- chevron_right کجارو
- chevron_right مجله گردشگری
- chevron_right اخبار
- chevron_right جاذبهها
- chevron_right راهنمای سفر
- افزودن مکان
شیراز از گذشتههای دور به شهر شعر و ادب معروف بوده است؛ شهری که در تمام فصول میزبان گردشگرانی بسیار میشود.
این شهر ادبا و شعرای بسیاری را در دامان خود پرورده و یادگارهای ارزشمندی از دورههای مختلف تاریخی دارد. مکان های دیدنی شیراز، از باغهای وسیع و سرسبز تا یادگارهای ارزشمند دوره هخامنشی که در دل کوه رحمت آرمیدهاند، همه و همه گویای پیشینه کهن و فرهنگ غنی ساکنین این منطقه است. یکی از این مکانها باغ تخت نام دارد. با کجارو همراه باشید.
میان باغهای انبوه و سرسبز شهر شیراز باغی وجود دارد که تجربههای تلخ و شیرین بسیاری را پشت سر گذاشته است. بر اساس اسناد و مدارک موجود، این باغ در قسمت شمالی شیراز و در سالهای پایانی قرن پنجم بر دامنه کوه «باباکوهی» ساخته شد و نام «تخت قراچه» را بر آن نهادند. در منابع آمده که این باغ به دستور فردی به نام «اتابک قراچه» احداث شد. این باغ روزگاری پوشیده از درختان انبوه و گلهای رنگارنگ بود و عمارت باشکوهی در میان آن قرار داشت.
باغ تخت شیراز از شمال به بلوار جمهوری، از جنوب به بلوار آزادی، از سمت شرق به خیابان جدید قرآن و از غرب به فلکه گاز محدود میشود. این مکان امروزه بخشی از یک مجموعه نظامی به نام مرکز علوم و فنون مکانیزه نزاجا (مرکز آموزش پیاده) است که در محله فلکه گاز شیراز و در خیابان آزادی قرار دارد.
مشاهده باغ تخت شیراز روی نقشه
خوشبختانه مطالب بسیاری در دست است که اوضاع این بوستان زیبا را در دورههای مختلف برایمان روشن میکند.
منابع گویای آن است که این باغ در قرن نهم بسیار آباد و پررونق بود. طبق روایتی تیمور گورکانی در سفر به این شهر در حوالی این باغ توقف کرد و آنچنان مناظر باغ بر رویش تأثیر گذاشت و در خاطرش ماند که هنگام آباد کردن سمرقند کاخی با همین نام در نزدیکی شهر احداث کرد.
این داستان را کمال الدین بهزاد نقاش معروف و نامی عصر تیموری و صفوی به تصویر کشیده است. در این تصویر استخری به چشم میخورد که نسبتا کوچک است اما احتمالاً مبنای استخر وسیعی است که در دورههای بعد در این مکان ساخته میشود. حدس و گمانها بر این استوار است که در این دوره عمارتی نیز در میان استخر بوده که دست تاریخ و طبیعت آن را ویران کرد.
تاورنیه، سفر نامه نویس و جهانگرد معروف فرانسوی، هنگام سفر به شیراز در دوره صفوی از باغی یاد کرده سرسبز و مملو از درختان میوه و گلهای فراوان که عمارت زیبایی در بلندای آن به چشم میخورد و دریاچهای در پای آن قرار گرفته است. او این باغ را «باغ فردوس» نامید، اما شواهد و توصیفات نشان میدهد او در ذکر نام باغ دچار اشتباه شده و باغی را که او دیده همان تخت قراچه است.
تصویری نیز از اواخر صفوی یا اوایل افشار به دست آمده که به شیوه آب و مرکب کشیده شده و شمایل باغ تخت قراچه را در آن دوران به تصویر کشیده است. در این تصویر عمارتی باشکوه به چشم میخورد که بر دامنه کوهی ایستاده و استخری وسیع در پای آن قرار دارد که رقص فوارهها در آن آشکار است.
