کشتی سنتی اسفراین؛ آیین فرهنگ پهلوانی ایران

اسفراین، شهری در شمال غربی استان خراسان شمالی است. بخش عمده‌ای از مردم این شهر، به زبان کردی کرمانجی صحبت می کنند. این شهر از دیرباز، یکی از اصلی ‌ترین مهد‌ها‌ی کشتی با چوخه در ایران شناخته می‌شود. همه‌ ساله و در چهاردهمین روز از فروردین، بهترین‌ها‌ی کشتی با چوخه از سراسر کشور در گود کشتی با چوخه‌ی «زینل‌خان» در شهرستان اسفراین گرد هم می‌آیند تا در مراسم آیینی مسابقه کشتی با چوخه به رقابت با هم بپردازند. در ادامه شما را با این مراسم باستانی زیبا آشنا خواهیم کرد.

کشتی با چوخه را بیشتر بشناسیم

«چوخه» در اصل یک واژه کرمانجی است که به شنل کوتاهی که کشتی‌گیران ، آن‌ را با شال سفیدی محکم می‌کنند اطلاق می‌شود.

این نوع از کشتی، علاوه بر این که یک ورزش سنتی محسوب می‌شود، بلکه همواره از دیرباز به عنوان یک آیین فرهنگی پهلوانی در میان مردم شمال خراسان اهمیت داشته به‌ طوری که همواره در جشن‌ها‌ی مختلف، به خصوص در عروسی‌ها در بین رسم‌های معمول بوده است.

مسابقه کشتی با چوخه در ابتدا بدون مدت زمان برگزار می‌شد و شخصی که موفق می‌شد پشت یا شانه‌ها‌ی حریف خود را سه بار به زمین بزند، برنده مسابقه اعلام می‌شد.

امروزه این مسابقه در یک وقت ده دقیقه‌ای برگزار می‌شود. کشتی‌گیران کمربندی پارچه‌ای می‌بندند و دامن چوخه را برمی‌گردانند و زیر کمربند محکم می‌کنند. سپس، آستین‌ها را تا آرنج و شلوار را تا زانو بالا می‌زنند و پا برهنه وارد گود رقابت با حریف‌ خود می‌شوند. برنده شخصی است که پشت حریف خود را به خاک برساند.

میدان کشتی با چوخه به شکل دایره با قطر ۱۰ متر و خاکی است که در فضای باز قرار دارد و توسط سکوهای تماشاگران احاطه شده است. بعضی از کشتی گیران ممکن است قبل از حضور در این میدان بزرگ حتی وضو هم بگیرند تا با روحیه‌ای معنوی پا به میدان مسابقه بگذارند.

کشتی با چوخه، به پشتوانه محبوبیت بالای خود در بین مردم خطه خراسان بود که در سال ۱۳۸۷ با شماره ۳۰ در فهرست آثار ملی ناملموس کشور ثبت شده است.

جوایزی با عطر و بوی محلی

تلاش برگزارکنندگان این مسابقه، این است که ماهیت سنتی و محلی این رشته را در جوایز برندگان آن نیز متجلی سازند. به عنوان نمونه، جوایز می‌توانند شامل قند، شتر، گوسفند و حتی دست بافته‌ها‌ی عشایر منطقه مانند گلیم و جاجیم و قالی باشند. البته قطعا جوایزی همچون وجه نقد، سکه و لوازم منزل هم به برندگان تعلق می‌گیرد. وجود جوایز محلی در کنار جوایز نقدی اتفاق جالبی است که باستانی بودن این ورزش را به همه خاطر نشان می‌کند.

 ۱۴ فروردین؛ اوج هیجان در اسفراین

بیشتر مردم از ۱۴ فروردین، تصویر خوبی ندارند! البته واقعا هم فردای سیزده بدر سرکار رفتن سخت است! ولی ۱۴ فروردین در شهری مانند اسفراین حال و هوای متفاوتی دارد و همه مردم برای فرا رسیدن آن لحظه شماری می‌کنند. همه ساله در این روز، آیین مسابقه کشتی سنتی با چوخه در اسفراین برگزار می‌شود.

