و بخشی از یک سنت محلی منحصربه‌فردی است که به نظر می‌رسد قدمت آن به قرن‌ها پیش باز می‌گردد. طبق گفته نویسنده کتاب آشپزی و مبلغ مواد غذایی چینی، فوچسیان دانلپ، که در مورد تجربه خود در زمینه دوستی با یک پاک‌کننده گوش در اواسط دهه ۱۹۹۰، هنگامی‌که در چنگدو تحصیل می‌کرد، نوشته است، این کار به دوران سلطنت سلسله سونگ باز می‌گردد (۶۹۰-۱۲۷۹). در این روز، مردان - و تعداد کمی از زنان - در قهوه‌خانه‌های محبوب شهر که در مکان‌هایی مانند پارک‌های مرکزی شهر، خیابان‌های پهن و باریک، کوچه‌های پر پیچ‌و‌خم جدید و ساختمان‌های ساخته شده به سبک سلسله چینگ، می‌کردند. با وجودی که آن‌ها یک فروشگاه موقت برای چند روز با چند صندلی راه‌اندازی می‌کردند؛ اما کار آن‌ها همچنان یک کار غیررسمی تلقی می‌شد.

برای درک اینکه چرا مردم حاضر هستند مبلغی بابت بررسی وضعیت کانال گوش خود در ملاعام پرداخت کنند، باید دیدگاه کلی چینی‌ها در مورد بهداشت گوش را بدانیم. در حالی که استفاده از گوش‌پاک‌کن در غرب، امری عادی است، در بسیاری از نقاط آسیای شرقی، نیز معمولا استفاده از چمچمه‌های گوش - وسیله‌ای بلند و نازک که یک طرف آن مانند یک قاشق کوچک پهن شده - برای پاک کردن ترشحات اضافی گوش، امری عادی است. نویسنده اصلی مقاله می‌گوید: «مادر چینی من وقتی که من خیلی کوچک بودم، یک چمچمه گوش از جنس چوب بامبو داشت؛ اما به یاد نمی‌آورم چگونه از آن استفاده می‌کرد.»

عمل چنگدو، چیزی بیش از تمیز کردن گوش است. عمل «تائور» (Tao er)، یا «خالی کردن گوش»، که در اینجا انجام می‌شود، کاری استادانه و دقیق است، که در مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه و با استفاده از مجموعه‌ای از ابزارهای تخصصی انجام می‌گیرد. افرادی که در این کار بسیار ماهر هستند می‌توانند این کار را به‌راحتی و به‌سرعت اصلاح مو انجام دهند. این کار برای گردشگران، به‌عنوان یک خاطره لذت‌بخش از سفر به چنگدو محسوب می‌شود. طبق گزارشی که در سال ۲۰۱۶ توسط سرویس خبری چین منتشر شد، پاک‌کنان گوش، آموزش‌های بسیاری می‌بینند تا مهارت‌هایی مانند دقت و ثبات را قبل از اینکه حتی گوش را لمس کنند، بیاموزند. یکی از تمرین‌هایی که انجام می‌هند، این است که نخ‌های کوچک و نازک فیتیله شمع روشن را بدون اینکه شعله شمع خاموش شود، با استفاده از موچین، بیرون می‌کشند.

دونلوپ، در خاطرات سفر خود به چنگدو در دهه ۱۹۹۰، با عنوان «بال کوسه و فلفل سیچوآن: خاطره تلخ و شیرین غذا در چین»، اولین جلسه‌ای که برای تمیز کردن گوش خود رفته بود را به‌عنوان احساساتی تکان‌دهنده و لذت هیجان‌انگیز توصیف می‌کند. با این توصیفات، چگونه می‌توانستم فرصت رفتن به آنجا را از دست بدهم.

چند روز بعد از ورودم به شهر، هنگامی که در حال چشیدن یک کاسه چای گل یاس در قهوه‌خانه همینگ واقع در پارک مرکزی شهر بودم، صدای مردی که گوش تمیز می‌کرد را دوباره شنیدم. استاد شو را صدا زدم تا گوش‌های مرا نیز تمیز کند و زمانی که چراغی که به سرش بسته بود را تنظیم کرد و با یک چنگالک نازک فلزی به گوشم نزدیک شد، اندکی مضطرب شدم.

سریع پرسیدم: آیا صدمه خواهد زد؟ اما دیگر برای پشیمانی و فرار خیلی دیر شده بود.

او زمزمه کرد: «اصلا آسیبی نمی‌رساند»؛ همان چیزی که دندانپزشک من هنگام روشن کردن دریل وحشتناک خود می‌گفت!

