نقشه هایی که شوروی به صورت محرمانه از کشورهای جهان تهیه کرد

کشورهای غربی به‌تازگی متوجه شده‌اند که در زمان جنگ سرد، نظامیان شوروی به صورت محرمانه اقدام به ترسیم صدها هزار نقشه کرده و یادداشت‌های بسیار مفصلی در مورد قلمروها و زیرساخت‌های هر نقطه از زمین تهیه کرده‌اند. این کار یکی از بزرگ‌ترین نقشه‌برداری‌هایی است که جهان تا به حال به خود دیده است.

واشنگتن. پنتاگون در سمت چپ نقشه دیده می‌شود. سال انتشار: ۱۹۷۵

منهتن. مسیرهای کشتی، ایستگاه‌های مترو و پل‌ها به صورت واضح در این نقشه دیده می‌شود. سال انتشار: ۱۹۸۲

بوستون. سال انتشار: ۱۹۷۹

خلیج سانفرانسیسکو در مقیاس کوچک. سال انتشار: ۱۹۵۹

نقشه‌هایی که شوروی از افغانستان تهیه کرده است، نشان می دهد که چه وقتی از سال، کدام گذرگاه‌های کوهستانی خالی از برف و قابل استفاده هستند. نقشه‌های چین حاوی نکاتی مربوط به پوشش گیاهی محلی است و اطلاعاتی در مورد آب‌های قابل‌آشامیدن چاه‌ها در یک منطقه‌ی خاص دارد. شوروی، نقشه‌های بسیار دقیقی هم از شهرهای آمریکا تهیه کرده است که حتی برخی از ساختمان‌های نظامی را که در نقشه‌های آمریکایی همان دوران وجود ندارند هم نشان می‌دهد. این نقشه‌ها حاوی نکاتی درباره‌ی مواد ساختمانی و ظرفیت تحمل فشار پل‌ها است؛ به دست آوردن این اطلاعات بدون استفاده از افراد بومی همان منطقه،‌ تقریبا کار غیرممکنی است.

حومه‌ی مونترال. سال انتشار: ۱۹۸۱

نقشه‌ی دقیق‌تر مونترال. سال انتشار: ۱۹۸۶

کپنهاگ. سال انتشار: ۱۹۸۵

بسیاری از اطلاعات مربوط به این پروژه‌ی نظامی مخفیانه شوروی را می توان در کتاب «اطلس سرخ» (The Atlas Red)، نوشته‌ی جان دیویس (John Davies) و الکساندر کنت (Alexander Kent) مطالعه کرد. دیویس، یک مهندس بریتانیایی علاقه‌مند به نقشه است که بیش از یک دهه از عمر خود را صرف مطالعه این نقشه‌ها کرده است. کنت، جغرافیدانی در دانشگاه کلیسای مسیحی کانتربری است.

کتاب «اطلس سرخ» به واکاوی برنامه‌ی محرمانه‌ی نقشه‌برداری‌های شوروی می‌پردازد

از ابتدای دهه‌ی ۱۹۴۰، شوروی‌ سطح زمین را به ۱۱۰۰ بخش تقسیم کرده و نقشه‌های شهرها را به قدری دقیق ترسیم کرد که می‌توانستید ایستگاه‌های جاده‌ای و ساختمان‌های معروفی مانند پنتاگون را هم در آن ببینید. نمی‌توان گفت که چند نفر در این برنامه کارتوگرافی عظیم شرکت داشتند، اما احتمالا هزاران محقق، نقشه‌بردار، و شاید جاسوس در این کار سهیم بوده‌اند.

بسیاری از این نقشه‌ها به صورت طبقه‌بندی شده نگهداری می‌شدند، استفاده از آن‌ها تنها به افسران ارتش محدود شده بود. مردم عادی به این نقشه‌ها دسترسی نداشتند. دولت، نقشه‌های مربوط به مصارف عمومی را به صورت آگاهانه تحریف کرده بود تا در صورتی که دشمن به آن‌ها دست پیدا کرد، نتواند بهره‌ای از آن‌ها ببرد.

دیویس و کنت ادعا می‌کنند که این نقشه‌ها، منبع کاملی از همه اطلاعاتی هستند که شوروی در مورد مکان‌ها داشتند. نقشه‌هایی که سازمان‌های نظامی و امنیتی ایالات‌متحده و بریتانیا در طول جنگ سرد تهیه کرده بودند، بیشتر به مسائل استراتژیک توجه کرده بودند.

نقشه‌ای چهار پانلی از لندن. سال انتشار: ۱۹۸۲

دیوار برلین با رنگ بنفش دیده می‌شود. سال انتشار: ۱۹۸۳

زوریخ. سال انتشار: ۱۹۵۲

نقشه‌های شوروی حاوی اطلاعات استراتژیک زیادی مثل عرض جاده‌ها و شرایط آن‌ها هستند، اما بعضی از اطلاعات آن نکاتی غیرمعمول برای نقشه‌های نظامی به‌نظر می‌رسند، مثل نوع خانه‌ها و کارها در یک منطقه مشخص و این‌که آیا خیابان‌ها دارای پوشش گیاهی هستند یا خیر.

