روزشمار: ۱۰ شهریور؛ آغاز جنگ جهانی دوم
جنگ جهانی دوم در ۱۰ شهریور سال ۱۳۱۸ شمسی آغاز شد. این جنگ دومین جنگ فراگیر است که علاوه بر اروپا، در بخش‌های گسترده‌ای از قاره آسیا و آفریقا تأثیرات مخرب عمده‌ای بر جای گذاشت و ایران را نیز درگیر خود کرد.
مقاله‌های مرتبط:
جنگ جهانی دوم بین دو بلوک متحدین (آلمان و ایتالیا و ژاپن) و متفقین (انگلیس و فرانسه و آمریکا و شوروی) درگرفت و به لحاظ گستردگی جغرافیایی و قدرت تخریب منابع انسانی و طبیعی، بی‌همتا بوده است.
وضع اسفبار زندگی مردم آلمان به دنبال شکست در جنگ جهانی اول و الزام دولت آلمان به پرداخت غرامت جنگی سنگین، ظهور «آدولف هیتلر» را که عامل اصلی شروع جنگ جهانی دوم بود، تسهیل کرد.
وی که شکست آلمان را نتیجه توطئه یهودیان و کمونیست‌ها می‌دانست، نه تنها خواستار تجدیدنظر در عهدنامه ورسای شد، بلکه با طرح شعار پان ژرمنیسم و با اعلام برتری کامل نژاد ژرمن، حق گسترش قلمرو آلمان تا سرزمین ملت‌های اسلاو در اروپای مرکزی و شرقی را مسلّم انگاشت و تبعیض نژادی را اساس جهان‌بینی خود قرار داد و به همین شکل درصدد گسترش نفوذ خود در دیگر نقاط جهان برآمد.
از سوی دیگر جامعه ملل، ایتالیا را به سبب اشغال اتیوپی در سال ۱۹۳۵، تحریم اقتصادی کرد و این امر به ایجاد محور رُم ـ برلین در سال ۱۹۳۶ انجامید.
پس از جنگ جهانی اول، بریتانیا، روسیه، فرانسه و آمریکا، حدود ۷۸ میلیون کیلومتر مربع از خاک کره زمین یعنی بیش از نیمی از خشکی‌های جهان را در اختیار داشتند. در مقابل، سرزمین‌های متعلق به آلمان، ایتالیا و ژاپن مجموعاً به حدود ۶/۲ میلیون کیلومتر مربع می‌رسید.
اشغال پراگ، پایتخت جمهوری چک، به دست ارتش آلمان برای متفقین تحمل‌پذیر نبود. اتحاد جماهیر شوروی، که به قدرت مقاومت دولت‌های غربی در برابر آلمان اطمینان نداشت، ترجیح داد به آلمان نزدیک شود. پیمان عدم تعرض آلمان و شوروی در ۲۳ اوت ۱۹۳۹، نگرانی هیتلر را از جنگ در دو جبهه زدود.
ارتش سرخ شوروی، به‌رغم مقاومت‌های سرسختانه قوای آلمانی در سایر نقاط شوروی، به پیشروی ادامه داد و توانست همه سرزمین‌های تصرف شده را پس بگیرد. بدین ترتیب در اوایل سال ۱۹۴۳، دولت‌های محور، ابتکار عمل را در کلیه جبهه‌ها از دست داده بودند.
پس از گردهمایی سران انگلیس و آمریکا و شوروی در اجلاس تهران، آمریکا و انگلیس مشغول تدارک حمله‌ای شدند که بزرگ‌ترین عملیات نظامی جنگ جهانی دوم به شمار می‌رفت. روس‌ها نیز در بهار ۱۹۴۴، همز‌مان با حمله نیروهای مشترک آمریکا و انگلیس در شمال نورماندی، تهاجم بزرگ خود را در حوضه دنیپر آغاز کردند و از آنجا به رومانی و بلغارستان و سپس آلمان حمله‌ور شدند.
در جبهه غرب، سپاه مشترک آمریکا و انگلیس پس از پس گرفتن پاریس در ۲۵ آگوست، به سوی مرزهای آلمان پیشروی کرد و به این ترتیب، از فوریه ۱۹۴۵ از مشرق و مغرب به خاک آلمان هجوم بردند.
هیتلر که از قرارگاه زیرزمینی خود در برلینِ تحت محاصره، ناامیدانه به مقاومت ادامه می‌داد، وقتی خبر مرگ موسولینی را شنید، در ۳۰ آوریل ۱۹۴۵ خودکشی کرد و دولت جدید آلمان را دونیتس، فرمانده نیروی دریایی، در ایالت شلسویگ تشکیل داد و از متفقین تقاضای ترک مخاصمه کرد.