استاد شو، ابتدا چیزی را در اطراف گوشم چرخاند و سپس به کشتن هر چه که داخل گوشم بود اقدام کرد. کاوش او در بخش‌های مخفی و بسته جمجمه‌ام به طور تعجب‌برانگیزی قابل تحمل بود! این کار او باعث قلقلک گوشم می‌شد، درست مانند اینکه یک نقطه منحصربه‌فرد از پای یک نفر که به آن حساس باشد را قلقلک بدهند: ترکیبی از یک حس راحتی و لذت خارق‌العاده بود. من تمام تلاش خود را کردم تا ساکن و بی‌حرکت بمانم. کار خیلی سختی نبود البته تا زمانی که استاد شو به خاطر وضعیت درون گوشم شروع به نچ‌نچ کردن کرد.

«خیلی کثیف است خیلی» و گفت «شما باید این کار را زود به زود انجام دهید.»

او توضیح داد که ترشحات گوش مردم آسیا خشک و پوسته پوسته است و تمیز کردن آن در مقایسه با ترشحات گوش چسبنده غربی‌ها آسان‌تر است و متاسفانه؛ به نظر می‌رسد من هم، ژن ترشحات گوش خود را از پدر ایرلندی-اسکاتلندی‌ام به ارث برده‌ام. او برای اثبات حرف خود، تکه بزرگی را که همان لحظه از گوشم خارج کرده بود را نشانم داد و گفت جزییات را برایت مو‌به‌مو توضیح خواهم داد.

استاد شو، پس از خارج کردن تمام ترشحات از داخل گوشم، ابزار دیگری که دارای یک پر در انتهایش بود را تا انتهای گوشم که تازه آن را تمیز کرده بود، فرو برد و به طور ملایم داخل کانال گوشم چرخاند. در پایان نیز، ابزار چنگال مانند خود را از گوشم بیرون کشید و با وارد کردن ضربه به آن به طور شگفت‌انگیزی باعث تولید صدای وز وز در نزدیکی عصب‌های گوشم شد. او همه این مراحل را در سمت دیگر سرم نیز انجام داد و به‌سرعت به سراغ مشتری بعدی خود رفت. درست است که من با یک حس شنوایی فراانسانی آنجا را ترک نکردم؛ اما تجربه آن به طرز شگفت‌انگیزی جالب بود. مانند خاریدن یک محل خارش غیر قابل دسترس.

اگر چه ادعاهایی درباره اینکه این شیوه درمان سبب بهبود سلامت از طریق تحریک نقاط طب فشاری بدن می‌شود؛ اما هیچ مدرکی برای اثبات این امر وجود ندارد. کلودیا هوانگ، انسان‌شناس و دانشجوی دکتری دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس، که در حال حاضر در زمینه پیر شدن جمعیت سیچوآن مطالعه و تحقیق می‌کند چنین می‌گوید: «من با همه آنچه که مردم برای آسایش و سلامتی انجام می‌دهند، موافقم» اما طبق گفته مادر دکترش که در دانشگاه چنگدو دانشگاه طب سنتی چینی آموزش دیده بود، «هیچ نظام پزشکی در جهان وجود ندارد که ورود اشیای خارجی به داخل کانال گوش را تایید کند. مردم این کار را انجام می‌دهند، زیرا فکر می‌کنند این کار حس خوبی به آن‌ها می‌دهد.»

در حقیقت، شایع‌ترین صفتی که برای توصیف اثرات تمیز کردن گوش می‌توان به کار برد، واژه شفو است؛ اصطلاحی که به معنی راحتی، متعادل، طراوت و آرامش است. شفو، کلمه‌ای برای توضیح این که چگونه رسم تمیز کردن گوش به بخشی از زندگی خیابانی در چنگدو تبدیل شده است، است. شهری ناشناخته در اطراف چین که سبک زندگی آرامش‌بخش و منحصربه‌فردی دارد.

به گفته اردن پورتر، فردی کانادایی که هشت سال قبل خانه خود را در چنگدو ساخته است: «بخشی از زندگی در چنگدو، این است که خودتان را در لحظه رها کنید و اجازه دهید حس و حال شهر شما را در خود غرق کند.» او شرکت خود، با نام «تور غذاهای چنگدو» را تاسیس کرد تا به بازدیدکنندگان در کشف بخش لذت‌بخش شهر، نمونه‌هایی از غذاهای مشهور تند محلی مانند نودل‌های دان دان و ماپوتوفو کمک کند. «تمیز کردن گوش باعث این کار می‌شود. این فعالیتی است که در فرهنگ چنگدو ایجاد شده است». برای مکث کردن، نشستن و تسلیم تجربه شدن-  او با خنده افزود: «این کار در واقع، مانند شل‌کردن کمربند در ملاعام است.»

