روزشمار ۲۳ آبان: درگذشت «کریم‌خان زند» وکیل الرعایا

امروز ۲۳ آبان سالروز درگذشت پادشاهی باتدبیر و هوشمند، موسس سلسله زندیه، «کریم‌خان زند» است. کریم‌خان زند در سال ۱۰۸۳ خورشیدی در روستای پری در ملایر به دنیا آمد و در سال ۱۱۹۳ هجری قمری در شیراز درگذشت. وی را می‌توان به‌عنوان بنیان‌گذار سلسله زندیه، پس از مرگ نادرشاه افشار دانست.

پس از مرگ نادرشاه افشار، هرج و مرج زیادی در کشور رخ داد. هر فرمانداری در هر بخشی ادعای پادشاهی و اعلام استقلال کرد. در میان این پادشاهان نام کریم‌خان زند هم به چشم می‌خورد. کریم‌خان زند پس از کشمکش‌های فراوان و جنگ‌های متعدد توانست اداره کشور را به دست بگیرد و سلسله زندیه را تاسیس کند. فتوحات کریم‌خان زند در زمان فرمانروایی‌اش از بصره تا بحرین گسترده است.

وی در دوران حکومت خود تقریبا بر تمام ایران حکومت کرد. نکته جالب در تاریخ فرمانروایی کریم‌خان، سرباززدن وی برای شرکت در مراسم تاج‌گذاری است. برخلاف عادت تمام پادشاهان او از شرکت در مراسم تاج‌گذاری خودداری کرد و خود را وکیل‌الرعایا خواند.

دوران حکومت کریم‌خان را می‌توان یکی از آرام‌ترین دوره‌های حکومت در ایران دانست. او به بسیاری از ساکنان شمال ایران مستقل باقی بمانند. یکی از همین طوایف، طایفه قاجار بود که با شکست لطفعلی‌خان زند دودمان زندیه را برانداخت.

کریم‌خان زند بهترین پادشاه ایرانی پس از حمله اعراب به ایران می‌دانند. پدر وی «ایناق خان» نام داشت و رئیس ایل بود. کریم‌خان ابتدا از اعضای سپاه نادرشاه افشار بود که پس از مرگ نادر به ایل خود پیوست. کریم‌خان پادشاهی هوشمند بود که به رفاه و آسایش مردم بسیار اهمیت می‌داد. کریم‌خان به هنر و دانش اهمیت زیادی می‌داد و کارخانه‌های چینی‌سازی و شیشه‌گری در ایران احداث کرد.

بازرگانی در دوران حکومت کریم‌خان بسیار رونق گرفت. در حالی که کریم‌خان به آبادانی کشور و رفاه کردم اهمیت ویژه‌ای می‌داد، ولی غربی‌ها دل‌خوشی از او نداشتند چون در دوره زمامداری وی امتیاز ویژه‌ای به کشورهای غربی داده نشد.

همان طور که اشاره کردیم دوره حکومت کریم‌خان یکی از آرام‌ترین دوره‌های حکومتی پس از اعراب بوده است. تنها جنگ این دوران را می‌توان جنگ بصره دانست که از شهرهای عثمانیان بود. دلیل اصلی این جنگ بدرفتاری حاکم بصره با بازرگانان ایرانی بوده است. کریم‌خان با انگلیسی‌ها رابطه خوبی نداشت و بر این نکته تاکید داشت که هدف اصلی انگلیس استعمار ایران و تبدیل کردن ایران به کشوری وابسته شبیه به هند است.

تصویری از رضاخان در نبش قبر کریم خان زند،کاخ گلستان

وکیل‌الرعایا شیراز را پایتخت خود کرد و بناهای زیادی در این شهر از خود به‌جا گذاشت که از جمله آن‌ها می‌توان به ارگ کریم‌خانی، حمام وکیل، بازار وکیل و مسجد وکیل اشاره کرد.

کریم‌خان در سال ۱۱۹۳ هجری قمری (۱۷۹۹ میلادی) درگذشت. کریم‌خان در عمارت کلاه‌فرنگی شیراز به خاک سپرده شد، ولی آقا محمدخان قاجار در سال ۱۲۰۶ به‌دلیل کینه‌توزی، دستور نبش قبر داد و استخوان‌های کریم‌خان زند را به کاخ گلستان منتقل کرد. سرانجام در زمان پهلوی اول نبش قبر مجدد صورت گرفت و استخوان‌ها به شیراز منتقل شد. روحش شاد یادش گرامی.