آثار ملی تهران، در مرز بندرعباس یافت شد

۷۶ سال پیش، زمانی که برخی از مردم لهستان، بعد از مهاجرت اجباری به ایران، در تهران، اصفهان و نقاط مختلف کشور مسقر شدند، گوشه‌ای از قبرستان دولاب، به متوفیان آن‌ها اختصاص داده شد. در این بخش، سنگ‌هایی با یک شکل و اندازه به تاریخ ۱۹۴۲ تا ۱۹۴۴ به درگذشتگان لهستانی، که به هنگام مراجعت به سرزمین خود از دنیا رفته‌اند، تعلق دارد.

یک سال پیش، در جریان ساماندهی سنگ‌های قبرستان، سنگ‌های قدیمی با سنگ‌های جدید تعویض شده و اکنون این سنگ‌ها در بندرعباس یافت شده‌اند.

طبق اخبار، لهستانی‌ها تمایل داشتند تا تاریخ خود را از کشور ایران خارج کرده و در لهستان نگهداری کنند، بی توجه به آن‌ که در این گورستان، تنها پناهجویان لهستانی دفن نشده‌اند. شهروندانی از فرانسه، ایتالیا، چک، رومانی، اوکراین و روسیه نیز در این آرامگاه جای داشته‌اند؛ اما به دلیل غالب بودن تعداد قبور لهستانی‌ها به دیگر قبور، مدیریت این بخش به سفارت لهستان واگذار شده و نامش نیز به «قبرستان لهستانی‌ها» تغییر کرده است.

این گورستان که ۱۵۰ سال قدمت دارد، در قسمت ورودی دارای دو سنگ یادبود است؛ یکی برای ادای احترام به جان باختگان مهاجرت تاریخی لهستانی‌ها، و دیگری تندیسی سنگی، منقش به طرح عقاب سفید لهستانی‌ها، که سمت چپ آن، اسامی مهاجرانی نوشته شده که در دریای خزر غرق شده‌اند و سمت راست آن، نام جان باختگانی است که در گورستان خرمشهر و قزوین به خاک سپرده شده‌اند.

روی این سنگ قبرها، دو عدد به چشم می‌خورد، یک عدد که با رقم‌های متفاوتی بر هر سنگ دیده می‌شود و نشان می‌دهد برخی از این افراد در سنین پیری  پا به ایران گذاشته و از دنیا رفته‌اند. عدد دیگر ۴۲ است:« ۱۹۴۲ سال ورود به بهشت!»

بیش از یک سال است که بسیاری از این سنگ قبرها با تاریخ ۴۲، دیگر در این قبرستان قرار ندارند. برخی ادعا می‌کردند که قاچاقچیان آن‌ها را ربوده‌اند و برخی می‌گفتند که به لهستان بازگردانده‌ شده‌اند، تا این که این سنگ‌ها در مرز بندرعباس یافت شدند. 

بسیاری از مسئولان سطوح بالا از جمله حمیدرضا رحیمی، سرپرست گروه حسابرسی دیوان محاسبات کشور، پروانه‌سلحشوری، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، سرهنگ عبدالرضا امیدی، فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی استان تهران، امیر رحمت‌الهی، فرمانده یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی، برای جلوگیری از خروج این سنگ‌ها نامه‌نگاری‌ انجام داده‌اند و اکنون به نظر می‌رسد، این سنگ قبرها در بندرعباس متوقف شده‌اند، اما هنوز دستوری برای بازگرداندن آن‌ها به تهران داده نشده است.

محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این‌باره گفته است:

سفارت از میراث فرهنگی درخواست کرده بود تا برخی اسناد و سنگ قبرهای متعلق به لهستانی‌ها به کشورشان برگردانده شود، اما قبرستان لهستانی‌ها در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است و جزو اصالت ایران به شمار می‌رود. ما خیلی شدید مخالفت کردیم، گفتیم باید سنگ‌ها به تهران برگردانده شوند و کارشناسان تصمیم می‌گیرند که در موزه باشند یا همانجا کار گذاشته شوند، این را به عهده شورای فنی می‌گذاریم.

او در ادامه گفت:

درخواست آن‌ها حتی برای اسناد تاریخی مربوط به آن دوران بود، اما با توجه به این‌ که آن‌ها جزیی از تاریخ ایران هستند، ما مخالفت کردیم. تمام آن‌ها متعلق به ایران هستند و باید همین جا بمانند.

احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران نیز درباره این سنگ قبرها گفته است:

می‌توان کارهایی مانند ایجاد موزه‌ لهستانی‌ها در ایران و نمایش خاطرات آن‌ها انجام داد. فرهنگ و گفتگوی بین ما و لهستانی‌ها بسیار عمیق است. اما صاحبان این سنگ قبرها در ایران خاطره دارند، اینجا زندگی کرده‌اند، کلیسا و کنیسه دارند و ازدواج کرده‌اند. آن‌ها در همه این مکان‌ها خاطره دارند، حتی برخی از آن‌ها افراد تاثیرگذاری بوده‌اند و سنگ قبرها نباید از کشور خارج شوند.

با این وجود، میراث فرهنگی استان تهران، به عنوان نخستین مدعی حفاظت از این آثار تاریخی، هنوز نتوانسته است اطلاعات کافی در این زمینه را به دست آورد. دلاور بزرگ‌نیا، مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران در حدود دو ماه گذشته، اعلام کرده است که عبور سنگ‌ها از مرز متوقف شده است، اما هنوز خبر موثقی از آن‌ها نداریم. او در این‌باره گفته است:

در صورتی که سنگ قبرهای لهستانی به تهران بازگشت داده شود، برای این که بهترین تصمیم در مورد آن‌ها گرفته شود، باید با شورای فنی مشورت کنیم. در واقع چند سناریو در این زمینه وجود دارد، نخست بازگشت و نصب آن‌ها در همان مکان قبلی، از سوی دیگر می‌توان با دادن شکل موزه‌ای به یک فضا در کنار قبرستان، آن‌ها را در محفظه‌های جداگانه قرار داد، اما باید در هر شرایط، این موراد با سفارتخانه نیز مطرح شود.

بعد از گذشت دو ماه، بزرگ‌نیا در مورد این سنگ‌ها گفت:

ارجاع داده بودم که به استان هرمزگان، برای پیگیری‌ها نامه فرستاده شود، اما هنوز پاسخ آن‌ها به پیگیری نیاز دارد.

از طرفی، اشکان مختاریان، مدیرکل میراث فرهنگی استان هرمزگان در این‌باره گفته است:

در حال حاضر هیچ ذهنیتی در مورد این اتفاق ندارم.

عکس: ایسنا