این باغ باشکوه در دوره قاجار با تحولاتی اساسی روبه رو میشود. به دستور آغا محمد خان بهجای عمارت قدیمی، عمارتی جدید در باغ بنا میشود و نام باغ را به «تخت قاجار» تغییر میدهد. در دوره محمد شاه نیز این باغ بینصیب نمانده و مسیر حرکت آب بهصورت کرت های طبقه بندی شده و پلکانی درمی آید.
به جرأت میتوان گفت بیشتر آثار بهجای مانده از این باغ در دوره قاجار، متعلق به عصر ناصرالدین شاه است. از این دوره آثار، عکسها و منابع مکتوب زیادی در دست است.
بر اساس مدارک موجود، این باغ بالغ بر دو هزار متر مربع مساحت داشته و در ابتدای آن باغ دیگری قرار داشت با دو خیابان پوشیده از درختان سرو و چنار که توسط پلکان و درگاه به باغ اصلی متصل میشد. دریاچه یا استخر باغ توسط درختان سرو و کاج احاطه شده بود. شیب باغ با هفت کرت مهار شده و عمق کرتها با هم متفاوت بود. در برخی از کرت ها درختان مرکبات کاشته شده و در دو سوی برخی از کرت ها میلههایی مزین به کاشی کاری قرار داشت. در دوسوی هر کرت دو رشته پله قرار داشت و به فراخور در برخی از کرتها حوضی احداث شده بود که با رقص فوارهها فضا را منعطف و دلپذیر میکرد.
دو برج یا کلاه فرنگی نیز روبهروی هم در دو سوی بخش میانی باغ قرار داشتند. عمارت اصلی باغ بر سکویی رفیع قرار گرفته بود. این عمارت باشکوه از دو طبقه تشکیل میشد و ایوان وسیعی داشت که با گوشواره و ارسی تزئین شده بود. در پشت این عمارت نیز باغ کوچک دیگری قرار داشت که به آن باغ خلوت میگفتند این باغ مصفا حوضی مستقل داشت و با درختان مرکبات پوشیده شده بود. در ضلع غربی این باغ نیز حمامی زیبا قرار داشت.
آثاری که از دوره ناصرالدین شاه قاجار به دست آمده نشانگر، عظمت، زیبایی و شکوه این باغ در دوره قاجار بود. اما این باغ همیشه در اوج باقی نماند و رفته رفته از شکوه و رونق آن کاسته شد و زمانه آن را به دست فراموشی سپرد. به مرور درختان باغ خشک شد، عمارت تخریب شد و با خشک شدن دریاچه آبادانی از باغ روی گردان شد.
تصاویری که از عصر پهلوی بهجای مانده گویای این حقیقت تلخ است. در این تصویر استخر کاملاً خشک شده و تغییرات چشمگیری در ضلع شرقی عمارت دیده میشود. کرت ها خشک و فرسوده و نیمه ویران شدهاند و دیگر اثری از درختان سرسبز مرکبات نیست. از همین دوران بنا رو به ویرانی نهاد و نام آن از «تخت قاجار» به «باغ تخت» تغییر یافت.
در ۲ آبان ۱۳۵۱، باغ تخت با شماره ثبتی ۹۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. متاسفانه امروزه بخش کمی از این باغ بههمراه قسمتهایی از حمام باقی است و بهسختی میتوان بین آثار بهجای مانده و پیشینه شکوهمند این بنا ارتباطی برقرار کرد.
در حال حاضر باغ تخت شیراز در تصرف نیروهای نظامی است و بهعنوان مرکز علوم و فنون مکانیزه نزاجا (مرکز آموزش پیاده) فعالیت دارد. به همین دلیل امکان بازدید عمومی از این مکان وجود ندارد. به امید روزی که این اثر باشکوه بازسازی شود و به دوران اوج خود بازگردد و بهعنوان یکی از تفرجگاههای تاریخی و مکان های دیدنی استان فارس برای عموم مردم مورد استفاده قرار گیرد.
نویسنده: مائده معیری