هنرمندان محلی آفریقای جنوبی چگونه به شهرت میرسند؟

هنرمندان هنرآموخته در حقیقت به‌صورت تجربی و بدون گذراندن هیچ دوره‌ای به خلق اثر می‌پردازند. برخی از این هنرمندان با برگزاری نمایشگاه معروف می‌شوند؛ در حالی که برخی دیگر از هنرمندان خودآموخته توانایی برگزاری نمایشگاه را ندارند و فقط به خلق اثر می‌پردازند؛ آن‌ها هیچ وقت شناخته نمی‌شوند. البته از این دست هنرمندان هنر‌آموخته و ناشناس در دنیا کم نیستند. بسیاری از آن ها در شهرهای کوچک و حتی روستاها زندگی می‌کنند.

بسیاری از این هنرمندها با نگاهی کاملا خلاقانه آثاری را خلق می‌کنند که بیشتر کارشناسان هنری و بازدیدکننده‌ها را شگفت‌زده می‌کند. با حمایت از هنرمندانی که به‌صورت تجربی به خلق اثر می‌پردازند، می‌توان از ناامید شدن آن‌ها برای ادامه فعالیت‌ هنری جلوگیری کرد. این هنرمندان به دلیل نداشتن تحصیلات دانشگاهی در ارتباط با هنر، در رها کردن فعالیت هنری خود بسیار مستعد هستند؛ به خاطر همین باید توجه بیشتری به حمایت از آن‌ها نسبت به هنرمندان تحصیلکرده یا شناخته شده صورت بگیرد.

شاید در برخی از هنرهای رایج بتوان با چند سال آموزش دیدن و تمرین کردن نتیجه لازم را گرفت. اما در هنرهای تجسمی سال‌های زیادی را باید صبورانه به تمرین و تجربه‌اندوزی پرداخت تا هنر هنرمند به چشم بیاید. در این مسیر زمان‌بر، فقط کسانی موفق می‌شوند که از حمایت‌های کافی بهره می‌برند و انگیزه‌های لازم برای کار کردن را در خود حفظ می‌کنند؛ بنابراین بیشتر علاقه‌مندان به فعالیت در هنرهای تجسمی، به ناچار و بیشتر به خاطر مسائل مالی پس از مدتی دست از کار می‌کشند و به سوی کارهای دیگر می‌روند.

در کشور مختلف دنیا افرادی هستند که با دستان هنرمند خود آثار بی‌نظیری را خلق می‌کنند که متاسفانه بنا به شرایط خاصی که مرتبط با جامعه است، حمایت و حتی دیده نمی‌شوند. هرچند با آمدن شبکه‌های اجتماعی کمی از دغدغه‌های این نوع از هنرمندان کم شده، ولی باز هم به دلیل آگاه نبودن افراد در شیوه ارائه و تبلیغات محصولات‌شان، آنطور که باید آثار هنری و خلاقانه‌شان به دست خریداران و بازدیدکنندگان واقعی نمی‌رسد.

با حمایت از هنرمندهای خودآموخته و آموزش بیشتر به آن‌ها، می‌تواند باعث پیشرفت هنری این نوع از هنرمندان شد. در حقیقت نمایش آثار آن‌ها منجر به تقویت و خطای کمتر در جهت خلق اثر از سوی آن‌ها می‌شود. برای همین امروزه در دنیا ایده‌ای خلق شده است تا در شهرهایی که گردشگران زیادی وجود دارد،‌ آثار هنرمندان بومی و ناشناخته به عرصه‌ی نمایش و حتی فروش گذاشته شود. یکی از کشورهای پیشگام در این کار، کشور توریستی آفریقایی جنوبی است.

