استان کهگیلویه و بویراحمد را بهتر بشناسیم

استان کهگیلویه و بویر احمد سرزمین چهار فصل ایران و معروف به دیار آریوبرزن، از دامنه‌های کوه‌های زاگرس تا جلگه‌های حاصلخیز حاشیه خلیج فارس گسترده شده است. کهگیلویه و بویر احمد سرزمینی زیبا است که دشت‌های سرسبز و پر گل و گیاه، کوه‌های برفی سفیدپوش، رودخانه‌های خروشان، بناها و یادگاری‌های چند هزار ساله تمدن ایرانی آن را برای گردشگری آماده ساخته است.

شهر یاسوج مرکز این استان و بویراحمد، بهمئی، دنا، کهگیلویه، گچساران، چرام، باشت و لنده شهرستان‌های آن هستند.

این استان یکی از اصلی‌ترین مکان‌های زیست عشایر ایران به شمار می‌رود.

کشاورزی و دامپروری پایه‌های اقتصادی استان را تشکیل می‌دهد. این استان یکی از مناطق بسیار مهم نفت است که دومین تولیدکننده نفت کشور محسوب می‌شود. استان کهگیلویه و بویراحمد دارای بزرگ‌ترین معدن فسفات به‌همراه معادن سیلیس، گوگرد، مس و سنگ‌های تزئینی به‌همراه ذخایر عظیم خاک‌های نسوز و صنعتی کشور است.

_{عکاس: سام محمدی}

تاریخچه

استان کهگیلویه و بویراحمد در گذشته‌ای نه چندان دور جزء یکی از بلوک‌های مملکت فارس بوده که خود از دو قسمت تشکیل می‌شد: قسمت شمال شرقی که آن را سردسیر و کوهستانی و پشت کوه می‌نامیدند و قسمت جنوبی و غربی که نره کوه و بهبهان نامیده می‌شد.

انشان یا انزان نامی است که در عهد باستان به محدوده کهگیلویه اطلاق می‌شد. به عقیده پژوهشگران مردمان انزان خود بخشی از مردمان پارس بوده و با هخامنشیان هم‌نژاد بوده‌اند.

در سال ۱۲۵۸ هجری قمری، رامهرمز، شادگان، هندیجان، بندر معشور، لیراوی و زیدون جزء کهگیلویه و بهبهان بوده‌اند (بهبهان و کهگیلویه دارای سرزمین و محدوده مشترک بوده‌اند) و از آن تاریخ به بعد مناطق نامبرده از آن جدا شدند. از سال ۱۳۲۴ هجری شمسی بویراحمد از کهگیلویه جدا شده و به استان فارس پیوست. در پانزدهم آبان ماه ۱۳۳۸، کهگیلویه نیز از بهبهان جدا شده و شهرستان کهگیلویه با مرکزیت دهدشت شکل گرفت. اما هچنان جزء استان خوزستان بود. در ۲۲ تیرماه ۱۳۴۲ هجری شمسی طبق تصویب‌نامه مجلس شورای ملی وقت، سرزمین ایلات ششگانه کهگیلویه و بویراحمد که تا آن زمان بخشی جزء استان فارس و بخشی جزء خوزستان بود، از این دو استان جدا شد و به فرمانداری کل تبدیل شد و در سال ۱۳۴۴ هجری شمسی شهر یاسوج مرکز استان شده و سرانجام در خرداد سال ۱۳۵۵ هجری شمسی با همان محدوده به استان تغییر یافت.

_{عکاس: وحید طاهری}

جغرافیا

استان کهگیلویه و بویراحمد با ۲۶۴۰۱۶ کیلومتر مربع وسعت در جنوب غربى ایران واقع شده است. سرزمین کوهستانی و مرتفع کهگیلویه و بویراحمد توسط کوه‌هاى زاگرس با رشته‌هاى موازى، در ‌سراسر شمال و شرق و کوه‌هاى سیاه و سفید، خومى خائیز و نیل در جنوب شرقى احاطه شده است.

همسایگان این استان از شمال استان چهار محال و بختیارى، از جنوب استان‌هاى فارس و بوشهر، از شرق استان‌هاى اصفهان و فارس و از غرب استان خوزستان هستند.

بسیاری از رودخانه‌ها از ارتفاعات استان نشات می‌گیرد. چهار پنجم مساحت منطقه متشکل از ارتفاعات و تپه ماهورها و یک پنجم منطقه متشکل از دشت‌ها است که بیشتر زمین‌های کشاورزی در دشت‌ها واقع شده است.

قله دنا با ارتفاع ۴۴۰۹ متر مرتفع‌ترین نقطه استان و لیشتر با ارتفاع ۵۰۰ متر پست‌ترین نقطه استان است.

_{عکاس: مجتبی بزازان (قله دنا)}

به‌طور کلی استان از دوناحیه سردسیر و گرمسیر برخوردار است که ارتفاعات بلندتر و تپه ماهورهای بیشتر در منطقه سردسیر  و ارتفاعات کوتاه‌تر و تپه ماهورهای کمتر در منطقه گرمسیر به چشم می‌خورد.

این استان محل عبور رودخانه‌هاىی همچون مارون، بشار، زهره، خرسان و نازمکان است.

اقلیم

با پیش رفتن در امتداد اصلى کوه‌هاى زاگرس از شمال شرقى به جنوب غربى، از ارتفاع کوه‌ها، مقدار بارندگى و رطوبت هوا به‌طور محسوسى کاسته مى‌شود که نتیجه آن به وجود آمدن مشخصات اقلیمى دوگانه‌اى بوده و در نتیجه استان به دو ناحیه سردسیر و گرمسیر تقسیم شده است.