یادداشت‌های بسیار کاملی در مورد شبکه‌های حمل و نقل، شبکه‌های برق و کارخانه‌ها در این نقشه‌ها به چشم می‌خورد که نشان‌دهنده حساسیت زیاد شوروی نسبت به زیرساخت ها است. دیویس و کنت، این نقشه‌ها را راهنمایی برای تهاجم نمی‌دانند، بلکه آن‌ها را منبعی مفید در طول فرایند پذیرش جهان می‌نامند. دیویس می‌گوید:

فرضیه‌ای وجود داشت مبنی بر این‌که کمونیسم بر جهان غلبه خواهد کرد و اتحاد جماهیر شوروی مسئولیت جهان را به عهده خواهد گرفت.

اطلاعات بسیار کمی در مورد چگونگی تهیه‌ی نقشه‌های نظامی شوروی وجود دارد، اما به‌نظر می‌رسد که آن‌ها از هر اطلاعاتی که می‌توانستند به دست آورند، بهترین بهره را برده‌اند. به‌دست آوردن بعضی از این اطلاعات کار تقریبا آسانی بود. مثلا آن‌ها دسترسی کاملی به نقشه‌های توپوگرافی عمومی که اداره‌ی بررسی‌های جغرافیایی ایالات متحده منتشر کرده بود، داشتند. برای به دست آوردن اطلاعات مبهم‌تر هم مجبور بودند که خلاقیت به‌خرج بدهند.

نقشه‌ای که شوروی از سن‌دیگو در سال ۱۹۸۰ (بالا) تهیه کرده است، ساختمان‌های مرکز آموزش نیروی دریایی ایالات متحده و مرکز استخدام نیروی دریایی ایالات متحده را با جزئیات بسیار بیشتری نسبت به نقشه‌های USGS در سال ۱۹۷۹ (پایین) نشان می‌دهند.

شاید جزئیات بیشتری که در نقشه سن‌دیگو وجود دارد، حاصل تصاویر ماهواره‌ای باشند که شوروی بعد از پرتاب اولین ماهواره‌ی جاسوسی خود در سال ۱۹۶۲ به آن‌ها دست یافته است. جزئیات بقیه‌ی عکس‌ها هم شاید به صورت مستقیم و از منابع موجود بر روی زمین به دست آمده باشد.

شاید روس‌ها جزئیات مربوط به نقشه‌های سوئد را از دیپلمات‌هایی به دست آورده‌ باشند که در سفارت شوروی فعال بودند و برای گردش به اطراف مکان‌های استراتژیک می‌رفتند و مکالماتی دوستانه با کارگران ساختمانی محلی داشتند. یکی از این گفتگوها، در ساحل نزدیک استکهلم در سال ۱۹۸۲ اتفاق افتاد و در این مکالمات، اطلاعاتی در مورد میدان‌های معدنی دفاعی سوئد به دست آمد و همین موضوع منجر به اخراج جاسوس شوروی شد.

معلوم نیست که غرب، چگونه توانست به نقشه‌های شوروی دست یابد. هیچ‌وقت قرار نبود که این نقشه‌ها از سرزمین مادری خود خارج شوند و هیچ‌وقت هم به طور رسمی طبقه‌بندی نشدند. در سال ۲۰۱۲، یک سرهنگ بازنشسته روسیه به جرم جاسوسی محکوم، از مقام خود عزل و به دلیل خارج کردن غیرقانونی نقشه ها از کشور، به ۱۲ سال زندان محکوم شد.

کنت و دیویس، زمان انجام تحقیقات برای نوشتن این کتاب، امیدوار بودند که بتوانند با چند نفر از نقشه‌برداران سابقی که روی این نقشه‌ها کار کرده بودند، صحبت کنند؛ اما هیچ‌کسی را پیدا نکردند که تمایلی به مصاحبه داشته باشد.

از چپ به راست: الکساندر كنت، مارتین دیویس، جان دیویس، دیوید وات و جان كریكشكان.

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰، به‌ تدریج نقشه‌ها در کاتالوگ‌های دلالان نقشه‌های بین‌المللی ظاهر شدند. شرکت‌های مخابراتی و نفتی مشتریان پروپاقرص آن‌ها بودند و نقشه‌های آسیای مرکزی، آفریقا و سایر نقاط در حال توسعه‌ی جهان را می‌خریدند. دانشمندان و گروه‌های امدادگر هم اغلب در مناطق دورافتاده از این نقشه‌ها استفاده می‌کنند.