منطقه چنگدو برای مدت طولانی به‌عنوان محلی با استرس کم، همراه با غذای فراوان و آب و هوای دلپذیر و جایی که فرهنگ و ادبیات می‌توانستند رشد کنند، بوده است. یانگ یونگ و سیما یانگرو، دو شاعر برجسته سلسله هان (۲۰۶ ق.م- ۲۲۰ ب.م)، هر دو در این شهر متولد شده‌اند. دوفو (۷۱۲-۷۷۰)، شاعر مشهور کلاسیک (۷۱۲-۷۷۰)، که اغلب به‌عنوان «شاعر حکیم» چین نامیده می‌شود، چنگدو را به‌عنوان مکانی برای نوشتن یک اثر مهم خود در ۴۰ سالگی انتخاب کرد. پورتر می‌گوید: «اینجا همیشه محلی تجاری بوده است، ایده‌های جدیدی که وارد آن شد، آنجا را به مکانی خلاقانه اما همچنان آرامش بخش تبدیل کرده است. آن‌ها نیازی به سعی برای به دست آوردن چیزی نداشتند همه آنچه که لازم بود به سمت آن‌ها می‌آمد.»

آنچه که توسعه یافت، نه تنها یک نوع لیبرالیسم بود، بلکه عاملی برای درک لذت برای کسانی که به دنبال لذت‌های زندگی بودند، نیز محسوب می‌شد - از ساعت‌های طولانی معطل شدن در قهوه‌خانه‌ها، نوشیدن تعداد نامحدودی از فنجان‌های چای و شکستن تخمه هندوانه تفت داده شده گرفته تا درمان خود به وسیله ماساژ یا تمیز کردن گوش. این یک جمله معروف در بین مردم چین است که می‌گوید: «جوان‌ها نباید به چنگدو بروند و پیرها نیز نباید آنجا را ترک کنند.» اعتقاد آن‌ها بر این است که شیوه زندگی آرام سبب خاموشی جنب و جوش جوانان می‌شود، در حالی که این حالت بهترین راه برای ادامه سال‌های باقی مانده زندگی افراد میانسال و سالخورده است.

طبق گفته آنیتا لای، کسی که در چنگدو متولد و بزرگ می‌شود، نسل جوان امروز، علاقه زیادی به تمیز کردن گوش خود ندارد. او می‌گوید که یک شکاف جدی نسبی میان مشتریان پاک‌کنندگان گوش وجود دارد به طوری که تقریبا نیمی از مشتریان را گردشگران، چه داخلی و چه بین‌المللی، و نیمی دیگر را مردم محلی تشکیل می‌دهند، که این مردم محلی نیز اغلب افراد پیر هستند. لای می‌گوید: «بسیاری از جوانان فکر می‌کنند که این کار کمی ترسناک است و ممکن است از نظر بهداشتی و سلامتی نگران کننده باشد.» او اعتراف کرد که با وجود اینکه تمیز کردن گوش هنوز هم نقش مهمی در فرهنگ چنگدو دارد؛ اما او خودش نیز به دلایل گفته شده هرگز آن را امتحان نکرده است.

اما اگر جوانان علاقه‌مند نباشند، آیا این سنت همچنان در نسل‌های آینده باقی خواهد ماند؟ در گزارشی از سرویس خبری چین، یک پاک‌کننده گوش به نام چن کیائو نگران آینده حرفه‌اش بود. او می‌گوید که شناخت رسمی و حفاظت از این سنت ضروری است. «ما می‌خواهیم [این حرفه] را برای نسل‌های بعدی به ارث بگذاریم و از آن به‌عنوان نمودی از فرهنگ چنگدو - میراث فرهنگی نامشهود - محافظت کنیم.»

اما تا فرا رسیدن آن روز، چن و همتایانش همگی تمام توان خود را برای انجام هر چه بهتر حرفه خود به کار خواهند گرفت: ارسال مشتریان خود به سمت چشیدن طعم لذت‌بخش آرامش، یک گوش در یک زمان.

«سنت‌هایی که ما را گرفتار خود می‌سازد»، سریالی از سفرهای بی‌بی‌سی است که فرهنگ‌های موجود در سراسر جهان را از طریق جست‌و‌جو و کشف آداب‌و‌رسوم متمایز آن‌ها، معرفی و احیا می‌کند.