گرمابه پهنه سمنان

حمام حضرت یا حمام پهنه از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی سمنان و از موقوفات مسجد جامع‌ سمنان‌ است که در دوره تیموریان ساخته شده است. این بنا بعدها پس از عملیات مرمت و بازسازی به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده که این موزه شامل چند غرفه است که در هر یک از این غرفه‌ها ویترین‌های شامل لوازم و اشیای تاریخی وجود دارد.

گرمابه حضرت که نام دیگر آن گرمابه پهنه است، از بناهای تاریخی شهر سمنان است که با گذشت ۵۶۷ سال از تاریخ بنای اولیه آن، بين مسجد جامع و امامزاده يحیی قرار دارد.

این حمام مورد بازدید یکی از تاریخ‌نویسان دوره قاجار به نام محمد حسن خان صنيع‌الدوله قرار گرفته و متن کتيبه سر در حمام را در کتاب «مطلع الشمس» نوشته است. با توجه به این کتیبه می‌توان نتیجه گرفت که این حمام در زمان حکومت ميرازا ابوالقاسم بابرخان، پادشاه دوره تيموريان و به دستور وزيرش خواجه غياث الدين محمد بن خواجه تاج الدين بهرام سمنانی در ماه شوال سال ۸۶۵ هجری قمری ساخته شده است.

حمام پهنه تقریبا هزار متر مربع وسعت دارد که در شمال غربی تکيه پهنه ساخته شده و شامل سه‌ قسمت‌ رختکن‌ یا سر بینه‌، گرمخانه‌ و خزانه‌ است و دارای دو ورودی مجزا برای خانم‌ها و آقایان است.

قسمت آقایان شامل دو ایوان است که از سه طرف کاشی‌کاری شده است. کتيبه‌ای از کاشی سفید رنگ بر زمینه لاجوردی وجود دارد. علامت شير و خورشيد با کاشی‌های زرد رنگ در دو لچک و به‌شکل يک نيم دايره در بالای این در ورودی وجود دارد. تصوير دو سرباز قاجار  در دو طرف اين در، کاشی‌کاری شده که روی این کاشی جمله «عمل زين العابدين سمنان ۱۳۳۰» نوشته شده است. همچنین در بالای‌ در ورودی‌، اشعاری‌ به‌ خط‌ نستعلیق‌ خوانا و ماهرانه نوشته شده است.

در سال ۱۳۷۳ پس از عملیات تعمیر و بازسازی گرمابه حضرت به موزه محلی باستان‌شناسی مردم‌شناسی تغییر کاربری داده است. در ابتدای ورودی این موزه یک هشتی وجود دارد که قسمت بروشور و ديگر توليدات فرهنگی و انتشاراتی را در بر می‌گیرد. اگر این مسیر را ادامه دهیم به يک فضای مربع شکل با ابعاد تقريبی هشت متر در هشت متر می‌رسیم که طاق‌های ضربی موزون و عريضی سقف آن را پوشانده است و يک آبنمای زيبا به‌همراه کاشی‌کاری‌های متنوع در میان است. هنگامی که نمايشگاهی موقت در محل موزه برگزار می‌شود، به‌عنوان فضای نمايشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس از گذر از يک راهروی باريک و يک هشتی به صحن بزرگ گرمابه که سالن اصلی موزه است، می‌رسیم که دارای چند بخش مجزا است.

اسکلت ۴۰۰۰ ساله به دست آمده از تپه حصار دامغان در يکی از سالن‌های متصل به صحن اصلی در يک محفظه مکعبی شيشه‌ای قرار دارد که مهم‌ترین عنصر موزه سمنان است. این اسکلت از محل حفاری در تپه حصار به‌صورت کاملا دست نخورده به این محل منتقل شده است. در کنار این اسکلت لوازمی وجود دارد که موقع مرگ کنار متوفی قرار داده شده است. این اسکلت روش تدفين در هزاره دوم قبل از ميلاد در قسمت فلات مرکزی ايران را نشان می‌دهد.

در ادامه مسير در ويترين ديگری، وسایلی که از دوران هزاره دوم قبل از ميلاد در تپه حصار از جنس سفال خاکستری برجای مانده است و شامل کاسه، آبريز و ظروف آيينی ديگر است، قرار دارد. ظروف به دست آمده از منطقه کوه سمنان از ديگر آثار سفالين موجود در موزه است که به دوران هزاره اول قبل از ميلاد مربوط می‌شود. ظروف لعابدار و ديگر ظروف مربوط به تپه‌های تاريخی استان سمنان در ويترين‌های بعدی به چشم می‌خورد که به دوران اسلامی برمی‌گردد. در انتهای موزه و در يک هشتی، بخش مردم‌شناسی موزه وجود دارد که شامل اشيای مختلف مردم‌شناسی از قبیل وسایل موسيقی مثل ساز، دهل، کرنا و … است. زينت‌آلات سنتی زنان عشاير استان سمنان در غرفه دیگر قرار دارد. ابزارآلات اعتقادی و پيشگويی مانند رمل مهره‌های شانس و … در ویترین دیگر وجود دارد. ابزار آلات و استعمال دخانيات مثل چپق، کيسه توتون و سوزن‌های تميز کردن دسته چپق در ويترين انتهايی دیده می‌شود.

با توجه به مساحت کوچک و آثار به نمايش گذاشته در این موزه، این مکان همواره مورد توجه مسافران راههای ارتباطی استان و ساکنان شهر بوده است. کسانی که در ادامه راسته بازار اصلی شهر به سر در موزه رسیدند، بیشتر بازدیدکنندگان موزه را تشکیل می‌دهند. همچنین دانشجويان رشته‌های مختلف در سطح استان و کشور مخاطبان اصلی موزه هستند که برای اتمام پروژه تحصيلی خود به این مکان می‌آیند.

اين بنا در سال ۱۳۵۵ با شماره سند ۱۰۲۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

_{منبع عکس کاور: گوگل مپ. عکاس: Mehrab Arefi}

_{نویسنده: فرناز رهبران رنجبر}