قدیمی ترین ساباط استان اصفهان در نوش آباد شناسایی شد

«زهرا ساروخانی» مدیر پایگاه میراث فرهنگی نوش‌آباد در استان اصفهان، گفت:

بنای خشتی با کاربری ساباط که توسط پایگاه میراث فرهنگی نوش‌آباد و با راهنمایی یگان حفاظت مستقر در نوش آباد شناسایی شد اولین ساباط شناسایی شده در محدوده استان اصفهان است.

وی افزود که بنای ساباط شامل دو اتاق با یک آب‌انبار در مجاورت آن است که با مصالح خشت و آجر احداث شده و قدیمی‌ترین بخش برجای مانده از این ساباط در اتاق ضلع غربی با مصالح سنگ است که در بازسازی‌های بعدی مصالح خشت جایگزین آن شده است.

او با بیان این‌که پرونده‌ این ساباط در حال تکمیل برای ثبت در فهرست آثار ملی است، افزود:

با توجه به مستندات موجود، قدمت این ساباط به دوره صفویه می‌رسد که در دوره قاجار و پهلوی اول مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. علاوه بر این ساباط قلاع و کاروان‌سراهای زیادی در ضلع غربی و شمالی محدوده نوش آباد، از دوره صفویه تا قاجار بر جای مانده اند که بیانگر وجود مسیر مهم ارتباطی شمال به جنوب کشور (جاده فرعی ابریشم) در این محدوده است که با اندک فاصله‌ای مسیرهای جدید امروزی جایگزین آن شده‌اند.

ساباط‌ها (سابات) از ویژگی‌های مهرازی (معماری) زیست بوم‌های گرمسیر و کویری هستند و در استان‌هایی مانند یزد، کرمان، اصفهان، خوزستان، خراسان جنوبی و .... یافت می‌شوند. یکی از کارکردهای سابات پدید آوردن سایه و جایگاهی خنک برای رهرگذران است. این سازه به شوند نیمه پوشیده بودن در تابستان به پدید آمدن کوران هوا می‌انجامد که هوای درون سابات را از بیرون آن خنک‌تر می‌کند. همین نیمه پوشیده بودن در زمستان به گرمتر شدن هوای درون سابات از بیرون آن می انجامد. سابات‌ها همچنین مایه یکپارچگی و استواری خانه‌های کنارشان هستند و به آن‌ها در پایداری در برابر نیروهای پدید آمده از فشار سازه کمک می‌کنند.

واژه سابات در زبان پارسی دارای ریشه‌ای کهن است. بخش نخست آن «سا» به چم (معنا) آسایش و بخش دوم آن «بات» نشانگر ساختمان، آبادی و سازه است. همچنین گفته شده که سابات از واژه سایه باد گرفته شده زیرا این بنا سایه و باد را برای مردم در گرمای تابستان فراهم می‌کردند.

نگاهی به ساباط‌ها نشان می‌دهد که معماری در گذشته تا چه حد بر اساس توجه به نیاز و آسایش مردم انجام شده است، اما متأسفانه در معماری‌های جدید کمتر به این نکات ارزشمند توجه می‌شود و به نظر می‌رسد استفاده از این نوع معماری در شهرهای کویری به مرور در حال فراموش شدن است.