وزروژدنيه، جزیره سیاه زخم

دولت شوروی در دهه ۱۹۲۰ برای تاسیس یک مجتمع نظامی به دنبال محلی بود تا بتواند سلاح‌های بیولوژیکی خود را آزمایش کند. ایده‌آل‌ترین مکان برای این منظور جزیره‌ی دور افتاده‌ای واقع در اتحاد جماهیر شوروی بود که فاصله‌ی زیادی با مرز سایر کشورها داشت و دور تا دورش را بیابانی کم جمعیت احاطه کرده بود. از میان چندین جزیره بالاخره جزیره وُزروژدنيه در دریای آرال به عنوان بزرگ‌ترین مرکز آزمایش تسلیحات بیولوژیکی دنیا انتخاب شد.

یک آزمایشگاه تسلیحات فوق سری با نام آرالسک در سال ۱۹۴۸ در این جزیره تاسیس شد. این آزمایشگاه تا دهه ۱۹۹۰ که تعطیل شد، شاهد آزمایش برخی از مرگبارترین ویروس‌های بیماری‌زا بود. یک سری از ویروس‌ها نیز از نظر ژنتیکی تغییر یافتند تا در برابر درمان مقاوم باشند.

یک پزشک میکروب‌شناس و سرهنگ بازنشسته ارتش شوروی که ۱۸ تابستان خود را در این مرکز گذراند و بر تیم تحقیقاتی جزیره نظارت داشت، به خبرنگاری از نیویورک تایمز گفت:

هر سال از حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میمون استفاده می‌کردیم. آن‌ها را به منطقه مورد نظر برده و در قفس‌هایی می‌گذاشتیم که کنار آن‌ها دستگاه‌هایی برای اندازه‌گیری میزان میکروب در هوا قرار داشت. بعد از این که در معرض میکروب‌ها قرار می‌گرفتند، به آزمایشگاه برده و علاوه بر آزمایش خون، پیشرفت بیماری را بررسی می‌کردیم. این حیوانات طی چند هفته می‌مردند و نوبت به کالبدشکافی می‌رسید.

این مجموعه در دوران اوج فعالیت خود ۱۵۰۰ کارمند را استخدام کرده بود که در تنها شهر جزیره یعنی کانتوبک (Kantubek) زندگی می‌کردند. در این شهر کلوپ، استادیوم، چندین مدرسه و مغازه وجود داشت. شهر زیبایی بود که به لطف آب شفافی که وارد شهر می‌شد، می‌توانستند برای شنا و حمام از آن استفاده کنند.

در حال حاضر این مجموعه به صورت یک خرابه درآمده و زباله جمع کن‌ها چیزی از آن باقی نگذاشته‌اند. دیگر جزیره‌ای هم وجود ندارد، چرا که با پایین رفتن آب دریای آرال، به بیابان تبدیل شده است.

هنگام تاسیس این مجتمع سلاح‌های بیولوژیکی در اواسط قرن بیستم، دریای آرال با ۶۸ هزار کیلومتر مربع به عنوان چهارمین دریاچه بزرگ دنیا محسوب می‌شد. اما به واسطه‌ی یک طرح آبیاری نامناسب، مقداری زیادی از آبی که به دریاچه ریخته می‌شد را مورد مصرف قرار داده و به مرور زمان از ابعاد دریاچه کاسته شد. در نتیجه این جزیره به تدریج بزرگ‌تر شد و از ۲۰۰ کیلومتر مربع به حدود ده برابر سایز اصلی خود رسید. در اوایل دهه ۲۰۰۰ مجراهای آب کاملا خشک شد و جزیره به بخشی از سرزمین اصلی تبدیل گشت.

با وجود گذشته وحشتناک این جزیره، اما همچنان زباله جمع کن‌ها به این جزیره آمده و سازه‌های آزمایشگاه و هر آنچه که در شهر باقی مانده را می‌دزدند.

کارشناسان معتقد هستند اکثر افراد مسئول در آزمایش بیماری‌های مرگبار این جزیره احتمالا تا کنون از دنیا رفته‌اند یا بر اثر اشعه ماوراء بنفش شدید خورشید و دمای ۶۰ درجه سانتی‌گراد تابستان‌های این منطقه کشته شده‌اند. تنها استثنای این جزیره تخم‌های سیاه زخم هستند که تا قرن‌ها می‌توانند در خاک زنده باقی بمانند. هنگامی که کارمندان شوروی این جزیره را در دهه ۱۹۹۰ ترک کردند، مجبور شدند برای مخفی کردن نقض معاهده ۱۹۷۲ که تمامی سلاح‌های بیولوژیکی را ممنوع کرده، چندین هزار تخم میکروب بیماری سیاه زخم را با عجله در خاک دفن کنند.

مقامات ایالات متحده و ازبکستان در اوایل سال ۲۰۰۰ به این جزیره رفتند و چندین انبار حاوی لوله‌های آزمایشگاهی، بطری و ظروف کشت میکروب را آتش زدند تا با این کار بقایای بیماری‌های میکروبی را از بین ببرند.  وزارت دفاع ایالات متحده معتقد است که تخم‌های سیاه زخم نابود شده‌اند، اما هیچ‌کس نمی‌تواند بطور قطع آن را تایید کند.

افرادی که روی پروژه تسلیحات بیولوژیکی شوروی در این جزیره کار می‌کردند، معتقد هستند باکتری‌های فوق‌العاده انعطاف‌پذیر و تسلیحاتی طاعون گاوی همچنان می‌تواند از نسلی به نسل دیگر موش‌ها منتقل شود، پس احتمال سرایت آن به انسان‌ها وجود دارد. زباله جمع کن‌هایی که در وسط خرابه‌ها و ظروف کشت میکروب بدون هیچ محافظی می‌گردند، به شدت در معرض خطر ابتلا به عفونت و شروع یک بیماری همه‌گیر هستند. در واقع تعدادی از مردم آسیای مرکزی هر سال به بیماری طاعون مبتلا می‌شوند که از نوع مسری‌تر و مقاوم در برابر آنتی بیوتیک است.

متاسفانه دولت قزاقستان به دنبال تشویق صنعت نفت برای استفاده از منابع عظیم نفت در زیر دریای آرال بوده و برخی از حفاری‌های اکتشافی نیز در حال انجام است. حتما بشکه‌های حاوی سیاه زخم در بخشی از خاک جزیره دفن شده است، هر چند تاکنون در طی حفاری‌ها به آن برخورد نکرده‌اند، ولی کسی نمی‌داند که در مراحل بعدی چه اتفاقی خواهد افتاد.