یخچال های ایرانی، راهی قدیمی برای ساخت یخ در بیابان
حدود ۲۰۰۰ سال پیش ایرانیان برای ساخت یخ در بیابان راه‌حلی هوشمندانه پیدا کردند که این راه‌حل، ساخت یخچال در وسط بیابان بود.
مقاله های مرتبط:
وسط بیابان به چه چیزهای دسترسی ندارید؟ تئاتر؟ رستوران؟ یا یخ! فرض کنید وسط بیابانی سوزان گیر کرده‌اید و تمام آذوقه آب و یخ شما یک یخچال کوچک است، چه می‌کنید؟ حدود ۲۰۰۰ سال پیش ایرانیان توانسته‌اند راه‌حلی هوشمندانه و کاربردی برای ساخت یخ وسط بیابان پیدا کنند و این راه‌حل چیزی نیست جز یخچال‌ها!
یخچال‌ها ظاهری مخروطی شکل دارند. اولین یخچال‌ها حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد ساخته شد. ارتفاع هر یخچال برابر با ۱۸ متر است. فضای زیرین یخچال برای انبار کردن مواد غذایی، خنک کردن هوا و ساخت و نگه‌داری یخ استفاده می‌شد. در واقع فضای زیرین نوعی عایق در برابر گرما دارد و ضخامت دیواره‌ها به‌گونه‌ای است که سرما را در خود نگه می‌دارد و از ورود گرما جلوگیری می‌کند.
تصور کنید نه تنها در تابستان، بلکه در تمام فصول سال با استفاده از یخچال‌ها می‌توانستند از آب خنک و یخ استفاده کنند.
یخچال‌ها در بسیاری از شهرهای ایران دیده می‌شود و در بیابان‌های یزد نمونه‌های زیادی از یخچال‌ها وجود دارد. زندگی بدون یخچال در فصل تابستان در زمان قدیم تقریبا غیرممکن بوده است. برای نگه‌داری از غذاهای خاص ایرانی مثل کباب در فصول گرم، به محیطی خنک نیاز بود که یخچال این محیط را فراهم می‌کرد. هم‌چنین برای ساخت دسر محبوب ایرانی، فالوده، به یخ نیاز بود که باز هم یخچال‌ها به کمک افراد می‌آمد.
نحوه کار یخچال‌ها
واضح است که دمای هوا در زیرزمین کمتر از سطح زمین است و در زیرزمین خبری از تابش مستقیم آفتاب نیست. اما این سرما به‌اندازه‌ای است که آب در آن یخ بزند؟ بدون شک جواب خیر است، پس چگونه در یخچال‌ها یخ ساخته می‌شود؟
یخ‌ها در تابستان ساخته نمی‌شود، یخ‌های یخچال در طول فصل زمستان ساخته شده و در زمستان محیط یخچال مناسب برای تشکیل یخ است. روند تشکیل یخ از جاری شدن آب در کانال‌های زیرزمینی معروف به قنات آغاز می‌شود. پس از جاری شدن آب از قنات، حالا آب فرصت دارد تا استراحت کند و در طول فصل زمستان به یخ تبدیل شود. گاهی اوقات این آب از ذوب شدن برف کوه‌ها تامین می‌شود.
حالا وقت کار کردن مخروط روی یخچال است. شکل مخروطی یخچال فقط برای زیبایی آن نیست، بلکه جنبه کاربردی دارد. در بالاترین بخش مخروط چیزی شبیه به دودکش قرار دارد که جریان باد را به داخل یخچال هدایت می‌کند. مخروط از نوعی مواد عایق با نام ساروج ساخته شده است. مواد تشکیل‌دهنده ساروج شامل شن، ماسه، خاک رس، پوسته تخم‌مرغ، آهک، موی بز و خاکستر است. بادی که از دودکش یخچال وارد می‌شود در مسیر برخورد با یخ‌ها سرد می‌شود و فضای داخل یخچال را در طول تابستان خنک و مطبوع نگه می‌دارد. حتی زمانی که خورشید مستقیم به یخچال می‌تابد، لایه‌های عایق کار خود را به‌درستی انجام می‌دهند و یخ‌ها بدون هیچ تغییری باقی می‌مانند.
یخچال‌ها در کشورهای ایران، افغانستان و تاجیکستان دیده می‌شود و ساخت آن‌ها مربوط به قرن‌ها پیش است.
دیدگاه