گردشگری سلامت در ایران؛ حوزه ای با رشد سریع ولی نابرابر

اینترنشنال اس او اس (بزرگ‌ترین سازمان خصوصی خدمات‌رسان در حوزه‌ی پزشکی در بیش از ۹۰ کشور جهان)، ایران را در نقشه ریسک سفر ۲۰۱۹ به‌عنوان کشوری ارزیابی کرده که ریسک متغیری دارد و به‌سرعت در حال توسعه است و تفاوت زیادی بین کیفیت خدمات پزشکی در شهرهای بزرگ و شهرهای کوچک‌تر آن مشاهده می‌شود. هدف مهم این سازمان از انتشار این نقشه، سنجش ریسک سفر به هر کشور از دیدگاه گردشگری سلامت است.

با نگاهی اجمالی به کشورهای همسایه و کمی آن طرف‌تر می‌بینیم که ریسک پزشکی در کشورهای افغانستان، عراق، یمن و سوریه خیلی بالا است؛ کشورهای ارمنستان، گرجستان و ترکمنستان ریسک بالایی دارند؛ عربستان، عمان، کویت و لبنان، ریسک متوسطی دارند؛ ریسک سفر به کشورهای ترکیه، قطر و امارات از لحاظ پزشکی کم است و در نهایت، پاکستان، هند، چین، روسیه و جمهوری آذربایجان از وضعیتی مانند ایران برخوردار هستند. کشورهای آفریقایی، به استثنای آفریقای جنوبی که در وضعیت «کم خطر» قرار دارد و چند کشور انگشت شمار دیگر که در وضعیت در حال توسعه یا ریسک متوسط قرار دارند، عمدتا جزء کشورهای پر خطر یا بسیار پر خطر دسته‌بندی شده‌اند. کشورهای اروپای شرقی از ریسک متوسط برخوردار هستند و سایر بخش‌های اروپا، ایالات متحده و کانادا «کم خطر» ارزیابی شده‌اند. در میان کشورهای آمریکای جنوبی هم، به جز ونزوئلا و هاییتی، کشور بسیار پر خطر دیگری مشاهده نمی‌کنیم.

عکس از خبرگزاری مهر

بر این اساس، شاید وضعیت فعلی ایران ایده‌آل به نظر نرسد،‌ ولی امیدوارکننده است. مونسان، رئیس سازمان میراث فرهنگی، می‌‌گوید گردشگران حوزه‌ی سلامت در ایران نسبت به سال‌های گذشته دو برابر شده‌اند و ۸۰ درصد از آن‌ها، پس از اتمام روند درمانی خود به تفریح و گشت‌وگذار در استان‌های تهران، اردبیل، تبریز، کرمانشاه و کردستان می‌پردازند. او می‌گوید:

گردشگر سلامت در بالاترین سطح اقتصادی گردشگری است. ما گردشگر اروپایی را ۱۲۰۰ دلاری می‌دانیم؛ اما گردشگر سلامت ۲۵۰۰ دلاری است.

صنعت گردشگری، دومین صنعت سودآور جهان و گردشگری سلامت، سومین بازار پردرآمد جهان است که گفته می‌شود بیش از ۱۰ درصد از تولید ناخالص ملی کشورهای پیشرفته از این منبع تامین می‌شود. ایران، هم به خاطر کیفیت خدماتی که ارائه می‌دهد و هم به خاطر هزینه‌های نسبتا ارزان آن، مقصد گردشگرانی از عراق و افغانستان و آذربایجان و پاکستان و سایر کشورهای همسایه است. مرکز پیوند کبد شیراز از بزرگ‌ترین مرکزهای پیوند در منطقه است و ایران یکی از کشورهای مهم جهان در عرصه‌ی علوم و فناوری پزشکی است که در چند سال اخیر رشد زیادی را تجربه کرده است. داروهای زیادی هم با استفاده از فناوری‌های مدرن و بر اساس تحقیقات علمی دانشمندان ایرانی تولید و به بازار عرضه شده است. 