در این روز گود کشتی مشهور این شهر یعنی گود کشتی «زینل خان» مملو از تماشاگرانی می‌شود که با اشتیاق و علاقه فراوان پهلوانان شایسته این رشته ورزشی را تشویق می‌کنند و هیجان زیادی به مسابقه‌ها می بخشند.

اما این هیجان ها فقط به داخل میدان ورزشی ختم ‌نمی‌شوند، بلکه در شهر نیز مردم در تب و تاب زیادی هستند.

عده‌ای، مغازه های خود را برای رفتن به گود و تماشای مسابقه تعطیل می‌کنند. آن تعدادی از مغازه داران هم که این کار را انجام نمی‌دهند، معمولا تلویزیونی در کنار خود دارند تا مسابقه را تماشا کنند. اهمیت این مسابقه آن قدر زیاد است که معمولا هر ساله علاوه بر شبکه استانی از شبکه های سراسری هم برای کل ایران پخش می شود.

در خیابان‌ها‌ی منتهی به میدان مسابقه هم جا برای سوزن انداختن نیست؛ چرا که خیل عظیمی از مردم شهر چه به صورت پیاده و چه با خودروهای خودشان در حال حرکت به سوی محل برگزاری مسابقه‌ها هستند. این استقبال گسترده مردم از شهر، نشان می‌دهد که عشق به کشتی با چوخه تا چه حد در رگ‌های آن‌ها جریان دارد.و به نوعی سفر به اسفراین در این روز گردشگری ورزشی محسوب می‌شود.

شاید بی‌خود نباشد که بگوییم مردم اسفراین هر‌ساله علاوه بر سیزده بدر یک روز سنتی دیگر به اسم «چهارده‌ بدر» نیز دارند که روزی سرشار از نشاط و هیجان برای تمام اقشار مردم از کودکان گرفته تا افراد سالمند است.

اگر در نواحی اطراف محل برگزاری مسابقه، چادر‌ها‌ی مسافرتی دیدید هم نباید تعجب کنید؛ زیرا علاقه مندان به این رشته در شهر‌ها‌ی اطراف نیز در روز‌ ۱۴ فروردین به اسفراین سفر می کنند تا آیین سالانه مسابقه های کشتی سنتی با چوخه را از نزدیک نظاره‌گر باشند. مسافرانی که در حال آماده کردن غذا و دم کردن چای در کنار چادر برای شروع مسابقه لحظه شماری می کنند.

این رویداد ورزشی، از آنجا که هر ساله بیش از ۵۰ هزار نفر تماشاگر را در گود زینل‌خان گرد هم می‌آورد، در نوع خود کم نظیر می‌باشد.

دهل و سرنا

دهل و سرنا در این مسابقه به طور سنتی وجود دارد. در ابتدای مسابقه‌، با نواختن این دو توسط نوازندگان، کشتی گیران حول میدان حرکت می‌کنند تا خود را گرم کرده و برای رقابت سخت و حساس خود آماده شوند. نوای دهل و سرنا به مردم نیز اطلاع می‌دهد که کشتی در حال آغاز شدن است تا آنها را به شور و نشاط وادارد. نواخته شدن این سازها در ذهن تماشاگران تصویر سنت‌های قدیمی منطقه و رشادت‌ها و دلاوری‌های پهلوانان را تداعی می‌کند.

نوازندگان با نواختن موسیقی کردی که با زمینه سنگین و رزمی همراه است‌‌، ریتم خاصی به کشتی می‌دهند و حتی هنگامی که کشتی و زورآزمایی دو رقیب اوج می‌گیرد، ریتم آن را تندتر می‌کنند تا توجه همه را جلب کنند.