آفریقای جنوبی، دنیایی است که در یک کشور خلاصه شده؛ کشوری شگفت‌انگیز که وطن یکی از بزرگ‌ترین مبارزان راه آزادی یعنی نلسون ماندلا است. آفریقای جنوبی مقصدی فوق‌العاده برای سفر است، فرقی نمی‌کند که چه سلیقه‌ای داشته باشید، در این کشور دیدنی حتما جاذبه‌ای مطابق با علاقه‌ی خود پیدا می‌کنید. این کشور از آنجایی که هم از نظر فرهنگی و هم از نظر ویژگی‌های طبیعی از جمله پوشش گیاهی و حیات وحش، بسیار متنوع و منحصربه‌فرد است، گویی جهان کوچکی را در دل خود جای داده است.

پارک‌های جنگلی متعدد، ۲۷۹۸ کیلومتر خط ساحلی، حیات وحش متفاوت و شهرهای شلوغ و پر زرق‌و‌برق تنها گوشه‌ای از زیبایی‌های آفریقای جنوبی هستند. این کشور، پهناور و متنوع است. حتی اگر ماه‌ها برای سفر به این کشور وقت بگذارید، باز هم بسیاری از جاذبه‌های آن را نمی‌توان دید. اقتصاد پایدار، زیرساخت‌های گردشگری مناسب و ویژگی‌های فرهنگی و طبیعی دست‌به‌دست هم می‌دهند تا این کشور، به یک مقصد گردشگری عالی برای تمام سلیقه‌ها تبدیل شود. همین تعداد بالای گردشگر باعث شده است تا هنرمندان مناطق مختلف در این کشور، خانه‌های خود را به گالری‌ها و کارگاه‌هایی زیبا تبدیل کنند تا تجربه به یادماندنی‌تری برای گردشگران این کشور فراهم شود.

«ولیل سوها» در منطقه‌ی «لانگلی» در شهر «کیپ‌تاون» در آفریقای جنوبی زندگی می‌کند. او در حالی که روی میزی در آشپزخانه نسبتا تاریک خانه‌اش خم می‌شد، انتهای تیغ موکت‌بری خود را به همراه دسته چوبی‌ آن در ماده‌ای سیاه رنگ و براق فرو می‌کرد. سوها که تیغ را کمی کج گرفته بود، محکم آن را به جلو فشار می‌داد.

با حرکت تیغ روی کار، نوارها به دور هم می‌پیچیدند و از سطح کاشی جدا می‌شدند. سوها، تکه‌های شل شده از سطح کاشی را جدا می‌کرد تا شبکه‌ای از خطوط خاکستری پیدا شود. سپس، ۶ مربع را به‌صورت یک در میان خالی می‌کرد تا طرح شطرنجی‌اش کامل شود. او در حالی که نام خود را روی سنگی حکاکی می‌کرد با خود می‌گفت «من ولیل هستم» به معنی پیدا شدن و نشان دادن. یک اسم در زبان کوسایی، این اسم معنی زیبایی دارد.

سوها، یک هنرمند حدود ۵۰ ساله است که خانه‌اش به نمایشگاهی برای عکس‌های چاپی، نقاشی‌های آبرنگ، مدل‌های انتزاعی و سایر قطعات هنری تبدیل شده است. او در این خانه اصول اولیه چاپ عکس را به گروهی از مسافرین نشان می‌داد. او به کمک غلتک نقاشی، ابتدا سطح کاشی را با جوهری تیره می‌پوشاند، سپس آن را روی یک صفحه‌ی سفید کاغذ فشار می‌داد. پس از چند ثانیه، کاشی را بر می‌داشت و تصویری از طرح او روی کاغذ نقش می‌بست. با تمام شدن توضیحاتش، نوبت مهمانان بود که این کار را امتحان کنند. در مقایسه با موزه‌ها، استودیوها و کلاس‌های مرکز شهر، خانه‌ی سوها مکان عجیبی برای راه‌اندازی چنین کارگاهی بود؛ ولی در لانگی، ایده‌ی تبدیل منازل به کارگاه‌های هنری در حال گسترش است.

