انسان بالدار پاسارگاد، سنگ‌نگاره منسوب به کوروش هخامنشی

زهرا  آذرنیوش
زهرا آذرنیوش شنبه، ۱۴ مهر ۱۳۹۷ ساعت ۱۰:۰۰
انسان بالدار  پاسارگاد، سنگ‌نگاره منسوب به کوروش هخامنشی

سنگ‌نگاره انسان بالدار در پاسارگاد یکی از سنگ‌نگاره‌های زیبای باقی مانده از دوره هخامنشی و قرن ۶ قبل از میلاد است که بسیار هنرمندانه و پرمفهوم حجاری شده است.

سنگ‌نگاره انسان بال‌دار سالم‌ترین و زیباترین نقش ایجاد شده در بناهای پاسارگاد است که مفاهیم عمیق اندیشه‌ای والا را در خود نهفته است. این نقش‌برجسته را می‌توان تنها نقش کامل به‌جای مانده از نقوش پاسارگاد دانست که روی باقی مانده جرز درگاه شمال شرق کنده شده است. تراش این نقش در سنگ‌نگاره بسیار سطحی است به همین دلیل گذر زمان و شرایط نامساعد جوی برخی جزییات نقش را از بین برده و تشخیص آن را ناممکن کرده است. سنگ‌نگاره مرد بال‌دار در پاسارگاد روی درگاه شمال شرق پاسارگاد کنده‌کاری شده است. بالای این سنگ‌نگاره، سنگ نوشته‌ای سه زبانه قرار گرفته که سیاحان اروپایی آن را توصیف کرده بودند. این سنگ نوشته دربردارنده جمله «من کورشم شاه هخامنشی» بود و همین موضوع سبب شد برخی این سنگ‌نگاره را مجسمه کوروش هخامنشی بدانند. برخی کارشناسان براین عقیده‌اند جمله مربوطه، می‌تواند معرف سازنده تندیس باشد نه خود تندیس. این سنگ‌نگاره زیبا از بالای سر تا کف پا در حدود ۲ متر و ۳۵ سانتی‌متر است که با تاج ویژه آن ۲ متر و ۹۰ سانتی‌متر بلندی دارد.

انسان بالدار پاسارگاد

عکس از سایت میراث جهانی پاسارگاد

سنگ‌نگاره انسان بالدار در پاسارگاد سالم ترین و زیباترین سنگ‌نگاره این محوطه است که نقوش آن بر اساس اندیشه و هنر عصر خود حجاری شد

سنگ‌نگاره زیبای انسان بال‌دار در پاسارگاد، که نشان‌دهنده تلفیق اندیشه و هنر است، مردی را نشان می‌دهد که ریشی انبوه، ردایی بلند و تاجی بر سر دارد. این سنگ‌نگاره چهار بال دارد که رو به سوی مرکز کاخ دارند. عناصر تزیینی و هنری سنگ‌نگاره بسیار زیبا، چشم‌گیر و معنادار هستند. بر بلندای نقش سنگ‌نگاره مرد بال‌دار، نقش تاجی زیبا قرار دارد که روی شاخ‌های بلند و تاب‌دار آن یک قوچ وحشی است، در حالی که دو مار کبرا پشت به هم کرده که هریک گویی را که نماد خورشید دارد بر سر دارند تاج را در میان گرفته‌اند. سه دسته گل نی بخش اصلی تاج را که هریک گوی خورشید را بر فراز دارند و با پر شترمرغ احاطه شده‌اند، تشکیل داده‌اند. انتهای این سه دسته گل را سه گوی بزرگ خورشید پوشانده است. بال‌ها با ظرافت و زیبایی خاصی دو سوی مرد را دربر گرفته، در حالی که دو بال به سوی آسمان و دو بال به‌سمت زمین گسترده‌اند. اندام این مرد با ردایی بلند و حاشیه‌دار پوشانده شده که مزین به گلهای رز است.

دست‌ها یکی به سوی جلو و دیگری در امتداد بال به سوی بالا قرار گرفته‌اند، در حالی که پاها عریان هستند. در این نقش‌برجسته به‌طور واضح، مشخص نیست که آیا مرد بال‌دار کفش داشته یا خیر؟ استروناخ براین عقیده است که تصویر به‌صورت پابرهنه حجاری شده است. تصویر انسان بال‌دار از نیم‌رخ نقش شده و رو به چپ یعنی به داخل و سمت مرکز تالار دارد. علاوه بر چهره، تنه و پاهای این مرد نیز به‌سمت راست است. گویا رو به سوی تالار داشته است. دست چپ نقش برجسته تقریبا در پشت تنه پنهان است، ولی دست راست در جلو سینه بالا آمده و انگشتان دست کاملا باز هستند و حالتی شبیه به «سلام» یا «نیایش» را نشان می‌دهند.

