چرا کشور محصور در خشکی مغولستان نیروی دریایی دارد؟

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۷/۰۷/۲۲ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۰/۰۱/۱۴ به‌روزرسانی شده است.}

بسیاری کشورهای محصور در خشکی که به آب‌های آزاد دسترسی ندارند، نیروی دریایی خود را حفظ می‌کنند که تصور آن در ابتدا ممکن است عجیب به نظر برسد؛ اما وقتی متوجه شوید که جدا از اقیانوس‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها هم برای بسیاری کشورها، تشکیل مرزهای بین‌المللی می‌دهند؛ داشتن نیروی دریایی ایده‌ای غیرقابل‌تصور نخواهد بود. برای مثال قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان که هر سه، کشورهای محصور در خشکی هستند، همگی در بزرگ‌ترین دریاچه‌ دنیا یعنی «دریای خزر» که مرز مشترک آن‌ها است، دارای ناوگان دریایی هستند. پاراگوئه در رودخانه‌های اصلی کشور دارای قایق‌های گشت مسلح است؛ به این علت که هر دشمنی می‌تواند از طریق آرژانتین و از دریا و با حرکت خلاف جریان آب در این رودخانه‌ها به قلب پاراگوئه برسد.

همچنین سوئیس که یک ملت بی‌طرف در طول تاریخ بوده، یکی از مسلح‌ترین کشورهای دنیا و دارای قایق‌های گشت مسلح در دریاچه‌های متعدد این کشور است. مجارستان صاحب یک ناوگان دریایی کامل شامل کشتی‌های جنگی و کشتی‌های مین‌روب است. همه‌ این کشورها دارای دلایل منطقی برای دفاع از مسیرهای آبی درون‌مرزی خود هستند؛ اما مغولستان داستان دیگری دارد.

مغولستان از جهت دسترسی به آب، محصورترین کشور جهان است؛ به‌صورتی که مرزهایش با نزدیک‌ترین خط آبی ۶۰۰ کیلومتر فاصله دارد. از نظر وسعت، مغولستان دومین کشور بزرگ محصور در خشکی، بعد از قزاقستان است.

تنها مرز آبی بین‌المللی مغولستان یک مسیر آبی شکسته‌ ۱۰ کیلومتری در انتهای شمال‌شرقی دریاچه «Uvs» است که قسمت کوچکی از آن به خاک روسیه وارد می‌شود. اگر بخواهیم واقع‌بینانه صحبت کنیم؛ احتمال اینکه روسیه از طریق این مسیر باریک به خاک مغولستان تجاوز کند، بسیار کم است. اما با این حال اگر مغولستان می‌خواهد از مرز آبی خود دفاع کند، اشکالی ندارد. ولی اینکه مغولستان نیروی دریایی دارد به این علت نیست. در حقیقت نیروی دریایی مغولستان به‌هیچ‌وجه در دریاچه‌ «Uvs» فعال نیست؛ بلکه روی پهنه‌ آبی دیگری یعنی دریاچه‌ی«خووسگول» (Khövsgöl) است که به‌طور کامل داخل مرز است. مرز روسیه بیش از ۱۳ کیلومتر از کرانه‌ این دریاچه فاصله دارد و توسط یک منطقه‌ کوهستانی مرتفع جدا شده است.

نیروی دریایی مغولستان نتیجه‌ تلاش بیهوده‌ این کشور برای زنده نگه داشتن یک میراث از دست رفته است. ۸۰۰ سال پیش، مغول‌ها به رهبری «قوبلای خان» (Kublai Khan)، بزرگ‌ترین نیروی دریایی جهان را داشتند. امپراتوری مغول در زمانی که بیشترین وسعت خود را داشت و گستره‌ آن از آسیای مرکزی تا اروپای شرقی می‌رسید، در طول دریای ژاپن، دریای جنوبی و دریای شرقی چین، دریای عرب و خلیج فارس حضور دریایی داشت. دو مرتبه در اواخر قرن سیزدهم، «چنگیز خان» (Genghis Khan)، ناوگانی شامل بیش از ۴۰۰۰ کشتی را در عبور از دریای ژاپن و به هدف حمله به این کشور جزیره‌ای هدایت کرد. هر دو ناوگان در طوفان‌های دریایی ویرانگر که ژاپنی‌ها «باد الهی» یا «کامی‌کازه» (kamikaze) می‌نامیدند، نابود شدند. قرن‌ها بعد هزاران خلبان جنگ جهانی دوم که به «کامی‌کازه» مشهور بودند، برای حفاظت از ژاپن در ماموریت‌هایی که به خودکشی منجر می‌شد، هواپیماهای خود را در کشتی‌های دشمن تخریب می‌کردند.

در پایان قرن سیزدهم، امپراتوری مغول به تعدادی امپراتوری مستقل تبدیل شده بود. سرانجام با فتح امپراتوری مغول توسط چین، مغولستان به عقب و عقب‌تر از آب رانده شد تا به موقعیت محصور در خشکی فعلی رسید.

در دهه ۱۹۳۰، وقتی اتحاد جماهیر شوروی یک کشتی یدک‌کش به نام «سوخباتر» (the Sukhbaatar)، به مغولستان هدیه داد؛ نیروی دریایی مغولستان دوباره متولد شد. کشتی کنونی به نام «سوخباتر سوم» (Sukhbaatar III)، دارای خدمه‌ای هفت نفره است. فیلم مستندی که توسط شرکت «Litmus Films» تولید شده است، ادعا می‌کند فقط یک نفر از این خدمه شنا بلد است.

یک ملوان از نیروی دریایی مغولستان می‌گوید:

دوست دارم روزی در دریای واقعی باشم. تصور می‌کنم آرام و ملایم باشد. اینجا در دریاچه خووسگول آب بسیار سرد و خشن است.

«سوخباتر سوم» وظیفه جنگی بسیاری ندارد. دریاچه‌ «خووسگول» به‌طور کامل از هر طرف توسط خاک مغولستان احاطه شده است. در دوران کمونیستی، این کشتی یدک‌کش از ضلع جنوب دریاچه نفت منتقل می‌کرد؛ سفری هشت ساعته که با اسب چهار روز طول می‌کشد (جاده‌ ماشین‌رو وجود ندارد). اما وقتی دولت پسا-کمونیست، مرکز نفتی خود را به مکان دیگری منتقل کرد، نیروی دریایی هدفش را از دست داد. از آن پس نیروی دریایی خصوصی‌سازی و از طرف دولت رها شده است. اکنون خدمه‌ کشتی با باربری و مسافربری در حال تلاش برای بقا هستند.