_{عکاس: پیمان نعمتی (موزه مردم شناسی یاسوج)}

ناحیه گرمسیر با وسعت بیش از ۸۰۰۰ کیلومتر مربع در جنوب و غرب استان قرار دارد و از آب و هوای گرم و نیمه خشک برخوردار است. بارندگی در این ناحیه نسبت به ناحیه سردسیر کمتر بوده که آن هم از آبان ماه آغاز مى‌شود و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه مى‌یابد. درختان پسته کوهى در این مناطق به فراوانی یافت می‌شود. یخبندان در این مناطق زیاد دیده نمی‌شود.

ناحیه سردسیر در شمال و شرق استان و در مجاورت استان‌هاى فارس، اصفهان و چهارمحال و بختیارى و در جنوبى‌ترین بخش زاگرس مرطوب قرار دارد. مساحت این قسمت بیش از ۶۵۰۰ کیلومتر مربع بوده که حدود ۲۱۰۰ متر از سطح دریاى آزاد ارتفاع دارد. دماى متوسط این ناحیه از ۳۶ درجهٔ سانتى‌گراد در گرم‌ترین ماه‌هاى سال تا ۱۰ درجه زیر صفر در فصل سرما نوسان می‌کند. بارش این ناحیه نیز معمولا از آبان‌ ماه شروع شده و تا اردیبهشت به تناوب ادامه مى‌یابد، بیشتر بارش به‌صورت برف خودنمایی می‌کند. فصل یخبندان منطقه در بعضى از نقاط شهریور آغاز شده و تا اواخر اسفندماه ادامه مى‌یابد. جنگل‌هاى وسیع بلوط بر زیبایی این منطقه افزوده است.

_{عکاس: Shery M} 

غذاهای محلی

نان بلوط، آش دِنگو، گَونه، شله ماشکی، کله ‌جوشک یا کلک سوز، آش کارده، تلی رَمَلک، شله لیزکی، تیِوِر، بَرکوشیری، تَلی ناردونه، دمپختک گوشت و کلگ گوشتی از غذاهای سنتی استان هستند که دمپختک گوشت، کلگ گوشتی و شله ماشکی ثبت ملی شده‌اند.

مردم‌شناسی

بر پایه سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۰، این استان جمعیتی معادل ۶۴۰٬۰۰۰ دارد. مردم استان غالبا به گویش جنوبی زبان لری صحبت می‌کنند. زبان‌های ترکی قشقایی و فارسی نیز به‌ویژه در شهرستان گچساران مورد استفاده قرار می‌گیرد. زبان عربی در شهرستان بویراحمد به چشم می‌خورد.

هر قومی لباس سنتی مخصوص به خود را دارد که نمایانگر فرهنگ و هویت آن قوم است. استان کهگیلویه و بویراحمد نیز از این قاعده مستثنی نیست.

تیارس یا کلاه نمدی، تنبان و شلوار، شال، سدره-کلیجه-جلیسقه، ارخالق، حله-عبا-جوقه، گیوه-کفش-ارسی و کپنک یا کردکی پوشاک سنتی مردان را تشکیل می‌دهد.

لباس زنان نیز از دلگ یا ارخالق، جامه زنانه (جومه)، کلاه زنانه، روسری و چارقد، دستمال و جوراب تشکیل شده است.

صنایع دستی و سوغات

صنایع دستی هر استانی علاوه بر اینکه هنر مردمان آن منطقه را نشان می‌دهد، سبب رونق اقتصادی نیز می‌شود که این امر به‌وسیله خرید مسافران و توریست‌های مختلف از این صنایع به‌عنوان سوغاتی محقق می‌شود. استان کهگیلویه و بویراحمد نیز مانند استان‌های دیگر دارای صنایع دستی فراوانی است که مهم‌ترین آن‌ها انواع گلیم است. گلیم گچمه و گلیم مشته از گلیم‌های مشهور استان است.

همچنین گردو، عسل، انگور و ماهی قزل‌آلا از خوراکی‌های ویژه استان است.

دیدنی‌‌ها

زیبایی‌های تاریخی و طبیعی در استان کهگیلویه و بویراحمد گنجانده شده است. این استان از پتانسیل های بالقوه برای توسعه گردشگری داخلی کشور محسوب می‌شود. در سفر به این دیار زیبا پیشنهاد می‌شود از مکان‌های گردشگری غار ده شیخ سی سخت، پارک جنگلی یاسوج (پارک کوهستان)، پیست اسکی دنا یاسوج، دریاچه کوه گل سی سخت، تنگ گنجه ای یاسوج، آبشار گنج بنار گچساران، آبشار یاسوج، موزه یاسوج (موزه مردم‌شناسی)، دریاچه سد شاه قاسم (بندشاه قاسم) یاسوج، تنگ مهریان یاسوج، باغ چشمه بلقیس چرام، قلعه‌ تاریخی چرام، قلعه دیشموک، آرامگاه حکیمه خاتون گچساران، آبشار کمردوغ کهگیلویه، نقوش برجسته تنگ سولک بهمئی، آبشار بهرام بیگی در ۵۰ کیلومتری غرب مرکز شهرستان دنا، بافت تاریخی دهدشت، پل دختر و قلعه دختر دهدشت، گنبد لیشتر گچساران و دهکده توریستی کریک سی سخت دیدن کنید.

_{عکاس: Hamed M}

دیدنی‌های شاخص در فهرست آثار ملی

از میان این دیدنی‌ها گنبد لیشتر، باغ چشمه بلقیس، قلعه چرام، نقوش برجسته تنگ سولک، بافت تاریخی دهدشت، قلعه دیشموک و آبشار کمر دوغ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.

عکس کاور از Shery M