انسان بالدار پاسارگاد

عکس از ویکی‌پدیا

برخی کارشناسان تاج و کلاه سه طبقه سنگ‌نگاره را از مفهوم سه گانگی فرهنگ مزدیسنا گرفته است

بهتر است بدانید در شکل‌گیری این سنگ‌نگاره مفهومی، از هنر و فرهنگ ملت‌های مختلفی که در آن زمان در راس فرهنگ‌های موجود بوده‌اند، استفاده شده است. برای مثال، تاج سنگ‌نگاره مرد بال‌دار، الهام گرفته از سرزمین مصر است. این تاج به‌صورت سه طبقه طراحی شده که برخی کارشناسان آن را مفهومی از سه‌گانگی فرهنگ مزدیسنا (گفتار نیک،کردار نیک و پندار نیک) دانسته‌اند. لباس بلند مرد از لباس‌های بلند ایلام و بال‌های سنگ‌نگاره ریشه در فرهنگ آشوری دارد. نمونه‌ای از این تاج نیز که فلزی و به احتمال بسیار از طلا بوده، در هنر آشور نیز دیده شده است برای نمونه می‌توان به «نگهبان بال دار و جادویی» کاخ سارگون دوم در خرس‌آباد اشاره کرد. شاپور شهبازی براین عقیده است که بال‌های این سنگ‌نگاره کنایه‌ای از فر کیانی است که شاهان ایرانی به تایید او نیاز داشته‌اند و فرمانروایی بدون داشتن آن ناممکن بوده است.

فرمانروایی کوروش بر ۴ گوشه جهان و شاخ قوچ آن یادآور عقیده‌ای ایرانی است که قوچ را نمادی از فر کیانی دانسته است. به کارگیری هنر ملل مختلف در این سنگ‌نگاره برگرفته از اندیشه‌های والای انسانی کوروش در تبادل فرهنگ‌ها است. در واقع هر قسمت نقش بیان‌کننده حضور نماینده‌هایی از ملت‌های مختلف است که با اندیشه برابری انسان‌ها با هر رنگ، نژاد و زبانی به وجود آورد. بر بالای نقش برجسته مرد بال‌دار، کتیبه‌ای ۳ زبانی است که مانند کتیبه منقور بر جرز ایوان«کاخ بار» در ۴ سطر که ۲  سطر اول به فارسی باستان و دو سطر بعد ایلامی و بابلی به خط میخی نقر شده است. این نقش برجسته تا سال ۱۲۴۳ خورشیدی، مزین به سنگ نوشته‌های میخی ۳ زبانه بوده با مضمون «من کوروش شاه هخامنشی‌ام» بوده، ولی پیش از سال ۱۲۵۶ خورشیدی این سنگ نوشته را از بالای نقش برداشته‌اند.

انسان بالدار پاسارگاد

عکس از سایت ویکیپدیا

گریشمن بال های مجسمه انسان بالدار پاسارگاد را نمادی از تسلط کوروش بر چهارجهت دانسته است

مورخان و باستان‌شناسان در توضیح بخش‌های مختلف مرد بال‌دار پاسارگاد و تفسیر آن نظرات مشابه و اغلب متفاوتی را ارائه کرد‌ه‌اند. در یک تفسیر تز انسان بال‌دار اکثر کارشناسان اتفاق‌نظر دارند، اینکه بال‌ در نقوش برجسته انسان علامتی ایزدی است و در مفهوم قدرت و محافظت، به نشانه آزادی و استعلای جهان مادی و ارتباط با آفریننده به کار برده شده است.

در مفهوم جزعی آن، ممکن است اختلافاتی در تفسیر دیده شود، اما مفهوم کلی آن پذیرفته شده است. گریشمن بال‌های این مجسمه را نمادی از تسلط کوروش بر چهارجهت (شرق،غرب،شمال و جنوب) دانسته است. نقش مرد بال‌دار را مولانا ابوالکلام آزادمفسر هندی و علامه طباطبایی با شخصیت ذوالقرنین (صاحب دو شاخ) که در قرآن مجید از او به‌عنوان شاهی جهانگیر و دادگر و نظر کرده یاد شده یکی دانسته و ذوالقرنین را همان کوروش می‌دانند. این اثر تاریخی در سال‌های اخیر مرمت شد و به رغم اینکه برخی کارشناسان معتقد بودند، باید به موزه برود در جای خود در پاسارگاد باقی ماند تا مورد بازدید گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ باستانی ایران قرار گیرد.

انسان بالدار پاسارگاد

عکس از سایت پایگاه جامع فرق و مذاهب

تندیسی از نقش برجسته انسان بالدار در  بخش پارک جشن ۲۰۰ساله سیدنی  در پارک المپیک سیدنی شاخته شده است که از آن با عنوان مجسمه کوروش هخامنشی یاد می‌شود. تصویری از این مجسمه در زیر آورده است.

انسان بالدار درپارک سیدنی

عکس از hwing pixe

عکس کاور از سایت جماران

مطالب مرتبط:

منبع رمان گيريشمن؛ هنر ايران در دوران مـادو هخامنـشيان؛ ج1؛ عيسي بهنام؛ چاپ اول؛ تهران: انتشارات علمـي و فرهنگـي؛ .1346 جان هينلز، شناخت اساطير ايران؛ ژاله آموزگار و احمد تفـضيلي؛ چاپ سوم؛ تهران؛ نشر چشمه؛ 1373 جان هينلز، شناخت اساطير ايران؛ ژاله آموزگار و احمد تفـضيلي؛ چاپ سوم؛ تهران؛ نشر چشمه؛ 1373 آرتورپوپ با همكاري فيليپس اكرمان؛ شاهكارهاي هنري ايران؛ پرويز خانلري؛ چاپ اول؛ تهران – نيويورك: انتشارات فرانكلين؛ .1945 isna pasargad رمان گيريشمن؛ هنر ايران در دوران مـادو هخامنـشيان؛ ج1؛ عيسي بهنام؛ چاپ اول؛ تهران: انتشارات علمـي و فرهنگـي؛ .1346

دیدگاه