او یکی از چندین هنرمند کیپ‌تاون و ژوهانسبورگ بود که با مرکز هنری «مابوننگ» همکاری می‌کرد. این مرکز در سال ۲۰۰۱ در ژوهانسبورگ تاسیس شده است تا به هنرمندان شهرهای کوچک و مجاور کیپ‌تاون و ژوهانسبورگ کمک کند، خانه‌های خود را به گالری تبدیل کنند و تورهای گردشگری به منظور بازدید از این خانه‌ها تدارک دیده شود. این تورهای هنری فرصتی برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورد تا به جنبه‌های کمتردیده شده‌ی زندگی محلی در آفریقای جنوبی توجه کرده و مفهوم و بینشی که در گالری‌های شهری یافت نمی‌شود را درک کنند. با چنین تورهایی، هنرمندان و افراد محلی در نواحی محروم، می‌توانند مخاطبانی کاملا متفاوت و شاید هم مشتری‌های جدیدی برای خود پیدا کنند.

هنرمندانی در حاشیه

هر چند سوها به‌عنوان قدیمی‌ترین هنرمند این رشته در شهر لانگی، توانسته بود آثار خود را در گران‌ترین گالری‌های کیپ‌تاون به نمایش درآورده باشد؛ ولی برای بسیاری از هنرمندان، راه یافتن به صحنه‌های هنری پر رفت و آمد و گران‌قیمت، تقریبا غیرممکن است. «سفیوه انگونیا» موسس مرکز هنری «مابوننگ» و از اهالی منطقه‌ی «الکساندرا» در شهر «ژوهانسبورگ»، پس از تلاش زیاد برای یافتن مکانی در پایتخت برای نمایش آثارش، چنین تصمیمی را گرفته بود. او قصد داشت با راه‌اندازی مرکزی هنری برای هنرمندان گمنام، سختی‌‌هایی که خودش در این مسیر کشیده بود را برای دیگران به حداقل حالت ممکن برساند. برادرش، «بونگانی» که از مدیران باتجربه مرکز مابوننگ است، در این باره می‌گوید:

در سال ۲۰۰۱ و پس از فارغ‌التحصیلی از مدرسه ملی هنر ژوهانسبورگ، سفیوه همراه با آثار هنری‌اش به گالری‌های ژوهانسبورگ مراجعه کرد. او که دو ساعت در راه رسیدن به این مرکز بود، ناگهان با یک لیست انتظار دو ساله رو‌به‌رو شد. این موضوع باعث شد او به شهر الکساندرا برگردد و با سایر هنرمندانی که تلاش می‌کردند مکانی برای نمایش آثار خود پیدا کنند، همراه شود.

انگونیا درباره نخستین روزهای تاسیس این مرکز هنری می‌گوید:

هنگامی که سفیوه، نخستین بار در سال ۲۰۰۸ به کیپ‌تاون آمده بود، دوستان هنرمندی داشت که او را به جشنواره هنری «ولیل» معرفی کردند. بنابراین، هنگام برگزاری اولین فستیوال در شهر لانگی، یافتن هنرمندان همفکر با سفیوه، کار چندان دشواری نبود. با گذشت چند سال، با مالکین ارتباط برقرار کردیم و آن‌ها نیز ما را به بقیه معرفی کردند. کار زمان‌بری بود،‌ ولی در نهایت انجام شد

این مرکز که در اوایل سال، تنها با چهار خانوار همکاری داشت، ولی الان با هشت خانوار در شهر لانگی همکاری می‌کند.

برخی از مالکین مانند سوها، هنرمند هستند. بقیه، افراد معمولی هستند که ملک خود را برای نمایش آثار هنری عرضه می‌کنند. یکی از این افراد که اندکی بعد او سوها کار خود را آغاز کرد، معلم بازنشسته‌ای به نام «هازل سیایا» است. دیوارهای ایوان و اتاق نشیمن منزلش، پر از آثار هنری «جیمز ماسوکه – لوله»، هنرمند اوگاندایی و ساکن کیپ‌تاون است. این هنرمند آثار منجوق بافی استادانه‌ای را می‌سازد و از پارچه‌های دور ریختنی کارخانه قدیمی تولید پوشاک به‌عنوان بوم نقاشی استفاده می‌کند.