در ۸ می، سند قطعی تسلیم بی‌قید و شرط آلمان در برلین امضا شد و بر اساس تصمیماتی که روزولت، استالین و چرچیل در اجلاس یالتا در فوریه ۱۹۴۵ گرفتند، این کشور به مناطق اشغالی تقسیم شد. اما جنگ در خاور دور تا چند ماه دیگر ادامه داشت. ژاپن که هنوز اندونزی، هندوچین، بخش مهمی از خاک چین و تعداد زیادی از جزایر اقیانوس آرام را در اشغال داشت، با مقاومت سرسختانه خود، موجب ترس متفقین از ادامه جنگی طولانی شده بود.
از همین رو، آمریکا مسئولیت پرتاب ۲ بمب اتمی را بر شهرهای هیروشیما و ناگازاکی به ترتیب در ۶ و ۹ آگوست ۱۹۴۵، پذیرفت و به این ترتیب سند تسلیم بی‌قید و شرط نیروهای مسلح ژاپن در ۲ سپتامبر همان سال بر عرشه رزم‌ناو آمریکایی میسوری به امضا رسید و جنگ کاملا خاتمه یافت.
ایران نیز در روز ۳ شهریور ۱۳۲۰ با اینکه در ابتدا بی‌طرفی خود را اعلام کرده بود، درگیر جنگ شد و نیروهای شوروی از شمال و شرق و نیروهای بریتانیایی از جنوب و غرب، از زمین و هوا به ایران حمله کردند و شهرهای سر راه را اشغال کردند و به‌سمت تهران حرکت کردند.
ایران که در آغاز جنگ، بی‌طرفی خود را اعلام کرده بود در نهایت در ۱۷ شهریور ۱۳۲۲ به آلمان اعلان جنگ داد. هدف اصلی ایران از اعلان جنگ پیوستن به اعلامیه ملل متحد و شرکت در کنفرانس‌های صلح پس از جنگ بود. پس از اتمام جنگ، ارتش بریتانیا ایران را ترک کرد ولی نیروهای نظامی ارتش آمریکا و ارتش شوروی، همچنان در ایران باقی‌ماندند، که به تشکیل دو حکومت خودمختار و کوتاه‌مدت جمهوری مهاباد در کردستان و حکومت فرقه دموکرات در آذربایجان انجامید.
شمار تلفات نظامی این جنگ بیش از ۲۳ میلیون تن و تلفات غیرنظامی آن بیش از ۲۶ میلیون تن بوده است. در مورد میزان خسارات مالی و هزینه‌هایی که طرفین درگیر متحمل شده‌اند نیز اطلاع دقیقی در دست نیست. با این حال، این جنگ از لحاظ هزینه به جنگ چهار تریلیون دلاری و از لحاظ تلفات انسانی به جنگی با تلفات چهل میلیون تن نیز موسوم شده است.
اين جنگ سرانجام پس از نزدیک به شش سال در آگوست ۱۹۴۵ به پايان رسيد و در حدود چهل ميليون كشته بر جای گذاشت. از نتايج پايدار پس از جنگ جهانی دوم می‌توان به ايجاد سازمان ملل و شروع جنگ سرد اشاره كرد.
در همین روز:
- وقوع زلزله شديد در خراسان (۱۳۴۷ شمسی)
- تصرف بغداد توسط «تيمور گوركانی» (۸۰۴ قمری)
- درگذشت «آزاد بلگرامی» مورخ مسلمان هندی (۱۲۰۰ قمری)
- احداث ایالت کبک (۱۶۰۸ میلادی)
- تولد «آمونتون گيوم» فيزيک‌دان ناشنوای فرانسوی (۱۶۶۳ میلادی)
- مرگ «شارل كولن» فيزيک‌دان برجسته فرانسوی (۱۸۰۶ میلادی)
- تولد «هرمان هِلمهولتز» فيزيک‌دان معروف آلمانی (۱۸۲۱ میلادی)
- آغاز جمهوری سوم فرانسه پس از سقوط "لويي ناپلئون" (۱۸۷۱ میلادی)
- آغاز نخستين دوره جشنواره جهانی فيلم كن در فرانسه (۱۹۳۹ میلادی)
- روز استقلال «ازبكستان» از اتحاد جماهير شوروی سابق (۱۹۹۱ میلادی)
- روز ملی و استقلال «قرقيزستان» از اتحاد جماهير شوروی سابق (۱۹۹۱ میلادی)
- روز ملی و استقلال «مالزی» (۱۹۵۷ میلادی)
- روز ملي و استقلال «ترينيداد و توباگو» از استعمار انگليس (۱۹۶۲ میلادی)
- مرگ «ايليا اِرِنبورگ» اديب و نويسنده بزرگ روس (۱۹۶۷ میلادی)
دیدگاه