در میان کشورهای منطقه، ترکیه، جایگاه خود را به عنوان مرکزی برای کاشت مو تثبیت کرده و در رشته‌های پیوند اعضا، پرتو درمانی برای سرطان، جراحی ارتوپدی، جراحی مغز و اعصاب و ژنوم فعالیت می‌کند و موفق شده است که بعد از ایالات متحده و کره‌ جنوبی، به سومین مقصد جهان در میان گردشگران سلامت تبدیل بشود. کشورهای قطر و امارات هم در سال‌های اخیر با تقویت زیرساخت‌های خود و تبلیغات گسترده در سطح بین‌المللی، گام‌های مهمی را برای جذب گردشگر در حوزه‌های مختلف، شامل حوزه‌ی سلامت، برداشته‌اند. هند، نیز ارزان‌ترین مقصد با خدمات‌رسانی سریع در گردشگری سلامت در سطح جهان محسوب می‌شود.

همانطور که مونسان به‌درستی به این موضوع اشاره می‌کند و این دسته از گردشگران را «گردشگران ترکیبی» می‌نامد، گردشگران سلامت تنها با هدف درمان وارد ایران نمی‌شوند و برای زیارت یا تفریح به شهرهای دیگر کشور هم سر می‌زنند.

علاوه بر تهران که به خاطر بهره‌مندی از ویژگی پایتخت بودن خود از وجود بیمارستان‌ها و کلینیک‌های تخصصی مجهزی برخوردار است، با توجه به این که افغانستان یکی از دو منبع بزرگ گردشگری سلامت در ایران است، می‌توان مشهد را به خاطر نزدیکی به مرزهای افغانستان و در نتیجه، سهولت رفت‌وآمد برای گردشگران این کشور،‌ وجود حرم مطهر امام رضا (ع) که زیارتگاه خیلی از گردشگران افغانستانی، عراقی، آذربایجانی و پاکستانی است و نیز به‌خاطر بیمارستان‌های مجهز و امکانات اقامتی آن، به عنوان قطب گردشگری سلامت در ایران تقویت کرد. کما این‌که هم‌اکنون هم بیمارستان رضوی در مشهد به شمار زیادی از زائران خدمات پزشکی با کیفیت بالا ارائه می‌دهد و هتل هما هم این ظرفیت را دارد که خدمات هتلینگ را به بیماران و همراهان‌شان ارائه بدهد.

به استان‌های هم‌جوار مرزهای غربی ایران نیز باید توجه ویژه‌ای کرد و زیرساخت‌های پزشکی این مناطق را تقویت کرد. استان‌های خوزستان، کردستان و آذربایجان غربی با بهره‌گیری از مزیت هم‌زبانی با کشورهای همسایه و سهولت تردد بین کشورها می‌توانند پایگاه خوبی برای این حوزه از گردشگری باشند.

سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ پیش‌بینی کرده است که ایران باید به قطب پزشکی منطقه تبدیل بشود و از آمار ۳۰۰ هزار نفری فعلی به رقم جذب ۲۰ میلیون گردشگر خارجی در سال ۱۴۰۴ برسد. مهم‌ترین مزیت گردشگری سلامت ایران که دیگران را باوجود موانع سیاسی و فرهنگی جذب ایران می‌کند، ارزان بودن خدمات علاوه بر کیفیت آن است.

ایران این توانایی را دارد که برای استفاده از چشمه‌های آب گرم، دریاچه‌های آب شور، گنبدهای نمکی و امکانات لجن‌ درمانی، طب ایرانی، درمان ناباروری، سلامت دهان و دندان، بیماری‌های قلب و عروق و چشم، جراحی‌های زیبایی و پیوند اعضا و چندین رشته دیگر تبدیل به یک قطب منطقه‌ای یا حتی جهانی بشود. ولی تبلیغات مناسبی در این زمینه برای ایران انجام نشده است. علاوه بر نبود تبلیغات، کمبود زیر ساخت‌ها، موانع زبانی و نبود سیستم نظارتی مدون و قدرتمند هم از چالش‌های گردشگری سلامت در ایران هستند.