بوگنانی انگونیا در حالی که خانه را به مهمانان نشان می‌دهد، می‌گوید:

هازل با بچه‌هایش زندگی می‌کند. آن‌ها یک خانواده ۱۱ نفره هستند و او مسئولیت نگه‌داری همه آن‌ها را به عهده دارد. دخترش کار می‌کند و ما هم او را استخدام کرده‌ایم. او بازدیدکنندگان را به خانه‌اش می‌برد و آثار هنری را به آن‌ها نشان می‌دهد. ایده ما این است تا مردمی که در شهرهای کوچک زندگی می‌کنند، از مزیت‌های گردشگرهایی که به لانگی می‌آیند هم بهره‌مند شوند. بنابراین، ما مدلی مثل یک اکوسیستم ایجاد کرده‌ایم تا همگی از مسافرینی که به لانگی می‌آیند، به خوبی استفاده ببرند.

از گذشته، گردشگرها به دلیل مسائل امنیتی از سفر به شهرهای کوچک در آفریقای جنوبی خودداری می‌کردند، ولی ابتکار مرکز هنری مابوننگ باعث شد تا ورود گردشگرها به این مناطق راحت‌تر شود و منبع درآمد پایداری هم برای هنرمندان و مالکین گالری‌های خانگی فراهم شود. این ایده به‌طور کلی باعث افزایش رفت‌وآمد گردشگرها در نواحی کوچک‌تر شد.

این کار به این معنی است که که مراکز فرهنگی و اجتماعی دیگر در شهر لانگی و ژوهانسبورگ هم از مزیت‌های افزایش نرخ ورود گردشگرها نیز بهره‌مند خواهند شد. در توقف‌گاه های بین راهی، مسافران می‌توانند هدایا و آثار هنری صنعت‌گران و زنان را که گاهی مستقیما از خودشان و در بیشتر موارد با بهایی کمتر از مغازه‌های مجلل عرضه می‌شود را خریداری کنند.

انگونیا می‌گوید:

هدف ما تغییر روش گردشگری در این مناطق است؛ به‌طوری که افراد بیشتری از آن بهره‌مند شوند.

تجربه ساخت آثار صنایع دستی در خانه

علاوه بر بازدید تورهای گردشگری از گالری‌های خانگی، مهمانانی که مایل باشند هنر دست خود را در ساخت چیزی محک بزنند، می‌توانند در کارگاه‌هایی مانند کارگاه سوها ثبت‌نام کنند. از این نوع کارگاه‌ها می‌توان به کلاس مقدماتی ساخت موزائیک، کلاس آشپزی با توجه ویژه به ماگونیا (نوعی شیرینی خمیری و فشرده در آفریقای جنوبی) و نقاشی روی پارچه اشاره کرد. صرف نظر از اینکه بازدیدکننده بخواهد یک روز کامل یا بخشی از یک روز را در آنجا بماند، می‌تواند در کارگاه‌های ساخت صنایع‌دستی ثبت‌نام کند. قطعا چنین تجربه‌‌ای بسیار لذت‌بخش خواهد بود؛ چون به گفته بسیاری از گردشگرها؛ تجربه حضور در گالری‌های سنتی بسیار لذت‌بخش‌تر از بقیه کارهای توریستی در این شهرهای کوچک بوده است.

مهمانانی که وارد خانه هازل می‌شوند، با غذایی گرم، کاسه‌هایی پر از سبزیجات پخته شده و دو بطری بزرگ نوشابه خانگی مواجه خواهند شد که برای ناهارشان تدارک دیده شده است. دیدار آن‌ها ممکن است کوتاه باشد؛ ولی تا زمانی که آنجا هستند، درست مثل اعضای خانواده از آن‌ها پذیرایی خواهد شد.

انگونیا می‌گوید:

هدف ما این است کسی که وارد منطقه‌ی لانگی یا الکساندرا می‌شود تا زمانی که آن را ترک می‌کند، بتواند خود را عضوی از مردم این منطقه احساس کند.