نقشه های بالونی ؛ یاوران جنگ و صلح

رضا اردو پنجشنبه، ۴ آبان ۱۳۹۶ ساعت ۰۹:۳۰

در تاریخ سفر کنید و جهان را از منظر سبد بالون ببینید. این نقشه‌ها یاوران جنگ و صلح هستند.

مقاله‌های مرتبط:

بالون‌ها ابزاری بودند که به آرزوی دیرینه‌ی بشر، یعنی «پرواز» جامه‌ی عمل پوشاندند. انسان قرن هجدهمی، شگفت از این تجربه‌ی ناب، بالون را در وجوه مختلف زندگی، جنگ، سفر و اکتشافاتش به کار برد.

در سال ۱۷۸۵، شخصی به نام توماس بالدوین (Thomas Baldwin) به آرزوی قرن هجدهمی تحقق بخشید: او با بالون بر فراز چستر انگلستان پرواز کرد. وقتی پایین آمد، در شگفت بود که چگونه آن تجربه‌ی ناب را با دیگران در میان گذارد. جملاتی که از او شنیده شد، از این قبیل بودند: «گستره‌ی سفید ابرها زیر پا»، «تصویری بدیع و متفاوت» از بناها و منظر رودخانه‌ها همچون «مسیر مارپیچ بی‌انتهایی بود»؛ پیچیده‌تر از آنچه در نقشه‌های معمولی می‌بینید.

در کنار توصیفات حماسی مفصل، او در سه مرحله دستورالعمل ساده‌ای برای کسب تجربه‌ی بالون‌سواری ارائه داد: نقاشی یا نقشه‌ای را روی میز بگذارید، کاغذی لوله کنید و به شکل تلسکوپ درآورید، سپس در حالی که به آرامی آن را روی نقشه حرکت می‌دهید، از درون لوله کاغذ به نقشه نگاه کنید.

درست است؛ شاید پیشنهاد بالدوین برای عصری که برنامه‌ی زمین گوگل (Google Earth) و جنگ‌های آن طرف اقیانوس‌ها را دیده است، کمی عجیب به نظر بیاید؛ اما تلاش بالدوین برای دستیابی به تصویر هوایی در زمان او، که تقریبا همه به اصطلاح به زمین چسبیده بودند، قهرمانانه به نظر می‌رسید. در سده‌ی بعد، بسیاری از ماجراجویان، جاسوسان نظامی و جهان‌گردان راه بالدوین را ادامه دادند و نقشه‌های بالونی جذابی به دست دادند.

دید بالونی از بندر بوستون نگاشته شده توسط کیمبال راجرز

لیلی فرد (Lily Ford)، مورخی که کار بالدوین را مورد تحقیق قرار داده، در مجله‌ی آنلاین Public Domain Review نوشته است:

بالون‌سواری تأثیر عمیقی بر معرف‌شناختی حضور در جهان و تماشای مناظر داشت.

براساس نظر فرد، بالدوین جلوتر از زمانه‌اش بود؛ دهه‌ها پس از تلاش بالدوین، هیچ‌کس نقشه‌ی بالونی نکشید. اما در اواخر قرن هجدهم، هم‌زمان با وقتی که بالون‌ها بر فراز فرانسه و بریتانیا به پرواز درآمدند، انسان‌هایی که می‌خواستند دنیا را از زاویه‌ای دیگر ببینند، متأثر از روایت‌های بالون‌سواری دست به این کار زدند. اختراع پانوراما در سال ۱۷۹۲ با نوع جدیدی از سرگرمی همراه شد: دید از بالا.

پیشگامان این عرصه بر فراز بناهای مرتفع، مثلا بر یک انبار غله‌ی بزرگ، دیدی ۳۶۰ درجه از شهر یا محل جنگ داشت و علاقه‌مندان حاضر بودند پول پرداخت کنند تا از برج بالا بروند و از آنجا به پایین بنگرند. فرد می‌نویسد منظره آنقدر تأثیرگذار بود که گاهی افراد حال‌شان به هم می‌خورد. در همین حین، اتحادیه‌ی بالون‌سواران که رو به رشد بود، برای بیان تجربیات استعاره‌ی خوبی داشت و مدام می‌نوشت که چشم‌انداز از سبد بالون متفاوت از منظره‌ی پانوراما است.

در زمان جنگ داخلی آمریکا، بسیاری از بالون‌سواران ارتش اتحادیه (Union Army) از بالون برای نظارت فعالیت‌های طرف مقابل استفاده کردند. البته تکان‌های زیاد بالون موجب می‌شد تا آن بالا خیلی عمل نقشه‌کشی انجام نشود. بعدها، احتمالا متأثر از تصاویر ذهنی بالون‌سواران، نقشه‌هایی پانوراما از موقعیت جنگ‌ها کشیده شد که محل درگیری را با تلاقی دو شمشیر نشان می‌دادند.

نقشه بالونی «محل وقوع جنگ» از جان بچمن (John Bachmann)

دیدی هوایی از کوه‌های سفید نیوهمپشایر، قله‌ی کوه واشینگتن در مرکز

وقتی جنگ تمام شد و وارد سده‌ی جدید شدیم، نقشه‌های بالونی کاربری دیگر یافتند: ابزاری ارزشمند برای گردشگری. همان تصاویری که جنگ را قابل درک می‌کرد، این بار مقاصد سفر را جذاب و قابل دسترس می‌ساخت. متیو ادنی (Matthew Edney) از نقشه‌خانه‌ی آشر (Osher Map Library) در پرتلند آمریکا می‌نویسد:

این تصاویر مناطق ساحلی و دیگر چشم‌اندازها را به صورتی واقعی و البته زیبا نشان می‌دادند و همچنین نشانگر امکانات آن منطقه بودند.

نقشه‌های بالونیای که کیمبال راجرز (Kimball Rogers) در اواخر دهه‌ی ۱۸۷۰ از دهکده‌های ساحلی ماساچوست کشید، حاوی اطلاعاتی دقیقی از سواحل و خانه‌های تابستانی آن مناطق بودند. این نقشه‌ها به قیمت ۲۵ سنت فروخته ‌شد. نقشه‌ای که در سال ۱۸۹۶ از دهکده‌ی لوبک (Lubec) از ایالت مین (Maine) آمریکا کشیده شده با مشاغل محلی‌ای که با دقت زیرش فهرست شده‌اند، شبیه شهر اسباب‌بازی‌ها شده است.

اگرچه بیشتر این نقشه‌ها در واقع از روی تصور ذهنی و در سطح زمین کشیده شده‌اند، سازندگان‌شان خوش داشتند تصور بی‌وزنی را در کار حفظ کنند. در سال ۱۹۰۲، راه‌آهن بوستون و مین به مسافران‌اش تصویری هوایی از کوه‌های سفید (White Mountains) داد؛ قله‌ی بلند کوه واشینگتن در مرکز و دیگر قله‌ها و دره‌ها، که با دقت برچسب‌گذاری شده بودند، پیرامونش می‌چرخیدند. نقاشی رنگی و چشم‌انداز خاص تصویر نشانگر آن است که اثر زاده‌ی تخیل نگارنده بوده است، اما با این حال در کتابچه‌ای که تصویر بالون رویش بوده منتشر شد.

نگاهی به چند تا از این نقشه‌های «بالونی» و «هوایی» بیندازید و از این نگاه خاص به گذشته لذت ببرید.