رنگ سبزآبی در چراغ های راهنمایی ژاپن

خیابان‌های ژاپن آنقدر زرق و برق و جاهای دیدنی دارد که باید چشم تیزبینی داشته باشید تا متوجه چیزی غیرمعمول در چراغ‌های راهنمایی‌شان شوید. رنگ سبز چراغ‌های راهنمایی‌شان رگه‌ی آبی دارد، به طوری که راهنماهای ایمنی جاده از رنگ سبزآبی استفاده می‌کنند. باور کنید این توهم یا خطای دید نیست! نشانه‌ی راهنمای و رانندگی آبی و سبز (ترکیبی که با «سبزآبی» شناخته می‌شود) در ژاپن نتیجه‌ی عوامل مختلفی نظیر ریشه‌های زبان‌شناختی، قوانین جهانی و تأثیر رفتار محافظه‌کارانه‌ی دولت ژاپن است.

رنگ سبز با رگه‌های آبی در چراغ‌های راهنمایی ژاپن

رنگ سبز به معنای حرکت و رنگ قرمز به معنای توقف، تقریبا روالی جهانی هنگام رانندگی است. آنقدر بنیادی‌ است که در قرارداد جهانی وین درباره‌ی نشان‌ها و علامات جاده‌ای به صورت قانون درآمده و ۷۴ کشور هم آن را تصویب کرده‌اند. پس چرا ژاپن (که البته آن قرارداد را امضا نکرده) به نظر می‌رسد با نشانه‌های سبزآبی‌اش به این قانون بی‌اعتنا است؟

چراغ راهنمایی در شهر نیکو (Nikko)

از لحاظ تاریخی، در زبان ژاپنی نوعی هم‌پوشانی میان دو رنگ سبز (midori) و آبی (ao) وجود دارد. رنگ آبی به همراه قرمز و سیاه و سفید چهار رنگی هستند که به طور سنتی ابتدا در ژاپن شناخته شدند. از این رو آن‌ها آنچه در فرهنگ‌های دیگر سبز دانسته می‌شد را با آبی توصیف می‌کردند. اصطلاح «سبزآبی» (grue) را نخستین‌بار نلسن گودمن (Nelson Goodman) در سال ۱۹۵۵ ساخت. البته به کارگیری واژه‌ای متمایز برای رنگ سبز در ژاپن امری متاخر است؛ تازه در دوره‌ی هیان (۷۹۴-۱۱۸۵) بود که این واژه ساخته شد و به صورت‌های مختلف در زبان ژاپنی ظاهر شد.

مانند خیلی از زبان‌های دیگر، «سبز» در زبان ژاپنی نیز برای اشاره به چیزی جدید و خام به کار می‌رود. مثل زبان فارسی که وقتی پسری تازه به سن بلوغ می‌رسد، می‌گویند «پشت لبش سبز شده». یا در زبان انگلیسی به کارگر تازه‌کار عنوان «سبز» می‌دهند؛ لقبی که در ژاپنی نیز aonisai، به معنی «آبی دوساله»، خوانده می‌شود. همچنین گردشگری که در ژاپن ناامیدانه به دنبال سیب سبز است، ممکن است بخواهد از ترکیب عجیب و غریب «سیب آبی» (ao-ringo) استفاده کند. نمونه‌های بسیار دیگری در ارتباط با طبیعت، غذا و حیوانات وجود دارد.

خیابانی شلوغ در توکیو و مسیری که چراغ‌هایش سبز است

 آن‌ها درباره‌ی چراغ‌های راهنمایی نیز همین تصور را اعمال کرده‌اند. در ادبیات رسمی و مکالمات‌شان، به چراغ سبز راهنما به جای آن که midori، به معنای سبز، بگویند ao می‌گویند. حتی زمانی که در دهه‌ی ۱۹۳۰ میلادی تازه چراغ راهنمایی وارد ژاپن شد، با آن که رنگ چراغ مشخصا سبز بود باز به آن آبی می‌گفتند. حتی امروزه در قوانین راهنمایی و رانندگی ژاپن، کسی که می‌خواهد گواهی‌نامه بگیرد، باید بتواند رنگ‌های قرمز، زرد و آبی را از هم تشخیص دهد.

در طول این سال‌ها، آبی خواندن چراغ سبز راهنمایی دولت ژاپن را در موقعیت دشواری قرار داده است. استفاده‌ی مکرر آبی به جای سبز برای زبان‌شناسان مسئله شده و کشور هم در قبال تطبیق با قوانین جهانی راهنمایی و رانندگی تحت فشار قرار گرفته است.

چراغ سبز در کاماکورا (Kamakura)

سرانجام در سال ۱۹۷۳ راه حل جدیدی اعمال شد: دولت طی فرمانی آبی‌ترین طیف رنگ سبز را برای چراغ‌های راهنمایی به کار برد تا هم از لحاظ فنی سبز باشد و هم اگر همچنان آبی نامیده شد، اشکالی به وجود نیاید. با آنکه ژاپنی‌های مدرن تفاوتی آشکار میان آبی و سبز قائل هستند، اما همچنان هم‌پوشانی دو رنگ آبی و سبز در فرهنگ و زبان ژاپنی ریشه دارد.

رنگ سبزآبی چراغ راهنمایی چیزی معمول در شهرهای ژاپن است. با آن که بعضی چراغ‌های راهنمایی جدیدتر مجهز به چراغ ال‌ای‌دی (LED) سبز روشن هستند، اما باز هم آبی خوانده می‌شوند. چراغ‌های سبزآبی سنتی همچنان به راحتی پیدا می‌شوند که نشانگر تکامل زبان ژاپنی است.

دانلود ویدیو

هم‌پوشانی رنگ سبز و آبی چیزی نیست که مختص فرهنگ ژاپنی باشد. در فرهنگ ایرانی نیز این موضوع امری سابقه‌دار است. امروزه تاجیک‌ها، برخلاف ما که هنگام استفاده از واژه‌ی «کبود» رنگ آبی را منظور داریم، کبود را برای اشاره به رنگ سبز به کار می‌برند.